لکنت زبان در کودکان، سر منشاء کجاست؟

بنیاد اندیشه اسلامی: لکنت زبان یک پدیده پیچیده روانی - حرکتی و عمدتاً خاص دوران کودکی است و معمولاً از سنین ۲ تا ۴ سالگی یعنی سن آغاز سخن گفتن شروع می شود و نیز سن ۶ و ۷ سالگی یعنی زمان آغاز مدرسه در رابطه با شروع یا تشدید لکنت زبان کودکان بسیار حائز اهمیت است. لکنت زبان یک پدیده پیچیده روانی - حرکتی و عمدتاً خاص دوران کودکی است و معمولاً از سنین ۲ تا ۴ سالگی یعنی سن آغاز سخن گفتن شروع می شود و نیز سن ۶ و ۷ سالگی یعنی زمان آغاز مدرسه در رابطه با شروع یا تشدید لکنت زبان کودکان بسیار حائز اهمیت است . به لحاظ ویژگی های عاطفی و سازگاری های اجتماعی خاص این مرحله و مواجه شدن با اولین تجربه رسمی آموزشگاهی، آغاز مدرسه موقعیت مستعدی است برای بروز لکنت زبان بخصوص برای بعضی از کودکانی که از نظر عاطفی - اجتماعی آمادگی لازم را برای ورود به مدرسه و مواجه شدن با نهاد اجتماعی رسمی ندارند . معلمان معمولاً با این قبیل دانش آموزان موجه می شوند و باید در این شرایط همواره از اعمال هرگونه تنبیه و فشار عاطفی و ذهنی به کودک اجتناب کنند. علاوه بر دوران کودکی در دوران بلوغ و نوجوانی نیز به لحاظ ویژگی های زیستی روانی و اجتماعی خاص این دوران زمینه مناسبی برای بروز و بعضاً بازگشت یا تشدید لکنت زبان پدیدار می شود.

در توصیف افراد لکنتی می توان چنین خلاصه نمود که آنها به طور غیرطبیعی حروف و کلماتی را تکرار می نمایند و به عبارت دیگر فاقد سلاست و روانی کلام هستند . گاهی اختلال گفتاری آنها مربوط به وقفه های عضلانی است . این لکنت و توقف در ادای کلمه یا تکرار حروف با تشنج و فشار و تقلا برای ادامه کلمات و سخن گفتن همراه است . به همین دلیل شخصی که لکنت دارد گاهی بخشی از کلمه ای را با شدت تکرار نموده و یا از بخشی از کلمات به طور ناقص رد شده و سعی می کند به صحبت خود ادامه دهد . میزان این فشار و تقلا به صورت ها و نسبت های متفاوت در میان کودکان و نوجوانان دیده شده و مطالعه و ارزیابی دقیق آنها کمک موثری می تواند در زمینه ارائه روش های درمانی به درمانگران کند.

علل بروز لکنت زبان
دلایل بروز این پدیده به طور قطعی و روشن مشخص نیست ولی آنچه مشخص است، لکنت نمی تواند علت واحدی داشته باشد بلکه همواره معلول علل بدنی، عاطفی ، اجتماعی و یا ترکیب این عوامل است . بسیاری از این افراد دچار ناراحتی های عصبی و ناسازگاری های اجتماعی بوده و یا در بسیاری موارد نیز لکنت زبان از دوران کودکی بر اثر برخی ناهنجاری های خفیف فیزیولوژیک پدید می آید. مسئله عامل روانی همواره اهمیت زیادی داشته و برخی تحقیقات نشان داده که کودکان مبتلا غالباً به گونه ای در معرض فشارهای عاطفی - روانی قرار داشته و یا عموماً والدین مضطرب و عصبی داشته اند. چگونگی تاثیر ترس بر نحوه سخن گفتن افراد غیرلکنتی نیز قابل توجه است و پرواضح است که چه تاثیر عمیقی می تواند در افراد لکنتی داشته باشد . فرد لکنتی همه ابزار و مکانیسم لازم را برای صحبت طبیعی دارد اما احساس ترس از مشکل سخن گفتن داشته که این خود مربوط به تجارب قبلی او می شود. همین ترس موجب شده که به خود فشار بیاورد و تقلا کند تا در صحبتش دچار وقفه و گیر نشود و از آنجایی که صحبت زاحت و روان با فشار و تقلا فراهم نمی شود، در نتیجه او نمی تواند با سلاست صحبت کند.

فقدان هماهنگی در عضلات دستگاه گویایی ممکن است موجب ناروانی کلامی گردد و این ناهماهنگی و ناروانی کلامی برای هر کودکی طبیعی است و خود می تواند منشا مشکلات گویایی شود، زیرا والدین گاهی نسبت به این ناروانی کلامی که البته طبیعی هم هست عکس العمل نشان داده و کودک زا ملزم می دانند که با آن مقابله کند، با تلاش بیشتر کودک مشکل او نیز بیشتر می گردد و به تدریج کودک درمی یابد که دیگر توان کنترل صحبت خود را ندارد. (لذا والدین کودک نباید عکس العمل های تندی نسبت به نارسائیهای تکلمی اولیه کودک داشته باشند) حتی خود مشاهده کرده ام که یک کودک به علت ترس شدید که تجربه کرده دچار لکنت شده و این کودک به صورت طولانی در او ماندگار شده است.

در مورد درمان لکنت زبان نیز روش های مختلفی ارائه گردیده است اما در این میان اگر روشی مبتنی بر فرد - محوری بیابیم بسیار موثرتر خواهد بود. خود فرد لکنتی باید برای رفع اختلالات خود اقدام کرده و تلاش کند زیرا نه تنها در این زمینه بلکه در مورد سایر مشکلات و اختلالات همواره شاهدیم که تا زمانی که خود فرد نخواسته و تصمیم برای بهبودی خویش نگیرد هیچ نیرویی قادر به تغییر او نخواهد بود. قبل از ارائه روش هایی برای درمان و بهبودی لازم است در خود فرد لکنتی تغییر عقیده و نگرش راجع به مشکلش ایجاد کنیم.

سخنی چند با افراد لکنتی
قبل از هر چیز بدانیم که لکنت زبان یک پدبده عجیب و غریب و یک عیب و عار نیست بلکه همه ما دوست داریم روان صحبت کنیم . همچنین شما می توانید به راحتی صحبت کنید بدون این که برای حرف زدن تقلا کنید. اولین چیزی که شما باید انجام دهید این است که بپذیرید نیاز به یک تغییر دارید و در این میان عمر خود را با این باور که روزی فرا می رسد که به طور معجزه آسا موانع صحبت شما رفع می شود، سپری نکنید . زیرا لکنت چیزی است که فرد انجام می دهد و او می تواند در آنچه که انجام می دهد تغییرات و اصلاحاتی انجام نماید. در راه بهبودی باید با تلاش تان تحمل ناراحتی موقتی را داشته باشید . شاید حتی برای مدتی درواقع در عذاب باشید آن هم برای یک بهبود طولانی که آرزویش را داشته اید . ارجمندترین پیشرفت در درمان شما این است که اعتقاد قلبی به این پیدا کنید که خودتان می توانید اختلال تکلمی خود را کنترل کنید . ناامیدی ، بدبینی و حالت انفعالی داشتن ، مهلکترین دشمنان شما در درمان خودتان است. قبل از پرداختن به راهکارها دو فرض را همیشه به خاطر داشته باشید : ۱) هیچ گونه ضایعه یا نقص فیزیولوژیک در دستگاه گویایی شما وجود ندارد. اگر زمانی که تنها هستید یا وقتی که کسی صدای شما را نمی شنود و شما را نمی بیند ، به راحتی صحبت می کنید، این بیانگر آن است که شما نقص فیزیولوژیک ندارید. ۲) ممکن است شما در موقعیتی نباشید که بتوانید از خدمات درمانگران بهره گیرید و اینجا خود باید درمانگر لکنت خویش باشید . زیرا درمان لکنت عمدتاً بر محور خود شخص استوار است.

عواملی را که برای درمان و بهبودی می بایستی رعایت کنیم:
عادت کنید که همیشه آرام و شمرده صحبت کنید ، چه زمانی که دچار لکنت می شوید و یا بدون لکنت صحبت می کنید . همیشه بهتر است که انسان آرام و شمرده صحبت کند تا اینکه کلمات را به سعت و تند ادا نماید . خیلی آسان است که انسان یک لاک پشت کندرو را کنترل کند تا اینکه خرگوش تندرو را ، پس آهسته صحبت کنید . بسیار سودمند خواهد بود اگر شما روزانه که تنها هستید ۵ دقیقه در مورد موضوعی که به آن آشنایی دارید در مقابل آیینه آرام صحبت نمایید . استفاده از ضبط صوت نیز کمک مفیدی خواهد بود تا با آن گوش داده و مشکلات گویایی خود را بهتر دریابید . استفاده از تلفن نیز روش خوبی است . شما می توانید همچنان مکالمات خود را ضبط کنید. اکثر افراد لکنتی از جواب دادن و یا صحبت کردن با تلفن طفره می روند اما شما نمی توانید در جریان زندگی روزمره همواره از پاسخ دادن به تلفن اجتناب کنید.

راحت و آرام باشید
وقتی دچار لکنت می شوید راحت و آرام بوده و هیچ گونه فشاری به خودتان نیاورید. شما می توانید این روش را ۵ تا ۱۰ دقیقه در روز با صحبت کردن آرام و خواندن با صدای بلند تمرین کنید . خیلی شمرده و محکم و رسا بخوانید و در عین حال عضلات گویایی خود را آزاد و راحت بگذارید در رابطه با آرامش عضلات گویایی خود تمرین کنید. برای این کار لازم است که گاهی عمداً در عضلات گویایی خود تنش و گرفتگی ایجاد کنید و سپس آن را رها کنید . یعنی گاهی سعی کنید تعمداً با گیر و لکنت صبحت کنید با این کار سبب کاهش ترس خود می شوید یعنی با لکنت عمدی کاری را که همیشه از آن ترس داشته اید انجام می دهید، به دنبال این کار تفاوت بین حالت گرفتگی یا تنش عضلانی را با آرامش و حالت راحتی عضلانی احساس می نمایید و کاملاً کنترل گویایی خود را به دست می گیرید.

لکنت زبان خود را منکر نشوید
قبول کنید که لکنت دارید و سعی نکنید که مسئله لکنتی بودن خودتان را مخفی نگه دارید، خیلی آزاد و راحت سخن بگویید . از اینکه خودتان را فردی غیرلکنتی نشان دهید هیچ سودی نمی برید . آن را مخفی نکنید به دیگران نیز بگویید که شما لکنت دارید و این نگرش را بپذیرید این کار خجالت و دستپاچگی شما را کاهش می دهد، این کار مستلزم داشتن جرات است این کار را اول با افراد صمیمی ، که به شما نزدیکند انجام دهید و بعد با افراد دیگر.

گاهی افراد لکنتی هنگام صحبت حرکات غیرطبیعی و زائد از خود نشان داده و با این کار می خواهند لکنت خود را پنهان کرده و یا حواس دیگران را پرت کنند، مانند حرکاتی از قبیل: گذاشتن دست جلوی دهان ، تکان دادن یا خاراندن سر، کوبیدن یا ضربه زدن روی چیزی، پلک زدن زیاد، گشاد کردن سوراخ های بینی و … در اینجا با استفاده از یک آیینه تمام قد هنگام صحبت و تمرین حرکات اضافی خود را شناسایی و در صدد رفع آن برآیید.

سعی کنید ارتباط بصری خود را با مخاطبتان حفظ کنید، یعنی سعی کنید با اضطراب و دستپاچگی خود مقابله کنید و اگر هنگام صحبت دچار لکنت شدید، سعی کنید لکنت خود را متوقف نکرده و به آن ادامه دهید ، به خود فشار نیاورید. به جلو حرکت کنید یعنی از یک کلمه به یک کلمه دیگر. تکلم یک پدیده پیش رونده است سعی کنید آنچه در نظر دارید بگویید بدون برگشت به عقب. همیشه با صدای خیلی رسا و موزون، بدون تلفظ غیرطبیعی و مصنوعی صحبت کنید. با صدای یکنواخت صحبت نکنید بلکه تن صدای خود را گاهی تغییر دهید تا صحبت شما خوشایند و آرام بخش جلوه کند . همچنین هنگام صحبت فقط به لکنت زبان خود توجه نکنید بلکه سعی کنید به صحبت های خود زمانی که سلیس و روان حرف می زنید نیز گوش دهید. زیرا مطمئناً شما تجارب خوشایندی از صحبت های روان خود دارید. با این کار اعتماد به نفس خود را تقویت کنید. این برنامه ها را گام به گام انجام داده و تا زمانی که طبق این برنامه پیش می روید سعی کنید تا حد مقدور صحبت کنید یعنی بیشتر از گذشته به خود جرات داده و هروقت که دلتان می خواهد صحبت کنید و نظر خود را به دیگران بگویید . هر چقدر به مردم بیشتر صحبت کنید و خود را در موقعیت های تازه قرار دهید پیشرفت و بهبودی شما سریعتر انجام می گیرد. اگر چند نفر از افراد لکنتی که با برنامه های اصلاح پیش می روند با هم مثلاً به طور هفتگی جلساتی داشته باشند، مفید خواهد بود زیرا با بحث پیرامون مشکلات گویایی و تجاربی که طی تمرینات خود کسب کرده اند به طور موثرتری می توانند بر لکنت خود غلبه کنند و بنابراین با آگاهی از مشکلات و تجارب یکدیگر آرامش بیشتری یافته و اعتماد به نفسشان قوی تر می شود.