معیارهای انتخاب مدرسه خوب، چیست؟

شهروند دردمند: ثبت نام در مدرسه غیرانتفاعی یا دولتی ؟ این پرسشی است که از سال ۱۳۷۲ با شروع به کار اولین مدرسه بخش خصوصی در قالب مدارس «غیرانتفاعی» برای والدین ایجاد شد. در این یادداشت به تشریح ویژگی‌ها و دسته‌بندی هر یک از این دو نوع مدرسه خواهم پرداخت تا اولیای دانش‌آموزان با نگرش و دیدی بهتر به تصمیم‌گیری در این خصوص بپردازند.

ذکر این توضیح در ابتدا ضروری است که عنوان «غیرانتفاعی» از آن جا که هیچ گونه سنخیت و تناسبی با کارکرد این گونه مدارس نداشت، چند سالی است که به «غیردولتی» تغییر یافته است و در حال حاضر با چهار نوع دسته‌بندی مدارس روبرو هستیم: دولتی، غیردولتی، شاهد و هیئت امنایی.

مدرسه شاهد ویژه خانواده معزز شهدا و ایثارگران است که البته فرزندان غیرشاهد را نیز با قید شرایطی ثبت نام می‌کنند. مدرسه هیئت امنایی، نوعی مدرسه، بین ساختار دولتی و غیردولتی است که زیرنظر یک هیئت امنا متشکل از مدیر، نماینده شورای دبیران، رئیس انجمن اولیا و مربیان و چند نفر از شخصیت‌های علمی و فرهنگی مورد اعتماد اداره می‌شود. هدف از تشکیل مدارس هیئت امنایی کمتر شدن وابستگی مالی مدارس به دولت و مشارکت مردم در اداره‌ی مدارس بوده است.

تجربه زیسته

من تجربه‌ی تحصیل در مدارس دولتی، نمونه مردمی و شاهد را دارم و مدتی در یک مدرسه غیرانتفاعی مشغول به کار بوده‌ام. از این حیث برخی مطالبی که بعداً ذکر خواهد شد، مبتنی بر تجربه‌ی زیسته‌ای است که خود از نزدیک لمس کرده‌ام. سال گذشته نیز فرزندم در یک مدرسه غیردولتی بود که به دلایلی مدرسه‌اش را عوض کردم و تحقیقاتی که برای یافتن مدرسه جدید انجام دادم بهانه‌ای برای نگارش این یادداشت بوده است.

مدرسه دولتی

مهم‌ترین ویژگی‌های مدرسه دولتی هزینه پایین و نزدیکی به محل سکونت است. اما طیف همین مدارس دولتی آن چنان گسترده است که نمی‌توان همه را در یک دسته گنجاند. بعضی مدارس دولتی هستند که ورودی‌های خود را گزینش می‌کنند یعنی مثلاً شرط معدل دارند یا به لحاظ مسائل فرهنگی و اجتماعی هر دانش‌آموزی را ثبت نام نمی‌کنند. قطعاً نوع مدیریت در این گونه مدارس متفاوت است و کادر اجرایی و آموزشی مدرسه، مباحث آموزشی و تربیتی را هدفمندتر جلو می‌برند.

در مقابل، اکثر مدارس دولتی به موضوع آموزش و پروش به چشم یک شغل و حرفه نگاه می‌کنند که به دلایل مختلف تضمینی نسبت به خروجی‌های مدرسه ندارند. دلیل نخست این که معلمانی که از سوی اداره آموزش و پرورش به مدرسه معرفی می‌شوند، لزوماً با مدیر مدرسه و ساز و کار تربیتی و آموزشی آن (اگر چنین چیزی وجود داشته باشد) هماهنگ نیستند و این ناهماهنگی در حوزه‌ی اجرا و آموزش به وضوح نمود می‌کنند.

دلیل دوم این که هیچ گونه فیلتری در ثبت نام دانش‌آموزان وجود ندارد و مدرسه دولتی موظف است تمامی مراجعانی را که در محدوده‌ی مدرسه زندگی می‌کنند، ثبت نام نماید. لذا چه در سطح کادر آموزشی و اجرایی و چه در سطح دانش‌آموزان، مدرسه دولتی قدرت انتخاب ندارد. در چنین شرایطی مشخص نیست که فرزند من با چه کسانی همکلاس و هم‌مدرسه‌ای خواهد بود و تحت تعلیم چه معلمانی قرار خواهد گرفت.

مدرسه غیردولتی (غیرانتفاعی)

مدرسه غیردولتی با برنامه‌های فوق العاده و کادر آموزشی مجربش شناخته می‌شود. به واقع آن چه موجب اخذ هزینه‌ی فوق العاده به نسبت مدارس دولتی است، ارائه خدمات ارزش افزوده و انتخاب کادر اجرایی و آموزشی باتجربه است. ضمن این که تعداد دانش‌آموزان مدارس غیردولتی معمولاً کمتر از مدارس دولتی است و نسبت معلم به دانش‌آموز و رسیدگی مدرسه به اوضاع تحصیلی و فرهنگی دانش‌آموزان در مدارس غیردولتی بیشتر است.

مدرسه غیرانتفاعی محصول تفکرات فعال‌سازی و مشارکت بخش خصوصی در دولت اول هاشمی رفسنجانی است که با پیشنهاد و پیگیری نجفی، وزیر آموزش و پرورش وقت محقق شد. البته مدارس غیردولتی نیز در یک سطح نیستند و چه بسا برخی مدارس دولتی از برخی مدارس غیردولتی، از هر نظر بهتر هستند.

مدرسه شاهد

مدرسه شاهد به منظور توانمندسازی فرزندان شهدا و ایثارگران ایجاد شد تا به پاسداشت مقام والای شهیدان، خدمتی فراتر از معمول به فرزندان ایشان اعطا گردد. مدارس شاهد غالباً چه به لحاظ آموزشی و چه به لحاظ برنامه‌های فوق‌العاده و فرهنگی از مدارس دولتی بهتر هستند. به ویژه آن که فضای فرهنگی مدارس شاهد، مذهبی است و چنین مدارسی برای کسانی که دغدغه‌های دینی دارند، مناسب است.

چه معیارهایی برای انتخاب مدرسه مهم هستند؟

۱- کادر مجرب و دلسوز

اگر مدرسه‌ای را یافتید که معلمان و کادر اجرایی آن عمدتاً افراد عاشق و دلسوز تعلیم و تربیت هستند و معلمی را نه از سر شغل و حرفه، بل که برای دل و از سر مسئولیت‌پذیری برگزیده‌اند، شاید همین یک معیار برای انتخاب آن مدرسه کافی باشد. بزرگترین آسیبی که در مدارس غیردولتی به چشم می‌خورد، رویکرد تجارت‌پیشگی در امر آموزش و پرورش است.

در مدارس دولتی اما این مسأله به گونه‌ای دیگر بروز می‌کند، در مدارس دولتی متوسط به پایین، گاه آسیب‌های اجتماعی و فقر فرهنگی خانواده‌ها، آن چنان بر فضای مدرسه سایه می‌افکند که اضافه شدن مشکلات ساختاری وزارت آموزش و پرورش در ترفیع و ارتقای معلمان و اجر ننهادن به خدمات و زحمات ایشان، نهایتاً منجر به بی‌انگیزگی کادر آموزشی و اجرایی مدرسه از اصلاح امور خواهد شد و حرفه‌ی معلمی به یک پیشه‌ی رفع تکلیفی به منظور ارتزاق و کسب روزی تبدیل می‌گردد. اگر چه در همین مدارس نیز معدود معلمانی هستند که بر عهد خود پایدار می‌مانند اما جوّ غالب مدرسه این گونه نیست.

۲- داشتن رویکرد تربیتی مناسب

امر آموزش و پرورش ترکیبی از عشق و دانش است. لذا نه تنها هیچ کس به صرف داشتن معلومات و دانستن فنون تدریس، معلم نمی‌شود، بل که به صرف عشق و علاقه‌ی به تدریس نیز کسی معلم نمی‌شود یا اگر بشود در این حوزه موفق نخواهد بود. به همین دلیل علاوه بر وجود تعهد و دلسوزی، داشتن رویکرد تربیتی نیز بسیار مؤثر است.

بدین معنا که کادر اجرایی و آموزشی مدرسه در پیشبرد اهداف آموزشی و تربیتی، از یک چارچوب مشخص در حوزه تربیت تبعیت کنند. وجود چنین رویکردی ولو نقدهای جدی به آن وارد باشد، بهتر از هرج و مرج و سر در گمی معلمان و ناهماهنگی مربیان در اعمال سیاست‌ها و برنامه‌های آموزشی و پرورشی است. گام بعدی این است که رویکرد مدرسه با فرهنگ و اعتقادات شما همخوان باشد.

مدارس پادگانی

برخی مدارس مشهور و پرسابقه تهران نظیر نیکان، علوی و صلحا از یک رویکرد بسیار سفت و سخت و انضباط پادگانی با چاشنی مذهبی تبعیت می‌کنند. تمامی اعمال و رفتار دانش‌آموز در مدرسه ثبت و ضبط می‌شود و به خانواده گزارش می‌شود، همه نقاط مدرسه مجهز به دوربین مدار بسته است، اگر مدرسه باخبر شوند که خانواده دانش‌آموز در منزل ماهواره دارند، بلافاصله دانش‌آموز از مدرسه اخراج می‌شود، به هیچ عنوان امکان ارتباط مستقیم یا غیرمستقیم اولیای دانش‌آموزان با معلمان وجود ندارد و اولیا صرفاً با مشاور، معاون و مدیر مدرسه در تماس هستند و … . این رویکرد اگر چه دارای اشکالات و انتقادات فراوانی است، اما به هر حال طرفداران و متقاضیان فراوانی دارد که این سبک تعلیم و تربیت را می‌پسندند.

مدرسه شناختی

نظام آموزشی و تربیتی این گونه مدارس که تعداد آن‌ها بسیار اندک و انگشت‌شمار است، مبتنی بر روش شناختی (Cognitive method) است. در مدرسه شناختی، از طریق آموزش غیر مستقیم، کودک را در موقعیتی قرار می‌دهند که خودش مباحث علمی را تجربه کند و مستقیماً در رویارویی با واقعیات به درک و فهم عمیق پدیده‌ها دست یابد. در این روش سعی می‌شود که مربی و کادر مدرسه کمترین دخالت را در فرایند یادگیری کودک داشته باشند تا بدین طریق اجازه دهند استعدادهای کودک آن گونه که هست و نه آن گونه که باید، رشد و شکل گیرد.

اداره یک مدرسه به روش شناختی کار بسیار دشواری است که شاید در مقام حرف و ایده، ساده و جذاب به نظر برسد، اما به دانش، صبر و تجربه‌ی بالایی نیازمند است که نظام مدرسه از هم گسیخته نشود و در عین واگذاری امر یادگیری به کودکان و دادن آزادی‌های فراوان، خروجی آموزشی و تربیتی مدرسه در سطح مطلوبی باشد. مدارس مفید و بادبادک دو نمونه از مدارس شناختی است که به عقیده شخصی من مدرسه مفید در تحقق شعارها و اهدافی که ارائه کرده بود، موفق نبوده است و به همین دلیل مدرسه فرزندم را عوض کردم.

لذا در گام دوم، بسیار مهم است که رویکرد تربیتی مدرسه با ارزش‌ها و هنجارهای خانوادگی شما منطبق باشد و آن را قبول داشته باشید تا در طول تحصیل فرزندتان بتوانید با آن همراه شوید و به قوانین آن پایبند باشید.

۳- هزینه تحصیل

قطعاً هزینه ثبت نام یکی از شاخص‌های مهم در انتخاب مدرسه دولتی یا غیردولتی است. هزینه مدارس تراز اول غیر دولتی تهران نظیر مفید، صلحا، پیام، خرد، مصباح، روزبه، سروش، علامه طباطبایی و … برای مقطع دبستان در سال تحصیلی ۹۳-۹۴ حدود هفت میلیون تومان است. همین هزینه بالا، موجب فیلتر شدن برخی طبقات اجتماعی از ورود به چنین مدارسی خواهد شد. همین مسأله باعث می‌شود که جامعه مدرسه از حالت نرمال خارج شود و کودک در یک محیط گلخانه‌ای رشد و پرورش یابد.

به عقیده‌ی برخی روانشناسان یکی از فضاهای مطلوب برای رشد و تربیت کودک این است که محیط تحصیلی او نمونه‌ی کاملی از محیط جامعه باشد. بدین معنا که فقیر و غنی، درستکار و بدکار، شاگرد زرنگ و تنبل در آن حضور داشته باشند در عین این که فضای حاکم بر مدرسه سالم و مؤید رفتار و افکار خوب و پسندیده باشد.

ثبت نام در برخی مدارس غیردولتی که فقط برخی اقشار جامعه قدرت ثبت نام در چنین مدارسی را دارند، کودک را از محیط طبیعی جامعه دور می‌کند و سطح خواسته‌های وی را به طرز چشمگیری افزایش خواهد داد، به گونه‌ای که بعضاً این خواسته‌ها هیچ تناسبی با میزان درآمد خانوار ندارد و صرفاً به خاطر رقابت یا عقب نماندن از دوستان همکلاسی مطرح شده است. لذا توجه به این مسأله که اغلب خانواده‌هایی که در یک مدرسه ثبت‌نام می‌کنند به کدام طبقه‌ی اجتماعی تعلق دارند، در انتخاب مدرسه بسیار حائز اهمیت است.

۴- نزدیک بودن به محل سکونت

یکی از شاخص‌های مهم برای انتخاب مدرسه، نزدیک بودن آن به محل سکونت است، به گونه‌ای که دانش‌آموز در رفت و آمد بین مدرسه خسته نشود. اگر چه شاید برای برخی نقاط شهر که مدرسه مناسبی در آن حوالی نباشد، این قانون صدق نکند، اما در شرایط برابر یا حتی مواردی که یک مدرسه دور با امتیاز ۶۰ به ۴۰ بر یک مدرسه نزدیک برتری دارد، ترجیح این است که در مدرسه نزدیک‌تر ثبت‌نام شود. علت نخست که کوتاهی زمان تردد است و علت دوم داشتن دوستان همکلاسی در محدوده‌ی محل سکونت است.

بعضاً نیاز است که دانش‌آموزان برای انجام تکالیف به صورت گروهی به منزل یکدیگر مراجعت کنند، یا در زمانی که دانش‌آموز به هر دلیلی غیبت داشته است، تکلیف یا درس آن روز را از یکی از همکلاسی‌های خود دریافت کند و دور بودن منزل به محل سکونت شانس حضور همکلاسی‌هایی که در همسایگی یا نزدیکی منزل وی هستند را کاهش می‌دهد.

۵- فعالیت‌های فوق برنامه

واقعیت امر این است که بسیاری از مهارت‌هایی که در زندگی شخصی خودم آموخته‌ام مدیون فعالیت‌های فوق برنامه مدارس شاهد بوده است. من یک بار در دوران دبستان تئاتر بازی کردم، در تمامی مقاطع عضو گروه سرود و بعضاً تک‌خوان گروه بودم. بارها و بارها در جمع‌های بزرگ دانش‌آموزان و اولیا و مربیان به اجرای دکلمه و خواندن مقاله پرداختم، در سال سوم راهنمایی سخنگوی شورای صنفی کلاس بودم و در همان دوران تحصیل به برخی از شهرهای ایران در قالب اردوهای دانش‌آموزی سفر کردم و زندگی گروهی و کار دسته‌جمعی را در چنین فضاهایی تجربه کردم. همه‌ی اینها مواردی است که در مدارس دولتی کمتر به آنها پرداخته می‌شود، حال آن که برای رشد و بارور ساختن استعدادها و خلاقیت‌های کودک، وجود چنین بسترهایی بسیار مثمر ثمر و مؤثر خواهد بود.

۶- ساعت کاری مدرسه و شغل مادر

مدارس دولتی عمدتاً بین ساعت ۱۲ تا ۱۳ تعطیل می‌شوند و برای مادرانی که شاغل هستند، این زمان تعطیلی دانش‌آموزان مناسب نیست. زمان تعطیلی برای مدارس غیردولتی حدود ساعت ۱۴:۳۰ تا ۱۵:۳۰ است که با افزودن زمان برگشت به منزل تقریباً می‌توان آن را با زمان برگشت مادر هماهنگ کرد. در انتخاب مدرسه به این مسأله نیز توجه داشته باشید

نکته پایانی و جمع‌بندی

شاکله اصلی شخصیت کودک در خانواده شکل می‌گیرد. اگر شما به عنوان والدین فرزندتان با او دوست باشید و این ارتباط دوستانه را در پرتوی راهنمایی‌های یک مشاور با وی استمرار دهید، برای فرزندتان وقت بگذارید و بهترین دوست و امین اسرار او باشید، چندان از بابت انتخاب مدرسه نگران نباشید.

متأسفانه این روزها با افزایش مشغله‌ی والدین، آنها به دنبال مدرسه‌ای هستند که با پرداخت یک هزینه‌ی هنگفت، مسئولیت تعلیم و تربیت فرزندشان را به آن مدرسه واگذار کنند، غافل از آن که این مسئولیت خطیر قابل برون‌سپاری و واگذاری به غیر نیست و در هر صورت اعمال و رفتار فرزند را به پای والدین او می‌نویسند.

لذا مناسب‌ترین مدرسه، مدرسه‌ای است که هم‌راستا با فضای تربیتی خانواده باشد، بستر بروز و ظهور خلاقیت و استعداد کودکان را فراهم نماید و به تفاوت‌های آن‌ها احترام بگذارد. اولیای دانش‌آموزان را در امر تعلیم و تربیت درگیر کند و گزارش‌های خوب و به موقع از وضعیت تحصیلی و فرهنگی دانش‌آموز به ایشان ارائه نماید.

یک راهنمای خوب:

از این سایت www.madreseha.ir می‌توانید فهرست تمامی مدارس ایران را به همراه نوع مدرسه، نشانی و تلفن دریافت نمایید. لیست مدارس به تفکیک شهر و منطقه، پسرانه و دخترانه، دبستان و دبیرستان ارائه شده است و امکانات جستجوی خوبی دارد.