مراقبت از کودکان آسمی، بیماری مزمن

آسم شایع‌ترین بیماری مزمن دوره کودکی است؛ به گونه‌ای که در حال حاضر میلیون‌ها کودک مبتلا به آسم در جهان وجود دارند.

همشهری: آسم شایع ترین بیماری مزمن دوره کودکی است؛ به گونه ای که در حال حاضر میلیون ها کودک مبتلا به آسم در جهان وجود دارند.

مطالعات نشان می دهند که متاسفانه حتی در کشورهای پیشرفته تقریباً ۴۰ درصد کودکان مبتلا، آگاهی درستی از علایم حمله آسم و شدت آن ندارند و این درصد در کشورما به مراتب بیشتر است.

حملات آسم در سنین زیر ۵ سال می تواند منجر به صدمات پایدار دایمی به ریه ها شود. علاوه بر عوارض جسمی، عوارض روانی ابتلا به آسم نیز مشکل دیگری را به بیمار تحمیل می کند.

بیماری آسم در ایران نسبت به کشورهای دیگر بسیار شایع است و شاید ما از نظر این بیماری نسبت به کشورهای دیگر در میانه جدول باشیم. در خصوص بیماری آسم و شدت علایم آن و همچنین راهکارهای مراقبتی که والدین می توانند در مورد کودک مبتلا به آسم خود انجام دهند با دکتر رضا رضایی طاهری، متخصص اطفال و کودکان گفت وگو کرده ایم.

ایشان معتقدند آسم بیماری ای است که اگر از آن به خوبی مراقبت شود (چون درمان ندارد) بیمار می تواند کارهای روزمره اش را به راحتی انجام دهد، شب به راحتی بخوابد و از عوارض بیماری اش کاسته شود. تمام اینها زمانی صورت می گیرد که تشخیص آسم به درستی صورت گیرد.

آقای دکتر، به عنوان اولین سؤال، آیا به هر تنگی نفسی می توان آسم گفت؟

خیر. آسم یک بیماری شایع مزمن است که به آن التهاب برگشت پذیر مزمن یا متناوب راه های هوایی می گوییم. هر مشکلی که در مسیر راه های هوایی به وجود بیاید باعث تنگی نفس، خس خس سینه و سرفه می شود.

این به آن معنی نیست که هر انسداد و تنگی را به آسم ربط بدهیم، بلکه التهاب و تنگی قابل برگشت را می توان آسم نامید. آسم طیف وسیعی از علایم را دربرمی گیرد؛ از سرفه های خیلی خفیف گرفته تا بیمارانی که در بیمارستان بستری می شوند، ولی خوشبختانه آن قدر که مردم با آن با وحشت برخورد می کنند، بیماری بدی نیست.

هدف از اقدامات مراقبتی در مورد بیماران به خصوص کودکان آسمی چیست؟

معمولاً اگر در یک خانواده فرم شدید آسم در یکی از افراد وجود داشته باشد، پدر و مادر در مورد فرزند کوچکشان دچار وحشت می شوند. هدف مراقبت از این بیماران این است که کودک بتواند کارهای روزمره اش را به راحتی انجام دهد، شب راحت بخوابد و ... برای این کار تشخیص آسم باید به درستی صورت گیرد.

آسم ممکن است با چه بیماری هایی اشتباه گرفته شود؟

به طور کلی در حمله آسم فرد در عمل دم مشکلی ندارد، ولی در عمل بازدم دچار تنگی راه های هوایی می شود. در نتیجه این تنگی صدای خس خس ایجاد شده به فرد حمله آسم دست می دهد. هر عاملی ممکن است باعث انسداد این راه های هوایی شود، مثل یک رگ که راه هوایی را دور زده یا یک توده یا برجستگی و یا حتی یک جسم خارجی.

خیلی از بیماران در این گونه موارد وقتی به پزشک مراجعه می کنند با تابلوی آسم به آنها تشخیص این بیماری داده می شود، در حالی که مشکل آنها اصلاً آسم نیست. از طرفی بیماری هایی مثل برگشت معده به مری که به آن در اصطلاح (ریفلاکس) گفته می شود، می توانند دارای علایمی شبیه آسم باشند.

مثلاً کودکی که غذا می خورد و بلافاصله بعد از آن دراز می کشد ممکن است غذا از معده او برگشته و وارد مری شود و کودک در این حالت شروع به سرفه کند. این سرفه ها ممکن است با آسم اشتباه گرفته شود.

تصور عمومی در گذشته در مورد آسم چگونه بود؟

در گذشته تصور این بود که در حمله آسم راه های هوایی فقط تنگ می شوند و التهاب در آنها ایجاد نمی شود. در اطراف راه های هوایی عضله وجود دارد که وقتی حمله صورت می گیرد این عضلات منقبض و تنگ شده و دیواره داخلی هوایی ورم می کند و ملتهب می شود. این التهاب نگران کننده است.

در گذشته فقط از داروهای گشادکننده راه های هوایی استفاده می کردند و تصور می کردند که با گشاد شدن راه هوایی مشکل بیمار حل می شود، ولی الآن به این نتیجه رسیدند که از داروهای ضدالتهاب نیز باید استفاده کرد. در اینجاست که نقش داروهای جدید می تواند موثر باشد به خصوص در مراحلی که التهاب هنوز ایجاد نشده است.

بهترین راه تشخیص آسم چیست؟

برای تشخیص آسم باید آن را تقسیم بندی کرد. بعضی از افراد در سنین پایین دچار خس خس می شوند. این خس خس ممکن است در اثر یک سرماخوردگی ایجاد شود که البته به تدریج بهبود می یابد.

به این خس خس که در نتیجه باریک بودن راه های هوایی ایجاد می شود آسم نمی گوییم و خانواده ها نباید نگران آن باشند، اما آسم مزمن ممکن است تا بزرگسالی ادامه پیدا کند. بعد از تشخیص آسم باید ببینیم چطور می توانیم با همکاری خود کودک از بیماری اش مراقبت کنیم.

آسم ناشی از فعالیت را چطور می توان کنترل کرد؟

یکی از معضلات در برخورد با کودک مبتلا به آسم این است که او چطور می تواند فعالیت روزانه اش را انجام دهد. در آسم ناشی از فعالیت باید فعالیت کودک ۲ یا ۳ ساله را کنترل کنیم و بدانیم در مدرسه و یا خانواده چگونه با او برخورد کنیم. چون برخورد نامناسب می تواند اثرات روحی بدی روی کودک بگذارد.

باید کاری کرد که کودک فعالیت روزمره اش را انجام دهد، بدون این که متوجه مشکلش شود. در مرحله اول درمان، پذیرش درمان از طرف بیمار و خانواده بسیار مهم است که بیشتر مورد غفلت واقع شده است.

استفاده از اسپری به جای قرص و شربت را تا چه حد توصیه می کنید؟

استفاده از اسپری بسیار مهم است در حالی که خیلی از والدین ممکن است با آن با ترس برخورد کنند. در صورتی که اسپری مثل قرص و شربت در سیستم گردش خون جذب می شود.

البته اسپری عوارض خودش را دارد، ولی تاثیر مثبت آن بسیار سریع تر است. ممکن است اثر اسپری دو تا سه هفته بعد از مصرف مشخص شود، ولی اغلب والدین بعد از چند بار مصرف وقتی تاثیرش را ندیدند، دیگر از آن استفاده نمی کنند، در حالی که باید توجیه شوند که اسپری برای پاسخ به درمان زمان می خواهد.

از دیگر نکاتی که خانواده ها در برخورد با کودک مبتلا به آسم باید رعایت کنند، چیست؟

گاهی اوقات خانواده مجبور است محل زندگی اش را به خاطر این بیماری تغییر دهد. آسم بیماری ای است که رطوبت زیاد، هم می تواند آن را بدتر کند و هم بهبود بخشد، بنابراین بسیاری از والدین از نظر میزان رطوبت باید محل زندگی شان را عوض کنند، حتی شاید مجبور باشند مبلمان خانه و یا حتی نوع تغذیه شان را هم عوض کنند، از لوازم آرایشی استفاده نکنند و به طور کلی نوع زندگی خود را تغییر دهند.

بنابراین پیشگیری از آسم همکاری همه جانبه و وسیعی را می طلبد. به خاطر داشته باشیم که استفاده از کنسروها و غذاهای آماده در کنار صنعتی شدن و استفاده بیش از حد از تنقلات، خنده، عصبانیت، ورزش، رطوبت و... همه و همه در تشدید آسم تاثیر فراوانی دارند.

آیا شیر مادر در پیشگیری از این بیماری موثر است؟

البته شیر مادر مسئله بسیار مهمی است. مطمئناً کسی که شیر مادر می خورد در بزرگسالی نسبت به ابتلا به آسم شانس کمتری دارد. دو کودکی که تحت شرایط مساوی به دنیا می آیند، کودکی که شیر مادر مصرف می کند نسبت به کودکی که شیر خشک مصرف کرده و یا دادن غذای کمکی به او زود شروع شده، کمتر مستعد ابتلا به آسم است.

بنابراین تغذیه مادر در دوران بارداری و حتی فصلی که مادر باردار می شود در شانس ابتلا به آسم بسیار موثر است. مسئله دیگر سیگاری بودن والدین است.

ثابت شده که سیگاری بودن مادر در دوران بارداری حتی اگر بعد از زایمان دیگر سیگار مصرف نکند، عوارض خطرناکی روی ریه کودک خواهد گذاشت و کودک در این میان به عنوان یک فرد سیگاری تحمیلی، آسیب بیشتری نسبت به والدینش خواهد دید.