مهارت دست ورزی درکودکان، چگونه تقویت کنیم؟

کودکتان چقدر به کشیدن نقاشی علاقه نشان می دهد؟ می تواند قلم را درست به دست بگیرد؟ بد و ریز می نویسد یا درشت نویس است؟ گاهی وقتی کودکان به سن پیش دبستانی می رسند، تازه والدینشان متوجه می شوند که مهارت های دست ورزی را نیاموخته اند و باید به او در این زمینه کمک بیشتری کنند. شاید گوشتان با این اصطلاح چندان آشنا نباشد، شاید هم مربی مهد در این زمینه با شما صحبت کرده و تقریباً اطلاعاتی در این زمینه دارید. با دکتر کتایون خوشابی، فوق تخصص روان پزشکی اطفال و عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در مورد این مهارت مهم گفت و گو کرده ایم.

اهمیت مهارت دست ورزی در چیست؟
در هر کودکی با توجه به رشد و افزایش درک، ماه به ماه مهارت های مختلفی بروز می کند. یکی از این مهارت ها دست ورزی است که پایه بسیاری دیگر از مهارت ها مثل نقاشی کشیدن و نوشتن محسوب می شود و در واقع شامل به کارگیری عضلات ظریف سرانگشتان است.

از کجا متوجه شویم این مهارت در فرزندمان شکل گرفته یا نه؟
اولین نشانه های مهارت های دستی از قبل از یک سالگی و زمانی که کودک به سمت مادر دست دراز می کند شروع می شود. با بالا رفتن سن، از یک سالگی به بعد، به شکل قاشق گرفتن در دست و قاشق را به سمت دهان بردن جلوه می کند. از ۲ سالگی به بعد، مهارت ها از نظر درکی شناختی هم افزایش پیدا می کند و کودک می تواند با دست جورچین های ابتدایی را بسازد یا اشکال را بلند کند و به کمک مادر داخل محل مورد نظر بیندازد قبل از ۳ سالگی، کودک می تواند از گواش، آبرنگ و رنگ انگشتی استفاده کند و بعد از آن توانایی دست گرفتن ماژیک و مداد را دارد. کودک در ۴ سالگی باید قادر به کشیدن مربع و در ۶ سالگی قادر به کشیدن مثلت باشد. از ۳ سالگی به بعد کار با قیچی جزو مهارت هایی است که در کودکان شکل می گیرد و مهارت کار با چسب و چسباندن قطعات جدا شده از کاغذ هم از مهارت هایی است که کودکان در این سن قادر به انجام آن هستند.

اگر کودکی این مهارت ها را نداشته باشد، تمرین هایی وجود دارد که به او کمک کند؟
بله از مهارت هایی که به رشد دست ورزشی کودک کمک می کند، استفاده از خمیر است. کودک از 3 سالگی به بعد باید کار با خمیر را آغاز کند. مچاله کردن کاغذ هم از این سن به بعد به افزایش مهارت های دستی کودک کمک می کند. باید به کودک فرصت داد از 3 سالگی به بعد دکمه های لباسش را باز کند و ببندد. هر چه مادر کودک را در این زمینه مستقل تر بار بیاورد، بهتر است. در حدود 5/5 تا 6 سالگی مادر باید مهارت گره زدن را به کودک آموزش دهد. آموزش این کار را باید از گره بزرگ مثل روسری شروع کرد تا به بند کفش رسید و این کار به صرف وقت، صبر و حوصله نیاز دارد. البته بیشتر این مهارت ها در مهد آموزش داده می شود اما اگر کودکی به مهد نمی رود، باید مادر در خانه با او این مهارت ها را کار کند.

اما برخی کودکان در هماهنگ کردن دست و چشم و برخی در استفاده از عضلات ظریف نوک انگشتان ضعف دارند. برای رفع آن چه تمرین هایی را توصیه می کنید؟
مهارت دوختن و سوزن نخ کردن را باید از ۵ سالگی به بعد با کودک کار کرد. این کار برای هماهنگی چشم و دست بسیار مفید است. مهره نخ کردن در سنین پایین تر هم به کسب این مهارت کمک می کند. جدا کردن حبوبات از مهارت هایی است که به دست ورزی کودکان کمک می کند و در منزل قابل اجراست. مادر باید ۲ شیشه آب معدنی کوچک را در اختیار کودک بگذارد و در یک سینی برنج و عدس را مخلوط کند و از کودک بخواهد عدس و برنج را جدا کند و در شیشه مخصوص خود بیندازد. این کار باعث می شود انگشتان ظریف دست کودک تقویت شود.

کودکی که مهارت دست ورزی را نیاموخته با چه مشکلاتی روبرو می شود؟
کودکی که مهارت های دست ورزی قوی دارد، در سنین پیش دبستانی قادر به مداد گرفتن و آغاز تمرین نوشتن است. اما کودکی که این مهارت را نیاموخته در سنین دبستان با نارسانویسی، درشت نویسی و بدخطی مواجه می شود. برخی والدین می گویند کودک علاقه ای به نقاشی ندارد در حالی که کودک مهارت های دست ورزی را به دست نیاورده است. لازم است والدین کنار کودک بنشینند و به نحوه مداد گرفتن او نظاره کنند و با تشویق کودک به مدادگیری مهارت دست ورزی را در او افزایش دهند و در عین حال از درمانگران در این زمینه کمک بگیرند.