آموزش دستشویی رفتن به کودک، اینقدر عجله نکنید!

روزنامه سلامت: بسیاری از پدر و مادرها در مقام مقایسه خود با دیگر والدین برمی آیند و به دلیل سرخوردگی، خسته می شوند و به تنبیه کودک روی می آورند.

سن تکامل هر کودک در این آموزش بسیار اهمیت دارد. اما معمولا بعد از 1/5 سالگی زمان مناسبی است چون رشد جسمی، شناختی و هوشی بچه به حدی که برای یادگیری مهارت توالت رفتن لازم است، رسیده و کودک در این سن ادای بزرگ ترها را درمی آورد و الگوپذیری دارد پس می تواند مانند آنها عمل کند.

اما قبل از شروع برنامه آموزشی، والدین باید بررسی کنند کودک توانایی درک این موضوع را دارد یا خیر. بدین منظور گفتگویی با دکتر میترا حکیم‌شوشتری فوق‌تخصص روان‌پزشکی کودک ونوجوان انجام دادیم.

کودک باید در زمان مناسب، سن مناسب و شرایط مطلوب برای دستشویی رفتن آموزش ببیند، اما منظور از سن مناسب چیست؟

به نکته خوبی اشاره کردید چون این قضیه روی اعتمادبه نفس والدین اثر دارد. بسیاری از پدر و مادرها در مقام مقایسه خود با دیگر والدین برمی آیند و به دلیل سرخوردگی، خسته می شوند و به تنبیه کودک روی می آورند.

سن تکامل هر کودک در این آموزش بسیار اهمیت دارد اما معمولا بعد از 1/5 سالگی زمان مناسبی است چون رشد جسمی، شناختی و هوشی بچه به حدی که برای یادگیری مهارت توالت رفتن لازم است، رسیده و کودک در این سن ادای بزرگ ترها را درمی آورد و الگوپذیری دارد پس می تواند مانند آنها عمل کند اما قبل از شروع برنامه آموزشی، والدین باید بررسی کنند کودک توانایی درک این موضوع را دارد یا خیر.

این بررسی چطور باید انجام شود؟

بسیار ساده؛ مثلا اینکه کودک می تواند به چشم، بینی، دهان، مو و اعضای بدن خود اشاره کند و با شیوه خود آنها را نام ببرد. شاید بعضی از والدین بگویند ما به فرزندمان یاد نداده ایم این چشمته، این گوشته و... اما قرار نیست این موضوع را به او بیاموزیم بلکه باید در جریان زندگی و حین رشد آنها را یاد گرفته باشد.

نکته دوم اینکه باید بتواند به ۴ دستور کلامی توجه کند؛ 1) دستور کوتاه: بنشین، بلندشو، 2) دستورات ترکیبی: برو جورابتو بیار، دنبالم بیا آشپزخانه تا بهت آب بدم، 3) تقلید کارهای ساده شما: شانه کردن مو، تلفن زدن، قاشق دست گرفتن (مهم نیست چقدر درست این کار را انجام دهد، مهم این است که بتواند تقلید کند) و 4) مبادله کردن را بفهمد: عروسکتو بده به من تا این شکلات را بهت بدم.

پس با این بررسی در واقع کودک را محک می زنیم تا متوجه شویم برای یادگیری آماده است یا نه.

بله، اما باید همزمان با این سنجش، خودمان را هم ارزیابی کنیم. اگر درگیر مشکل حادی هستیم، یکی از عزیزانمان بیمار است، دنبال خانه می گردیم و اسباب کشی داریم و شرایط روانی مان مناسب نیست، قطعا نمی توانیم به خود مسلط شویم و از کودک حمایت کنیم در حالی که اگر تشویق و تنبیه درست را دریافت نکند، یاد می گیرد خشم و عصبانیت والدین را کنترل کند و تسلط آنها را بر خود محک بزند.

او قطعا در آغاز یادگیری احتمال خطا دارد و اگر والدین نتوانند هیجانشان را کنترل کنند، او موضوع را به بازی می گیرد چون از توجه پدر و مادر چه منفی و چه مثبت، لذت می برد. پدر و مادر باید از مدت ها قبل، وقتی می بینند کودک درک کثیف کردن پوشکش را دارد و از آن ناراحت می شود، برای او وقت بگذارند.

مثلا تا می بینید در گوشه ای در حال زور زدن است یا بی حرکت جایی ایستاده و دفع دارد، کنارش بروید و بگویید: «داری پی پی می کنی مامان!» و بعد پوشکش را عوض کنید. او را بشویید تا کم کم بفهمد این حسی که دارد، چیست. بچه هایی که حس دفع را می فهمند، زودتر موفق می شوند. مرحله بعدی، بازی با لگن است. اجازه دهید با لباس روی لگن بنشیند و در اتاق اجرای دستورات را تمرین کند.

پس نباید از اول کودک را با لگن به دستشویی برد و شروع کرد.

این موضوع عمومیت ندارد، اما اغلب بچه ها از چاه توالت می ترسند و اگر قرار باشد از ابتدا لگن را به آنجا ببرید، از آن واهمه پیدا می کنند. نباید با حس ترس آموزش را شروع کرد.

پس از فهماندن اینکه لگن برای چه کاری است، باید در یک راهروی خلوت یا حمام به کودک آموخت روی لگن بنشیند و ادرار یا مدفوع کند. تهیه اسباب بازی صدادار پلاستیکی مخصوص توالت رفتن هم مهم است تا کودک فقط هنگام دفع اجازه بازی با آن را داشته باشد.

همین که او دستور «لباستو در آر، برو بنشین روی لگن و بیا یه عکس برگردان جایزه بگیر.» را اجرا کند و ساعتی یکبار این کار انجام دهد، شروع خوبی است و چه دفع داشته باشد چه نه، باید عکس برگردان را بگیرد. کودک را عادت دهید ۳ بار در روز، ۱۰ دقیقه بعد از مصرف هر وعده غذایی ۵ تا ۱۰ دقیقه روی لگن بنشیند چون حرکات روده بعد از غذا افزایش می یابد و به دفع مدفوع کمک می کند.

خیلی از والدین با آموزش مدفوع مشکل دارند و می گویند فرزندشان فقط یاد گرفته در لگن ادرار کند، آنها چه باید بکنند؟

یکی از نکته های مهمی که از شرایط آماده سازی کودک برای توالت رفتن است، رفع یبوست احتمالی است. کودکی که یبوست دارد و در پوشک با هزار و یک مشکل مدفوع می کند، اول باید با کمک پزشک و اصلاح رژیم غذایی درمان شود و بعد پدر و مادر آموزش ادرار و مدفوع را آغاز کنند.

بسیاری از والدین می گویند کودک ما برای ادرار کردن به دستشویی می رود، اما مدفوع را در پوشک می کند اما این روش درست نیست. باید همان موقع که بچه دارد در پوشک مدفوع می کند، سراغش بروید، لگن را ببرید و اسباب بازی مخصوص را تکان بدهید و او را به سمت لگن راهنمایی کنید.

دقت کنید نباید با هیجان حرف بزنید، هیچ خوشحالی زیاد یا خشمی نباید در صدا یا رفتارتان باشد. «پاشو برو رو لگن پی پی کن، ببین خرگوش پلاستیکی ات داره صدا می کنه، بعدش که اومدی، با هم توپ بازی می کنیم یا شکلات بهت میدم.» والدین نباید در مورد دفع مدفوع در پوشک بی تفاوت باشند.

تا کی باید برای این کار به کودک جایزه بدهیم؟

تا یادگیری کامل مهارت دفع ادرار و مدفوع باید جایزه و تشویق ادامه داشته باشد؛ تشویق کلامی مثل هورا کشیدن برای اینکه خودش احساس نیاز کرده و لباسش را درآورده و به سمت لگن دویده و تعریف این کار او برای پدر یا مادربزرگ و تشویق های دیگر ضروری است.

به مرور که کودک یاد گرفت ادرار و مدفوع کند، دیگر نیازی نیست بعد از هر بار رفتن او روی لگن، جایزه ای مثل عکس برگردان بگیرد. می توانید جایزه را تغییر دهید. «اگر بعد از ناهار خودت بروی روی لگن پی پی کنی، عصری بستنی داری» هیجان زیادی به خرج ندهید.

اگر ناهار را خورد و این کار را نکرد، فقط یادآوری کنید. خرگوشش که مخصوص توالت است را تکان دهید و صدای جالبی درآورید: «دوست کوچولوی من! بیا بازی کنیم دیگه. من دلم واست تنگ شده» اگر نیامد روی لگن بنشیند، خرگوش را ندهید و از بستنی بعدازظهر هم خبری نیست. یادتان باشد ما بزرگ ترها هم به تشویق نیاز داریم بنابراین تشویق ها را فاصله دار کنید اما قطع نه.

مشکل بیشتر والدین با دستشویی رفتن کودک وقتی ریشه دار می شود که توجه افراطی به دفع کودک نشان می دهند.

متاسفانه همین طور است. من مراجعی دارم که از شهرستان می آید و پسری ۸ ساله است. متاسفانه مادر و پدر او برای اینکه مدفوع کند آنقدر جایزه های نابجا داده‌اند که الان به جای تشویق و جایزه، کارش به باج گرفتن کشیده و مادر باید ماشین کنترلی بخرد تا پسرش به دستشویی برود و مدفوع کند! اصلا نباید قبل از انجام کاری که انتظار داریم، جایزه ای که وعده داده ایم، بدهیم. جایزه باید معقول باشد.

کودک برای تلاش و درس خواندن در ازای کارنامه خوب می تواند ماشین کنترلی چند هزار تومانی بگیرد اما برای مدفوع کردن یک جایزه معقول کافی است ولی نه در این سن. آنهایی که می خواهند شروع کنند حواسشان باشد که اگر راه را اشتباه بروند و برخی نکته ها را نادیده بگیرند، کاری که باید ظرف چند هفته آموزش به صورت فعالیتی عادی و روزمره درآید، به داستانی تبدیل می شود که پسری در این سن از آن برای تسلط بر والدینش و باج گرفتن استفاده می کند.

حرف آخر؟

والدین هرگز نباید به خاطر کثیف کاری احتمالی روزهای آغاز آموزش کودک را تنبیه کنند. کلمات تحقیرآمیز و فریاد زدن هم ممنوع است. از بیان حرف هایی مانند «مامانش! این جیش نکرده که، بچه همسایه بوده رو فرش جیش کرده!» هم بپرهیزید چون کودک باید مسئولیت کارش را بپذیرد.

برخورد هیجانی هم نادرست است. فقط خیلی آرام بگویید: «یادت رفت بگی، اگر می رفتی رو لگنت می نشستی و جیش می کردی جایزه می گرفتی. حالا بیا بریم بشورمت» و حتما برای اینکه پیشرفت کند، کتاب هایی مثل «مامان بیا جیش دارم» و کتاب های نویسنده هایی مثل آقای کشاورز را به عنوان جایزه برایش تهیه کنید.

برای این مدت که فرزندتان تحت تعلیم است، تمهیداتی بیندیشید که آرامش شما را زیاد کند مثلا زیراندازهای رنگی قشنگ از جنس سفره درست کنید که در صورت ادرار یا مدفوع حین بازی، فرش و وسایلتان کثیف نشود. این زیراندازها را می توانید هنگام خواب یا مواقع مهمانی استفاده کنید که کودک روی آن بنشیند و به راحتی قابل شستشو باشد و مشکلی پیش نیاید. اغلب بچه ها تا ۳ سالگی می توانند این مهارت را یاد بگیرند و در طول روز خشک بمانند.