تغذیه مناسب کودک، مسئولیت خانواده چیست؟
در بسیاری از جوامع تغذیه مترادف با مراقبت است. لغت Nurture به زبان انگلیسی به معنی پرورش، تربیت، تغذیه، غذا، پروردن و بزرگ کردن است.
بنیاد اندیشه اسلامی: دربسیاری از جوامع تغذیه مترادف با مراقبت است. لغت Nurture به زبان انگلیسی به معنی پرورش، تربیت، تغذیه، غذا، پروردن و بزرگ کردن است.
بی شک برای رشد و تکامل طبیعی شیرخواران و کودکان خردسال نه تنها باید نیازهای اساسی جسمی (تغذیه، بهداشت، پوشاک، سرپناه، ایمنی) را تامین کرد بلکه نیازهای روانی، اجتماعی (عاطفی) آن ها نیز باید برآورده شوند.
وجود مادر یا جانشین او، فردی که بتواند ارتباط حاکی از محبت و اعتماد با کودک برقرار کند، امری اساسی در تغذیه ی مناسب کودک و رشد و تکامل اوست.
اگر مادر در زمان تغذیه ی کودک هدف های زیر را دنبال کند:
نیازهای تغذیه ای کودک را تامین کند؛
احساس استقلال کودک را در خورردن غذا برآورده سازد؛
عکس العمل مناسب و یک نواختی در مقابل رفتارهای کودک ابراز کند؛
ذائقه ی او را به انواع مواد غذایی عادت دهد؛
محیطی سرشار از محبت و صمیمیت و به دور از جنجال در زمان غذا خوردن فراهم کند؛
سفره ی غذا را در شرایط مناسبی که خاطره دل پذیری ایجاد کند، بچیند؛
می تواند در تغذیه ی کودک خود موفق باشد.
برای این که به چگونگی رفتار کودک، عکس العمل مادر و رفتارهای آتی کودک پی ببریم یک مثال می زنیم:
کودک و مادر به مغازه ای وارد می شوند؛
کودک درخواست شکلات می کند؛
مادر برای کودک توضیح می دهد و از خریدن امتناع می کند؛
کودک گریه می کند و جیغ می کشد؛
مادر شکلات را می خرد.
در این مثال عکس العملی که متعاقب رفتار کودک از مادر سر می زند، تعیین کننده ی رفتارهای آتی کودک است. مادر با خرید شکلات، رفتار کودک را برای استفاده از ابزار گریه تقویت می کند و احتمال این که این رفتار در دفعات بعد تکرار شود زیاد است.
در این ارتباط دو جانبه اگر مادر نسبت به گریه ی کودک بی توجهی می کرد یا توجه او را به موضوع دیگری جلب می کرد، احتمال قطع گریه وجود داشت و پیامد نامطلوب فوق حاصل نمی شد.
منطقی و معقول بودن رفتار والدین در مقابل درخواست های کودک موجب ایجاد رفتارهای یک نواخت می گردد و کودک دچار سردرگمی نمی شود. گاهی اوقات، والدین با توجه به شرایط روحی و روانی خود هر بار در مقابل درخواست معین کودک، رفتاری را نشان می دهند که با رفتار قبل مغایر است. این رفتارهای مغایر، کودک را دچار سردرگمی می کند و ممکن است شیوه ی غذا خوردن او را نیر تحت تاثیر قرار دهد.
رفتارهای کودک
کودکان در حین صرف غذا می توانند رفتارهای زیر را داشته باشند:
لج کردن، غذا نخوردن، شکایت کردن، گریه کردن، زدن به در و دیوار، همکاری نکردن، راه رفتن بی هدف، اذیت کردن، داد زدن، لب و لوچه آویزان کردن، ناله کردن، پاسخ سربالا دادن، پرت کردن ابزار غذا، تف کردن، اوغ زدن و رد کردن غذا.
این ها مثال هایی از رفتارهایی مناسب هنگام غذا خوردن هستند.
خوردن غذا با دست، خوردن غذا با قاشق، نشستن آرام در کنار سفره، پذیرفتن بسیاری از انواع غذاها و دادن پاسخ به درخواست های مادر از انواع رفتارهای مناسب هستند.
رفتارهای مادر
حکم کردن، درخواست کردن، پرسش، کمک کردن، قرار دادن کودک در وضعیت مناسب، دادن قاشق به دست کودک و خواهش کردن نیز مثال هایی از رفتار های مادر هنگام غذادادن به کودک است.
تکامل کودک و ارتباط آن با تغذیه
به دلیل این که غذا یکی از مهم ترین عوامل موثر و تقویت کننده های رفتاری است، لذا باید دادن غذا با ملاحظات خاصی انجام گیرد. باید کودکان از نظر جسمی، عاطفی و روانی آماده ی خوردن غذا باشند و این مسئله بستگی به توانایی کودک دارد:
نوزاد تا ۱۰ روز اول بعد از تولد دارای رفلکس جست و جو (Rooting Reflex) و مکیدن (Sucking Reflex) است و از قرار دادن دست با انگشت شست در دهان لذت می برد.
بین ۲ هفته الی ۲ ماه شرایط تغذیه را تشخیص داده و به هنگام قرار گرفتن در وضعیت مناسب شروع به مکیدن می کند.
بین ۴ ـ ۳ ماهگی در صورت قرار گرفتن ماده ی جامد در دهان، آن را با زبان بیرون می اندازد
یعنی در واقع وجود رفلکس بیرون اندازی زبان به این امر کمک کرده و کودک، ماده ی جامد را در این سن نمی پذیرد. الگوی جویدن با شروع رفلکس گرفتن، (Palmar grasp) سبب می شود که اشیا را به طرف دهان آورده و آن ها را گاز بگیرد.
بین ۶ تا ۸ ماهگی هنگام مکیدن، فک کم تر حرکت می کند. شیشه یا پستان را در هنگام خوردن شیر با دست می گیرد. و گرفتن با نوک انگشتان (گاز انبری) و خوردن فنجان را شروع می کند.
بین ۹ تا ۱۲ ماهگی می تواند مواد غذایی را گاز بگیرد و حرکت چرخشی جویدن قابل مشاهده است. در این سن قاشق را نیز می گیرد
بین ۱۲ تا ۱۵ ماهگی برای استفاده از فنجان و قاشق تلاش زیادی می کند.
بین ۹ تا ۱۸ ماهگی، مرحله ی شروع استقلال است که می تواند مادر را خوشحال یا ناراحت کند. باید انتظار داشت که کودک پیش از این که چیزی را در دهان بگذارد اول آنرا لمس کند.
بین ۱۵ تا ۲۴ ماهگی در به دست گرفتن فنجان و با قاشق غذا خوردن، مهارت بیشتری پیدا می کند، تمایلات غذایی را ابراز می کند و گاز گرفتن غذا را با دندان تجربه می کند.
نکات مهم رفتاری در تغذیه ی کودک
۱. کودک باید در زمان خوردن غذا در وضعیت راحتی قرار گیرد و غذا نزدیک او باشد تا کودک بتواند به راحتی بدون این که تحت فشار قرار گیرد، غذا بخورد. این کار موجب می شود ریخت و پاش کودک کم تر شود.
۲. بشقاب و لوازم غذا خوردن باید از جنس نشکن باشد. در صورت شکستن ظرف ممکن است کودک احساس یاس کند و یا والدین عصبانی شوند.
۳. قاشق نباید زیاد گود باشد و لیوان نیز باید به اندازه ای باشد که کودک به راحتی آن را بگیرد.
۴. خوردن سوپ برای کودک سخت است ولی اگر کمی قوام آن غلیظ باشد کودک می تواند آن را با قاشق بخورد.
۵. رنگ مواد غذایی می تواند در اشتهای کودک و علاقه ی او به غذا تاثیر بگذارد. خوردن غذاهایی با رنگ های سبز، نارنجی و زرد برای آن ها جالب است. برای این کار می توان از سبزیجات برگ سبز، هویج و … استفاده کرد.
۶. آب میوه ی طبیعی بهتر از نوع صنعتی آن است چرا که به نوع صنعتی آن ماده قندی، رنگ و ماده ی معطر اضافه شده است.
۷. دادن وقت کافی در زمان صرف غذا بسیار مهم است و باید از شتاب و عجله در هنگام غذا خوردن پرهیز کرد.
۸. باید بی علاقگی کودک را نسبت به یک ماده ی غذایی پذیرفت و یک ماده ی خوراکی دیگر را جایگزین کرد.
۹. غذا خوردن در یک ساعت معین می تواند سبب تحریک اشتهای کودک شود.
۱۰. خستگی کودک مهم ترین عامل از بین بردن اشتهای اوست بهتر است بعد از استراحت به کودک غذا داده شود.
۱۱. کودک در یک محیط آرام بهتر غذا می خورد. مشاجره، بلندکردن صدای رادیو و تلویزیون، و همچنین رفت و آمد زیاد حواس کودک را پرت می کند و تمایل او به غذا خوردن کم می شود.
۱۲. دادن غذای یک نواخت و تکراری سبب بیزاری کودک می شود. حتی اگر غذایی که مورد علاقه ی کودک است، پشت سر هم و تکراری به کودک داده شود او از خوردن آن امتناع می کند.
۱۳. هنگامی که رفتار کودک غلط است باید عکس العمل ثابت نشان داد، مثلاً اگر بشقاب یا قاشق یا غذا را پرت کرد نباید گاهی اوقات خندید و گاهی تنبیه کرد بلکه باید رفتاری را در پیش گرفت که کودک احساس کند، کار خوبی انجام نداده است.
۱۴. نخوردن برخی از غذاها ممکن است تقلیدی از اطرافیان باشد.
اصول رفتار با کودک یک تا سه سال
۱. در صورتی که کودک مایل است با دست غذا بخورد، نباید ممانعت شود و به طور مثال نباید به گمان خود، برای تقویت احساس استقلال، یک قاشق به دست کودک داده و با قاشق دیگر به او غذا داده شود.
۲. استفاده از قاشق برای کودک نوپا ضرورت دارد ولی ممکن است نیاز به کمک داشته باشد.
۳. کودک نوپا نیاز به مکان نسبتا خلوت برای خوردن غذا دارد، چون مدت تمرکز او کوتاه است یعنی صدای بلند رادیو، تلویزیون یا رفت و آمد خواهر و برادر، و یا مشاجره می تواند توجه او را از خوردن غذا منحرف کند.
۴. دادن استراحت قبل از خوردن غذا و زمان ثابت صرف غذا برای کودک اهمیت خاصی دارد.
۵. اجرای برنامه ی ثابت سبب آرامش کودک می شود، یعنی بشقاب و قاشق همیشگی و حتی ثابت و نحوه ی آماده کردن او برای غذا خوردن به او آرامش می دهد.
۶. اشتهای کودک مانند خلق و خوی او متغیر است، بهتر است روزی که کودک اشتهای کم تری دارد و غذا کم می خورد، پافشاری نشود که حتما غذای بشقابش را تمام کند.
۷. قدرت تقلید کودک در این سن زیاد است و رفتارهای اعضای خانواده (خواهر، برادر یا والدین) را تقلید می کند لذا نباید افراد خانوداه رفتار نامتناسب در هنگام غذا خوردن داشته باشند.
۸. کودک غذای گرم را دوست دارد البته نباید خیلی داغ و یا سرد باشد.
۹. کودک دوست دارد با غذا بازی کرده و ریخت و پاش کند، بنابراین نباید انتظار داشت کودک آداب غذا خوردن را رعایت کند.
۱۰. کودک نوپا فقط ۱۰ ـ ۵ دقیقه حالت نشستن را تحمل می کند بطور معمول قبل ار اتمام غذا، سفره را ترک کرده و دوباره برمی گردد.
۱۱. رنگ و ظاهر غذا توجه کودک را جلب می کند و در نتیجه به طور طبیعی او غذا را دست کاری خواهد کرد.
اصول رفتار با کودک سه تا پنج ساله
۱. باید کودک را با انواع غذاهای مختلف آشنا کرد. بهتر است غذای جدید را ابتدا یک فرد بزرگ تر خانواده بخورد تا الگویی برای کودک باشد و تمایل کودک برای خوردن آن غذا بیش تر شود.
۲. نباید میان وعده ها آن قدر زیاد باشد که کودک نتواند غذای اصلی را بخورد به خصوص در مصرف مواد قندی، شیرینی، شکلات و تنقلات کم ارزش نباید زیاده روی کرد چون می تواند سبب فساد دندان، سوءتغذیه و یا چاقی کودک شود. عادت کودک به مصرف میوه به عنوان میان وعده بسیار خوب است.
۳. تعیین چهارچوب مشخص در ارتباط با غذا خوردن نشان دهنده ی ارزش ها و نگرش های خانوده است و باید با محبت و مهربانی آن ها را به کودک تفهیم کرد.
۴. در صورتی که کودک تمایلی به خوردن غذای جدید نشان نداد می توان او را تشویق کرد که مختصری از آن را بچشد، بو بکشد و حتی لمس کند این کار درک کودک از غذا را با حس های بویایی، چشایی و بینایی تقویت می کند و پذیرش غذای جدید را برای او راحت تر می کند. البته بهتر است غذای جدید در زمانی که کودک به طور کامل گرسنه است داده شود.
۵. باید هنگام خوردن غذا محیط جالب و با آرامش باشد. امر و نهی کردن و اعمال روش های تربیتی در حین صرف غذا مناسب نیست.
۶. بی تحرکی، خواب ناکافی و بیماری کودک می تواند موجب بی اشتهایی و غذا نخوردن کودک شود.
۷. برای تشویق کودک به غذا خوردن بهتر است از بشقاب و فنجان ثابت استفاده شود و غذا به تکه های کوچک تقسیم شود تا به راحتی کودک آن را بخورد.
۸. باید به کودک اجازه داد که اگر غذای بیش تری می خواهد، ابراز کند.
۹. هم زمان با دسترسی به استقلال، ریخت و پاش غذا بیش تر می شود ولی باید تحمل کرد.
۱۰. صحبت کردن با کودک خردسال در حین غذا خوردن، علاقه ی او را به صرف غذا بیشتر خواهد کرد.
۱۱. ساعت خوردن غذا فرصت خوبی برای ابراز رفتارهای صحیح در حین غذا خوردن است
۱۲. کودک علاقه دارد غذاهای جدید را دست کاری کرده و سپس بخورد، این نیز رفتاری طبیعی است.
۱۳. خوردن غذا با همسالان برای کودکان جالب تر است.
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼