درمان بیماری بزرگی سر نوزاد

بر اساس تحقیقات علمی شکل سر نوزاد مهم است چرا که اگر سر نوزاد در هنگام تولد یا پس از آن بیش از حد بزرگ شود دلایل خاصی دارد که باید برای بررسی به پزشک متخصص مراجعه شود البته جای نگرانی برای والدین وجود ندارد چون اگر به موقع تشخیص داده شود قابل درمان است.

به گفته یک جراح مغز، اعصاب و ستون فقرات مایع مغزی نخاعی به عنوان سپر حفاظتی برای مغز عمل می‌کند و اگر گردش این مایع به عللی دچار وقفه یا بیشتر از مقدار معمول تولید شود، تجمع بیش از اندازه آن موجب افزایش فشار درون مغز می‌شود که در نتیجه آن استخوان‌های جمجمه برای سازگاری به اطراف کشیده می شود و سر از حد طبیعی بزرگ‌تر خواهد شد این نوعی بیماری به نام هیدروسفالی است.


دکتر جلال احمدی افزایش ترشح مایع مغزی-نخاعی را یکی از علت های بروز هیدروسفالی بیان می‌کند و ادامه می‌دهد: این علت شیوع کمتری دارد و وجود انسداد در مسیر طبیعی حرکت مایع مغزی-نخاعی یا محل جذب این مایع دلیل شایع و معمول بیماری است.
وی با بیان این که این بیماری در کودکان به صورت مادرزادی یا اکتسابی بروز می‌کند، توضیح می‌دهد: علل اصلی بروز این بیماری در نوع اکتسابی ضربات وارده به سر و سیستم عصبی، خونریزی مغزی، تومور و عفونت‌هایی نظیر مننژیت است که بعد از تولد عارض می‌شود.

علایم
وی با بیان این که علائم بیماری در کودکان به سن آنها بستگی دارد، توضیح می‌دهد: اگر کودک هنگام تولد به بیماری مبتلا شده باشد، سر به شکل غیرطبیعی بزرگ است یا هنگام تولد اندازه سر نوزاد طبیعی است، اما در ماه‌های بعد به سرعت رشد می‌کند. وی بزرگی جمجمه، نازکی استخوان جمجمه و ملاج های بزرگ و برآمده را از علائم این بیماری در نوزادان بیان می‌کند.
این جراح در ادامه اقزود: ناتوانی در تکان دادن سر، رشد نکردن عضلات گردن، اختلال دید و لوچی، انحراف چشم‌ها به طرف پایین و خارج، پوست سر شفاف و وریدهای متسع، اسپاسم اندام‌های تحتانی، تحریک‌پذیری، گریه‌متغیر، استفراغ، مک‌زدن سخت، بی‌اشتهایی و لاغری، وزن تنه و پاها کمتر از وزن سر و تشنج از دیگر نشانه‌های این بیماری است.
به گفته وی در کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالان چون جمجمه قابلیت تغییرشکل ندارد، سردرد، تهوع و استفراغ شدید، تحریک پذیری و اختلالات بینایی مثل دوبینی یا تاری دید، اختلال تعادل، اختلال در راه رفتن، بی‌اختیاری ادرار، خستگی و علایم مزمن تری مثل تغییر شخصیت یا از دست رفتن حافظه و همچنین دمانس -زوال عقلی_ ممکن است به وجود آید.

درمان
این متخصص جراح می‌گوید: در درمان هیدروسفالی در موارد خفیف بیماری، ترکیبات دارویی که موجب کاهش تولید مایع مغزی-نخاعی می‌شوند، ممکن است بتواند باعث درمان شود ولی درمان اصلی این بیماری جراحی است. دکتر احمدی ادامه می‌دهد: در درمان جراحی هدف این است که عامل بروز بیماری حذف شود و اگر نتوان عامل ایجادکننده را حذف کرد، باید به طریقی مسیر بسته را باز کرد.
به گفته وی به روش‌های مختلف مایع مغزی اضافی را از داخل جمجمه خارج می‌کنند که کاربردی‌ترین روش درمان است و در آن با قرار دادن شنت -لوله ای ظریف- در جمجمه مایع اضافی را از مغز به حفره دیگری در بدن منتقل می کنند و بدین ترتیب سر به تدریج به حالت طبیعی بر می گردد.
وی ادامه می دهد: چنانچه فردی که از روش شنت گذاری استفاده کرده است، دچار حادثه ای مانند تصادف شود، شنت از کار می‌افتد. بر این اساس با بروز علائمی مانند تحریک‌پذیری و استفراغ‌های مکرر، اختلال در هوشیاری و بینایی، باید بیمار را به سرعت به مرکز درمانی منتقل کرد، زیرا اصلاح نشدن شنت خطرات جبران ناپذیری را برای بیمار دارد.
به گفته وی در درمان توانبخشی بسیاری از کودکانی که بیماری آنها به موقع تشخیص داده شده و درمان شده‌اند، با اقدامات بازپروری، فیزیوتراپی، گفتاردرمانی و کاردرمانی -با توجه به نوع عوارض- توانسته‌اند زندگی عادی و طبیعی داشته باشند.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
هیدروسفالی یک مشکل مغزی است و زمانی ایجاد می‌شود که مایع مغزی نخاعی)مایع آبکی شفافی که مغز و نخاع را احاطه کرده) نتواند از مغز بیرون بیاید. در این صورت مایع در جمجمه جمع می‌شود.
هیدرسفالی (که "آب آوردن مغز " نیز نامیده می‌شود) باعث تورم سر نوزادان و کودکان می‌شود تا فضایی برای تجمع مایع اضافی فراهم کند. کودکان بزرگ‌تر که استخوان‌های مغزشان رشد کرده و ارتباط قوی‌تری با هم دارند، ممکن است در اثر افزایش فشار در سر به سردردهای شدیدی دچار شوند.
اگر هیدروسفالی درمان نشود، به مغز آسیب می‌رساند و باعث از دست رفتن توانایی‌های فیزیکی و ذهنی و حتی مرگ می‌شود.

انواع هیدروسفالی
دو نوع هیدروسفالی وجود دارد که عبارتند از: هیدروسفالی مادرزادی که نوزاد با بیماری هیدروسفالی متولد می‌شود.
هیدروسفالی مادرزادی معمولا در اثر مشکلاتی مانند اسپینا بیفیدا (رشد غیر عادی نخاع) یا تنگی مجرا (تنگی مجرایی به نام "مجرای سیلوپوس" که دو بطن را به هم متصل می‌کند) ایجاد می‌شود.
هیدروسفالی اکتسابی پس از تولد ایجاد می‌شود و افراد در هر سنی ممکن است به آن مبتلا شوند. هیدروسفالی اکتسابی معمولا در اثر خونریزی مغز ایجاد می‌شود.
نوزادان نارس یا افرادی با آسیب‌های تروماتیک مغز به هیدروسفالی اکتسابی مبتلا می‌شوند. برخی از کودکان به دلیل وجود عفونت یا تومور مغزی به هیدروسفالی مبتلا می‌شوند. در بعضی موارد، دلیل هیدروسفالی مشخص نیست.

علل بیماری
زمانی که کودک در سلامت کامل به سر می‌برد، مایع مغزی نخاعی در حفره‌هایی (که بطن نامیده می‌شوند) و مجراهای باریکی جریان پیدا می‌کند تا زمانی که تمام مغز را در بر گرفته و جمجمه و ستون فقرات را پر کند.
مغز و نخاع در مایع مغزی نخاعی شناور هستند. سپس مایع مغزی نخاعی توسط جریان خون بازیافت می‌شود.
اگر انسدادی در هر یک از بطن‌ها وجود داشته باشد یا چیزی مانع بازیافت مایع مغزی نخاعی شود، مایع مغزی نخاعی به مغز برگشته و باعث ایجاد هیدروسفالی می‌شود.

علائم بیماری در نوزادان
علائم بیماری هیدروسفالی با توجه به سن کودک متفاوت است. در نوزادن زیر یک سال، سر بسیار متورم می‌شود.
استخوان‌های جمجمه‌- صفحات استخوانی و نازکی که هنوز با هم ترکیب و سفت نشده‌اند- توسط بافت فیبری که درز نامیده می‌شود به یکدیگر متصل شده‌اند. این درزها، یا "نقاط نرم"، هنوز سفت نشده‌اند و گسترش نیافته‌اند که بتوانند مایع مغزی نخاعی اضافی را در خود نگه دارند.
در نتیجه، سر نوزادان مبتلا به هیدروسفالی دارای شکل عجیبی است و معمولا بزرگتر از سر نوزادان معمولی می‌باشد.

علائم دیگری که باید به دنبال آنها بگردید عبارتند از
برآمدگی قسمت‌های نرم
دوبخشی شدن درزها،فاصله بین استخوان‌های مغز احساس می‌شود
افزایش سریع محیط سر
تورم رگ‌ها که به راحتی با چشم معمولی دیده می‌شود

انحراف چشم‌ها به پائین
در نوزادان با توجه به شدت بیماری ممکن است علائمی مانند خواب آلودگی، بدخلقی، استفراغ یا تشنج نیز وجود داشته باشد.
کودکان مبتلا به هیدروسفالی نیز ممکن است دچار اختلالات رشد یا کاهش رشد باشند. در موارد شدید، ممکن است وزن نوزاد افزایش نیابد.

علائم بیماری در کودکان بزرگ‌تر
کودکان بزرگ‌تر سر بزرگی ندارند که بیماری‌شان سریع تشخیص داده شود زیرا استخوان‌های جمجمه آنها با یکدیگر ترکیب و محکم شده و نمی‌توانند باز شده و فضایی برای مایع اضافی فراهم کنند.
در این موارد، فشار اضافی وارده به مغز باعث سردردهای شدید در نصف شب یا صبح زود می‌شود. کودکان ممکن است علائم دیگری نیز داشته باشند که عبارتند از:
حالت تهوع و استفراغ
خواب آلودگی
اختلال در حفظ تعادل بدن و انجام مهارت‌های حرکتی
دوبینی
لوچی یا حرکات تکراری چشم
در موارد پیشرفته ممکن است علائمی مانند تغییر شخصیت، از دست دادن توانایی‌های جدید و در حال پیشرفت، مانند صحبت کردن یا راه رفتن)، و از دست دادن حافظه نیز دیده شود.

تشخیص بیماری
کودکی که علائم هیدروسفالی را دارد باید فورا به پزشک مراجعه کند. پزشک کودک را معاینه کرده و انجام آزمایش‌هایی مانند اولتراسوند، سی تی اسکن (توموگرافی کامپیوتری) و ام آر آی (تصویرسازی رزونانس مغناطیسی) را برای کودک تجویز می‌کند تا تصویر واضحی از درون مغز ببیند.

روش‌های درمان
هیدروسفالی باید سریع درمان شود. اگر هیدروسفالی درمان نشود، شدید‌تر شده و باعث آسیب جدی به سیستم عصبی می‌شود.
انتخاب روش درمان به سن کودک، علت برگشت مایع مغزی نخاعی به مغز (انسداد، تولید بیش از حد مایع مغزی نخاعی، یا دلایل دیگر) و سلامت عمومی کودک بستگی دارد.

استفاده از شانت
رایج‌ترین روش درمان بیماری هیدروسفالی استفاده از شانت است. برای استفاده از شانت، یک کاتتر (یک لوله نازک و انعطاف پذیر) در مغز قرار داده می‌شود تا مایع اضافی را به شکم، حفره‌های قلب یا فضای اطراف ریه‌ها بفرستد.
سپس این مایع توسط جریان خون جذب می‌شود.
شانت یک درپوش دارد که جریان مایع را تنظیم می‌کند تا از خارج شدن بیش از حد یا کمتر از حد مایع از مغز جلوگیری کند. علت ایجاد هیدروسفالی هر چه که باشد، می‌توان از شانت برای درمان استفاده کرد. هرچند استفاده از شانت روش موثری برای درمان هیدروسفالی است، اما برای کودک و خانواده کودک سخت است. برخی از شانت‌ها سال‌های بسیاری دوام ‌می‌آورند اما هیچکدام دوام همیشگی ندارند.
هنگامی که شانت دیگر کار نکند، باید با انجام یک عمل جراحی دیگر، شانت جدیدی در مغز قرار داده شود. بنابراین کودک به جراحی‌های زیادی نیاز خواهد داشت.
یکی از مشکلات عمل جراحی و قرار دادن شانت، ایجاد عفونت است. در اکثر موارد، چند ماه پس از قرار دادن شانت، عفونت ایجاد می‌شود.
برای درمان عفونت باید کودک در بیمارستان بستری شده، یک جراحی برداشت شانت روی او انجام شود، سپس آنتی بیوتیک‌های IV (به روش تزریق وریدی) به او تزریق شود و پس از بهبود عفونت، جراحی دیگری انجام شده و شانت دیگری در مغز کودک قرار داده شود.
به دلیل مشکلاتی که استفاده از شانت دارد، در برخی موارد خاص از روش‌های دیگر استفاده می‌شود.

جراحی آندوسکوپیک
در کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالانی که هیدروسفالی آنها در اثر انسداد به وجود آمده است استفاده از یک روش کم تهاجمی به وسیله یک اندوسکوپ می‌تواند بیماری را درمان کند.
آندوسکوپ نوعی تلسکوپ جراحی است که به جراح این امکان را می‌دهد تا از طریق یک سوراخ بسیار کوچک بتواند جراحی‌هایی را در بدن انجام دهد. در چنین مواردی، جراح با استفاده از یک اندوسکوپ، سوراخ کوچکی در کف بطن سوم ایجاد می‌کند.
این عمل "ونتریکولوستومی اندوسکوپیک بطن سوم" نامیده می‌شود. این روش مسیری ایجاد می‌کند که مایع را از مغز خارج کرده و انسدادی که باعث بازگشت مایع به درون مغز شده بود را بای پس می‌کند.
سپس جریان خون بدن مایع مغزی نخاعی را جذب می‌کند.
ونتریکولوستومی اندوسکوپیک بطن سوم به تنهایی برای نوزادان مبتلا به هیدروسفالی موفقیت آمیز نخواهد بود مگر اینکه جراح مرحله دیگری که شامل تخریب شبکه کوروئیدی است را نیز انجام دهد.
شبکه کوروئیدی، بافتی در بطن‌ها است که مایع مغزی نخاعی تولید می‌کند و تخریب این بافت توسط جریان الکتریکی باعث می‌شود درمان اندوسکوپیک موفقیت آمیزتر شود.
ونتریکولوستومی اندوسکوپیک بطن سوم همراه با تخریب شبکه کوروئیدی باعث می‌شود بسیاری از نوزادان مبتلا به اسپینا بیفیدا و نوزادان مبتلا به هیدروسفالی (علت ابتلا به هیدروسفالی هر چه که باشد) مانند نوزادان نارس، نیاز به شانت نداشته باشند.
کودکانی که تحت درمان با روش اندوسکوپیک قرار می‌گیرند، همیشه باید تحت نظارت تیم پزشکی باشند.
اگر بیماری هیدروسفالی برای بار دوم عود کند، پزشکان از شانت برای کودک استفاده می‌کنند زیرا تکرار جراحی اندوسکوپیک دیگر موثر نخواهد بود.