کنترل ادرار در کودکان، تفاوت های دختر و پسر

روزنامه سلامت: توالت رفتن کودکان یک پدیده تکاملی است که در رشد و تکامل جسمی و روانی او موثر است. آموزش توالت رفتن به کودکان یکی از کارهای عمده ای است که والدین را مشغول می کند. اگر این آموزش در سن مناسب و به نحو مناسبی انجام شود، کودک به راحتی آن را فرا می گیرد؛ وگرنه ممکن است عوارضی به دنبال داشته باشد. در این خصوص، با دکتر اکبر کوشانفر، متخصص کودکان، گفتگو کرده ایم.

- از چه سنی باید توالت رفتن را به کودکان آموزش داد؟

آموزش باید در زمانی صورت بگیرد که توانایی کودک در رشد جسمی و روحی و تکلم در حال پیشرفت طبیعی باشد. سرانجام تمام کودکان سالم، توالت کردن و تمیز کردن را فرا می گیرند و اکثرا با کمک پزشک و والدین این امر به خوبی تکامل پیدا می کند.

قبلا میانگین سنی شروع آموزش توالت ۱۸ ماهگی بود، ولی اخیرا طبق توصیه انجمن کودکان آمریکا و همچنین روش های آموزش توالت و تحقیقات دکتر برازلتون و دکتر اسپوک در آمریکا به ۲۱ تا ۳۶ ماهگی افزایش یافته است.

مهارت های تکاملی کودک برای آموزش توالت از ۲۴ ماهگی شروع می شود و مطالعات جدید نشان می دهد قبل از ۲۵ ماهگی آموزش های فشرده هیچ فایده ای ندارد.

- آیا در سال های اخیر، تولید پوشک های یک بار مصرف و شورت های آماده باعث تعویق زمان این آموزش ها به کودکان نشده است؟

دقیقا همین طور است. اخیرا مطالعاتی در مورد تاثیر وضعیت اجتماعی و اقتصادی در شروع آموزش توالت به کودکان انجام شده که نشان می دهد در خانواده های با در آمد بیشتر، ۲۴ ماهگی و در خانواده های با درآمد کمتر، ۱۸ ماهگی سن مناسب آموزش توالت رفتن به کودکان است.

در خانواده های کم درآمد، کودکان را زودتر آموزش می دهند تا در هزینه ها صرفه جویی کنند اما در خانواده هایی با درآمد بیشتر، راحت بودن پوشک های یک بار مصرف و شورت های آماده باعث می شود والدین آموزش توالت را به تاخیر بیندازند. کلا مشاوره با پزشک برای آموزش توالت از ۱۸ تا ۲۴ ماهگی شروع می شود.

- اگر کودکی حتی با گذشتن از ۲۴ ماهگی توالت رفتن را نیاموخت، چه؟

این موضوع را باید در نظر گرفت که هر کودک و هر خانواده منحصر به فرد بوده و سن ایده آل آموزش بستگی به میزان وضع اجتماعی در خانواده و رشد و تکامل کودک دارد. اولین تکاملی که کودک کسب می کند، نگه داشتن حرکات روده ای در طول شب است که در دخترها در ۲۲ ماهگی و در پسرها ۲۵ ماهگی به دست می آید.

بالا کشیدن شورت و لباس در کودکان، آخرین مهارت تکاملی است که در دختران در ۳۰ ماهگی و در پسران در ۳۳ ماهگی دیده می شود. مادرانی که سن شروع آموزش توالت کردن را زودتر شروع می کنند، ممکن است آموزش طولانی و مشکلات فراوانی در این راه داشته باشند.

- آیا علایمی وجود دارد که والدین از روی آنها بفهمند کودک شان آماده یادگیری توالت رفتن است یا نه؟

بله؛ وقتی کودک می تواند لباس خود را بپوشد و درآورد، استقلال خود را نشان می دهد و از کلمه «نه» استفاده می کند، از دستورات نشستن و راه رفتن پیروی می کند، والدین را تا توالت همراهی می کند، برای مدت دو ساعت در زمان خواب خشک و تمیز است، پوشک کثیف را خبر می دهد و از حرکات چهره نشان می دهد که دفع ادرار یا مدفوع دارد، یعنی زمان آموزش آن فرا رسیده است.

- چگونه باید آن را آموزش داد؟

اولین قدم، خریدن یک لگن کوچک است که کودک بتواند روی آن بنشیند. در صورتی که کودک از نشستن روی لگن خودداری کرد یا ترسید، ۱ تا ۲ ماه صبر کنید. در این موقع برای کودک لباس های راحت تهیه کنید که درآوردن آن راحت باشد.

به خاطر داشته باشید کودک را هیچ وقت تنبیه نکنید. او را با القاب زشت، بچه بد و کثیف صدا نکنید. اینها سبب کاهش اعتماد به نفس کودک می شود. خشک و تمیز بودن در شب معمولا دیرتر از روز میسر می شود.

آموزش توالت را نباید در مواقعی مانند حادثه در خانواده، تعویض خانه، رفتن به مهدکودک یا پرستار جدید که برای کودک ایجاد هیجان می کند، آغاز کرد. پزشک باید ابتدا کودک را معاینه کند و در صورت تکامل طبیعی، روش های آموزش توالت رفتن را با مشورت خانواده انتخاب کند.

تحقیقات پزشکانی نظیر دکتر اسپوک و دکتر برازلتون، روش های مختلف آموزش توالت کردن کودکان را نشان داده است. در روش دکتر برازلتون برای آموزش توالت کردن کودکان توصیه می شود زمانی که کودک رشد و تکاملی طبیعی در ۲۴ ماهگی داشت، با کلمات شیرین، مثبت و راحت آموزش شروع شود. از تنبیه و سرزنش خودداری و به کودک اجازه داده شود تا با همراهی والدین دستشویی کند.

زمانی که کودک علاقه نشان داد، روزی ۲ تا ۳ بار هر بار ۵ تا ۱۰ دقیقه از صندلی لگن دار استفاده شود.

از کودک بخواهیم با تمام لباس هایش روی صندلی لگن دار بنشیند. ابتدا صندلی در اتاق نشیمن باشد تا کودک عادت به نشستن روی آن کند حتی در زمان نشستن برای او صحبت کنید یا قصه بخوانید و در هر زمانی خواست صندلی را ترک کند، مانعش نشوید.

پس از ۱ تا ۲ هفته لباس و پوشک را درآورید اگر کودک در پوشک مدفوع کرد، پوشک کثیف را روی صندلی لگن دار قرار دهید و پوشک را داخل صندلی خالی کنید و توضیح دهید اینجا محلی برای مدفوع است و وقتی کودک متوجه شد این کار را چند بار تکرار کنید.

وقتی کودک بیشتر توانست خود را کنترل کند، پوشک را به فواصل کوتاه درآورید و در نهایت وقتی مهارت دفع مدفوع در لگن کسب شد، از شورت های تمرینی استفاده کنید و به کودک بیاموزید آن را چه طور بالا بکشد. در این گونه تمرین های آموزشی روش های مختلف تشویق نیز در مورد کودک در نظر گرفته می شود. نشان دادن مراحل مختلف توالت کردن با استفاده از عروسک مورد علاقه کودک نیز توصیه می شود.

در هنگام ادرار کردن از صدای شیر آب برای تحریک ادرار کردن استفاده کنید. به کودک آموزش دهید تا شورت خیس و خشک را از هم تشخیص دهد. کودک را تشویق کنید به سمت صندلی لگن دار برود و شورتش را پایین و بالا بکشد.

پس از مدفوع کردن در صندلی لگن دار یک وعده غذایی مورد علاقه اش را بدهید و او را تحسین کنید. اگر شورتش را خشک نگه داشته به او جایزه بدهید و تشویق کنید و اگر شورتش را خیس کرده از او بخواهید خودش آن را تعویض کند. چنانچه آموزش توالت کردن کودکان با همکاری پزشک، والدین و کودک مراحل طبیعی خود را طی کند کودک در ۳۶ ماهگی به خوبی شب ها و و روزها تمیز خواهد بود.

- بعضی بچه هایی که پوشک هم می شوند، موقع مدفوع کردن، خودشان را پشت مبل یا وسایل پنهان می کنند. آیا دلیل این امر، خجالت کشیدن آنهاست؟

تقریبا در ۲ تا ۳ درصد کودکان، مشکلاتی در طی آموزش بروز می کند. این کودکان هنگام آموزش نگه داشتن مدفوع یا در زمان مدفوع کردن مخفی می شوند. کودکانی که امتناع از مدفوع کردن دارند، بیشتر احتمال دارد دچار یبوست شوند و اجابت مزاج دردناک داشته باشند.

تغییرات رژیم غذایی شامل افزودن فیبرهای غذایی برای رفع یبوست این کودکان تجویز می شود. اما بعضی از کودکان که آموزش توالت کردن را یاد گرفته اند گاهی در زمان مدفوع کردن مخفی می شوند که اغلب در زمان ۲۲ ماهگی است. دلیل این امر همان طور که اشاره کردید ترس یا خجالت است یا تصور می کنند مدفوع کردن یک رفتار خصوصی است که باید پنهان از دید دیگران صورت گیرد. این حالات به مرور زمان از بین خواهد رفت.