زایمان طبیعی چه خطراتی برای مادر دارد؟

سزارین روشی است که در آن در جدار شکم فرد باردار برشی زده می شود. این برش به پوست شکم محدود نبوده و لازم است چند لایه دیگر شکافته شود تا جراح بتواند به جنین داخل رحم دسترسی پیدا کند. عمل سزارین، جزو جراحی های بزرگ محسوب می شود و حتی ممکن است خطراتی را برای مادر یا نوزاد داشته باشد؛ با همه اینها، زنان باردار به این نوع زایمان علاقه نشان می دهند. البته باید گفت پزشکان ما نیز از این روش استقبال می کنند. حال می خواهیم بدانیم آیا زایمان واقعا این قدر عذاب آور است و راه حل دیگری غیر از سزارین وجود ندارد؟ و اصلا عوارض جانبی آن چیست؟ این هفته برای پاسخ به این پرسش ها با دکتر آزیتا صفارزاده کرمانی، متخصص و جراح بیماری های زنان گفت وگو کرده ایم.

کدام بیماران نامزد سزارین هستند؟

سزارین باید آخرین راه چاره در به دنیا آوردن نوزاد باشد، آن هم برای مادری که قادر نیست به روش طبیعی نوزاد خود را به دنیا آورد. مواردی است که ناچاریم این روش را برای حفظ سلامت مادر و نوزاد انجام دهیم.

این موارد کدام است؟

بیشترین علت سزارین به تطابق نداشتن سر جنین با لگن مربوط است. یعنی زایمان پیشرفت می کند و دهانه رحم باز می شود، ولی سر جنین بزرگ تر از دهانه لگن است و نمی تواند از این دهانه عبور کند.معیارهای علمی وجود دارد که به ما نشان می دهد مشکلی در روند زایمان وجود دارد. موارد دیگری نیز دیده می شود؛ مثلا جنین با سر یا شانه وارد لگن می شود، زندگی مادر یا جنین در معرض خطر است، مایع حاوی مکونیوم است (جنین داخل رحم مدفوع کرده است)، بندناف تحت فشار است و باعث شده ضربان قلب جنین بشدت افت کند، جفت سرراهی است و دهانه رحم کاملا مسدود شده، خونریزی غیرعادی و زیادی وجود دارد و بعضی از بیماری های مادر. همه اینها دلایل علمی است که ما به سزارین رو می کنیم.

پس چرا آمار سزارین این همه زیاد است؟

از آنجا که در کشور ما زایمان های کم درد یا بی درد کمتر جاافتاده و مردم آن را نمی شناسند و امکانات آن نیز در همه بیمارستان ها نیست، خانم ها برای فرار از دردهای شدید و طولانی زایمان که در شکم اول گاه ممکن است به ۲۰ ساعت هم برسد، به زایمان از راه سزارین رو می آورند.

عوارض سزارین چیست؟

در این روش، حفره شکمی مادر دستکاری می شود. دستکاری باعث چسبندگی در برخی لایه ها می شود و چسبندگی ممکن است موجب چسبندگی لوله های رحمی (نازایی) و حتی چسبندگی روده ها شود. البته گاه آسیب هایی به روده ها، احشا و حتی مثانه وارد می شود.

در کشورهای توسعه یافته با محاسبات آماری انجام شده به این نتیجه رسیدند عوارض ناشی از زایمان سزارین سه برابر زایمان طبیعی است و اگر بتوان زایمان طبیعی را به روش بدون درد کنترل کرد، عوارض به حداقل خواهد رسید.

چرا در کشور ما این روش های جایگزین همچنان دچار مشکل است؟

روش زایمان بی درد گران بوده و دسترسی همه به آن امکان پذیر نیست. حتی در سطح شهر تهران فقط هفت هشت بیمارستان است که در آن زایمان بی درد یا همان زایمان با روش بی حسی اپیدورال انجام می شود، چون این تکنیک پیشرفته است و وسایل آن باید از خارج وارد شود.این کار به عهده متخصصان بیهوشی است. متاسفانه چنین آموزشی در دوران رزیدنتی متخصصان بیهوشی وجود ندارد و آنها مجبورند خود این روش را بیاموزند.پس بی حسی اپیدورال توسط افراد محدودی صورت می گیرد. طبیعی است با همه این مشکلات، خانم ها سزارین را در اولویت قرار می دهند و ظرف نیم ساعت فرزند خود را تحویل می گیرند. عوارض سزارین همیشه و بلافاصله دیده نمی شود، ولی بعدها که مادران به کلینیک ها مراجعه می کنند، شاهد مشکلات ناشی از سزارین هستیم. ناگفته نماند متخصصان ما هم در افزایش این آمار نقش پررنگی دارند. بعضی متخصصان ما در آخرین لحظات سعی می کنند مادر را قانع کنند تا سزارین شود، چون این کار بسیار راحت تر است. آنها زمانی را برای زایمان تعیین کرده و بموقع و در عرض نیم ساعت زایمان انجام می شود.یک زایمان طبیعی باید ۱۴ تا ۲۰ ساعت به طول انجامد. مدام به اتاق پزشک تلفن می شود و او نیز باید در اتاق زایمان حضور یابد. در هر صورت کاری وقت‌گیر و پراسترس است.

آیا همان طور که می گویند زایمان بی درد، واقعا بی درد است؟ اگر این طور است، کودک چگونه متولد می شود؟

بسیاری از مردم فکر می کنند بی حسی ایپدورال باعث می شود انقباضات رحمی قطع شده و زایمان کند شود، ولی اگر بی حسی اپیدورال در زمان مناسبی داده شود و دهانه رحم چهار سانتی متر باز شده باشد، حتی باعث تسریع نیز می شود.

همه اینها به تکنیک و مهارت متخصص زنان و متخصص بیهوشی بستگی دارد. تنها مشکلی که پیش می آید در مرحله آخر است که بیمار باید زور بزند. اگر مقدار داروی بیهوشی زیاد باشد، تولد نوزاد به تعویق می افتد. در این مرحله مقدار داروی بیهوشی باید کمتر شود.

زایمان طبیعی چه خطراتی برای مادر دارد؟

تا وقتی کودک به سلامت از رحم خارج نشده، مادر و پزشک استرس دارند. زایمان طبیعی تنها عارضه ای که دارد، این است که بعد از زایمان، مادر دچار افتادگی کف لگن و شلی عضلات می شود. البته این خود راه حلی دارد.

در کشور های پیشرفته با گذاشتن ورزش های اجباری برای زنان باردار می توان با تقویت عضلات کف لگن تا حدود زیادی این شلی و افتادگی را اصلاح کرد.مادران باید هشت تا ده جلسه این ورزش ها را به طور جدی انجام دهند (البته این ورزش باید ادامه داشته باشد)، ولی در کشور ما این ورزش ها فراموش می شود و با زایمان های بیشتر احتمال بی اختیاری ادرار نیز بالا می رود.

آیا خانمی که یک بار سزارین شده، دیگر نمی تواند زایمان طبیعی داشته باشد؟

در کشور های اروپایی با پایش دقیق مادر می توان کودک مادری را که یک بار سزارین شده به روش طبیعی به دنیا آورد (البته منوط به این که علت سزارین قبلی تنگی لگن نباشد)، اما در کشور ما این وسایل وجود ندارد و به نظر من نباید این کار انجام شود.

مادرانی که زایمان کرده اند به چه نکاتی باید توجه کنند؟

در شش تا هشت هفته اول در هر دو نوع زایمان (طبیعی یا سزارین) مادر نباید خیلی کودک را بغل کند، چون عضلات کف لگن با بالا رفتن فشار داخل شکمی شل شده و افتادگی تشدید می شود.

مادرانی که سزارین شده اند از وارد کردن هر گونه فشار به شکم پرهیز کنند، مصرف آب را بالا ببرند، به بخیه ها توجه کنند و با دیدن تورم و ترشح از ناحیه برش نزد پزشک بروند.مادرانی که به روش طبیعی زایمان کرده اند و برشی در ناحیه تناسلی دارند (اپی زیاتومی) حتما از مخلوط آب و بتادین برای شست وشو استفاده کنند و ناحیه را کاملا تمیز نگه دارند.در زایمان طبیعی معمولا ۵۰۰ تا هزار سی سی خون از دست می رود، ولی در سزارین این مقدار بیشتر است و به ۱۵۰۰ سی سی می رسد. مصرف قرص آهن در هر دو گروه از مادران ضروری است.