درمان ناباروری در ایران، آنچه باید بدانید
برای ناباروری چه نوع درمان هایی وجود دارد و کسانی که به نازایی دچارند از چه روش هایی باید پیرویی کنند و در کشور ما مراحل آن چگونه است!
می گویند آمار طلاق روبه افزایش است. اما این قضیه تنها به مشکل رفتاری زن وشوهرها ختم نمیشود گاهی نازایی زن یا مرد اصلی ترین عامل از هم پاشیدگی خانوادههای جوان است. ناباروری مشکلی است که حالا زوجهای زیادی را درگیر خود کرده است اصلاً بهتر است بگوییم همین معضل بچه دار نشدن است که پای زوجهای جوان را به دادگاه خانواده میکشاند.
برخیها که خیلی خوش شانس باشند و البته دخل شان جواب خرج شان را بدهد با درمان مشکل ناباروری شان بالاخره پایههای زندگی شان را مستحکم تر میکنند، برخی هم که پولی برای پرداخت خرجهای سرسام آور درمان ناباروری نداشته باشند،کلاهشان پس معرکه است و گاهی حتی جدایی را برای زوجها رقم میزند.
اگرچه به باور پزشکان،امروزه با وجود شیوههای درمان نازایی و ناباروری دیگر هیچ زن و شوهری نباید نگران مشکلات و اختلالات ناباروری باشند اما با وجود این حمایت نکردن بیمهها از خدمات درمان ناباروری موجب شده اغلب زوجهای نابارور برای همیشه فرصت استفاده از شیوههای نوین درمان نازایی مانند استفاده از تخمک یا لقاح آزمایشگاهی را از دست دهند.
برای آشنایی بیشتر با روشهای نوین خدمات درمان ناباروری گفتوگویی را با دکتر حمید گورابی رئیس پژوهشگاه رویان انجام داده که از نظرتان میگذرد.
یکی از کارهای مهمی که در در مراکز درمان ناباروری انجام میشود، درمان نازایی است. در حال حاضر برای درمان ناباروری از چه روشهایی استفاده میشود آیا مردم بویژه از شهرهای دور و برخی استانهای محروم نیز به مراکز درمان ناباروری مراجعه میکنند؟
با توجه به گسترش مراکز درمان ناباروری مردم اطلاعات خوبی را در این زمینه کسب کردهاند و حتی در برخی مواقع هم پیش از موعد به مراکز درمان ناباروری مراجعه میکنند.
بهتر است، طبق نظام ارجاع، ابتدا متخصصان در خارج از مراکز ناباروری بیماران را ویزیت کنند و با تجویز دارو و درمانهای ساده در مطبهای پزشکی مشکلات این بیماران را رفع کنند با این حال بیماران زیادی از همان روز نخست که متوجه مشکل فرزندآوریشان میشوند، سعی میکنند به مراکز درمان ناباروری مراجعه کنند. در مراکز درمان ناباروری از سادهترین و پیچیدهترین روشها برای درمان بیماران استفاده میشود.
چند درصد از زوجهایی که برای درمان به این مراکز مراجعه میکنند، میتوانند صاحب فرزند شوند؟
اگر در درمان ناباروری از سلول جنسی یعنی اسپرم و تخمک زوجین استفاده شود، میزان موفقیت آن طبق آمارهای جهانی در بهترین مراکز، نزدیک به ۵۰درصد اعلام شده است. ۵۰درصدی که به باروری ختم نمیشود، زوجینی هستند که پزشکان به اصطلاح میگویند، دارای «پیش آگاهی» خیلی خوبی نیستند به عبارتی پزشکان قبل از درمان این بیماران میدانند که ممکن است نتایج موفقیت آمیزی حاصل نشود. به عنوان مثال، میزان موفقیت اینگونه درمان در خانمهای بالای ۴۳ سال سن خیلی پایینتر است، اخیراً مقالهای در روزنامههای کشور انگلستان به چاپ رسیده که در آن توصیه شده است، زنان قبل از سن ۳۰سالگی اقدام به باروری کنند.
این در حالی است که شاهد ازدواج دیرهنگام یا بچه دار شدن دیر هنگام در کشور هستیم، بنابراین برای افزایش شانس باروری باید ازدواج و فرزندآوری در سنین پایینتر اتفاق بیفتد. به طور متوسط در پژوهشگاه رویان، میزان موفقیت درمان ناباروری بدون حذف هر کدام از این بیمارانی که پیش آگاهی مناسبی ندارند، ۳۵ تا ۴۰درصد است.
از جمله روشهای معمول در دنیا برای فرزندآوری لقاح مصنوعی، اهدای اسپرم ناشناس و جنینهای فریز شده است. آیا استفاده از این روشها برای زوجین ایرانی پذیرفته شده است و استقبال میکنند؟
چنانچه زن و شوهر هر دو سلول جنسی نداشته باشند، اهدای جنین میتواند راه حل مناسبی باشد. در زمانی که خانم فاقد تخمک است، اهدای تخمک پیشنهاد میشود و در مواقعی که شوهر اسپرم ندارد، باز هم توصیهای که ما میکنیم و البته تنها راهکاری هم که وجود دارد، اهدای جنین است. اهدای اسپرم درمجموعه رویان برای درمان ناباروری استفاده نمیشود.
یعنی غیرقانونی است؟
قانون در این زمینه ساکت است، به کسانی که فاقد اسپرم هستند توصیه میکنیم از جنین اهدایی استفاده کنند. ما در مورد اهدای جنین قانون و مصوبه مجلس را داریم به طوری که در مورد زن و شوهری که تخمک و اسپرم ندارند و به جنین اهدایی نیاز است طبق قانون باید از جنینهای اضافی بیماران نابارور استفاده شود که با کسب رضایت و موافقت آگاهانه بیمارانی که جنینها متعلق به آنهاست، صورت میگیرد.
ناشناس بودن اهداکننده و اهدا گیرنده یک اصل اساسی در قانون اهدای جنین است. البته لازم به توضیح است، هیچ زن و شوهری بدون اینکه مشکل ناباروری داشته باشند صرفاً به خاطر اهدای جنینشان به طور عمد در پروسه و فرایند درمان قرار نمیگیرند زیرا این عمل غیر قانونی است. در مورد اهدای تخمک نیز قانونی وجود ندارد البته از گذشته فتواهایی هم وجود داشته که براساس شرایط ویژهای به اهدای تخمک اجازه داده بودند.
با توجه به آمارهایی که از سوی وزارت بهداشت در مورد افزایش تعداد زوجین نابارور گزارش شده، به تعداد کافی جنین اهدایی در اختیار مراکز درمان ناباروری وجود دارد؟
متأسفانه بیماران نابارور کمتر به اهدای جنینشان رضایت میدهند. در پژوهشگاه رویان صف طولانی برای متقاضیان دریافت جنین اهدایی داریم البته چارهای هم نیست به هر حال باید به قانون عمل کرد.
در درمان ناباروری دارو درمانی نتیجه بخش است یا لقاح مصنوعی؟
دارودرمانی و روشهای کمک باروری که به نوعی همراه با جراحی کوچک است، میتوانند بیمار را درمان کنند ولی شرایط بیمار نیز مهم است مثلاً گاهی، با یک رژیم غذایی مشکل ناباروری بیماری که اضافه وزن دارد، حل میشود.
به جرأت میتوانم بگویم با روشهای ساده در تغییر تغذیه، رژیمهای غذایی و متعادل کردن وزن بیمار میتوان مشکل ناباروری بیمار را رفع کرد. گاهی هم تنها تحریک تخمدان و آزادسازی تخمک بیمار برای درمان کفایت میکند. این روشهای درمانی ساده هزینه بیمار را کاهش میدهد در غیر اینصورت از روشهای تلقیح اسپرم به داخل رحم که با عنوان AUI مشهور است، استفاده میشود این روش نیز خطرات و هزینه کمتری را برای بیمار به همراه دارد.
با این همه اغلب زوجین نابارور بیشتر به درمان IVF تمایل نشان میدهند؟
با وجود اینکه در «ای یو آی» میزان موفقیت ممکن است حدود 20درصد باشد، با این حال باید به بیمارانی که برای انجام ای یو آی مناسب هستند، این روش را توصیه کرد. بیمارانی معمولاً ای یو آی میشوند که لولههای رحمشان باز هست اما زمانی که لولههای تخمدان بسته است و تخمک نمیتواند خودش را به رحم برساند از روشهای IVF و میکرواینجکشن استفاده میشود در روش IVF خانم نابارور برای تحریک تخمکگذاری تحت سیکلهای دارویی قرار میگیرد سپس تخمک گرفته شده و در محیط آزمایشگاه کشت داده میشود.
در روش IVF تعداد کافی اسپرم در اطراف تخمک برای ایجاد جنین رها میشود. چنانچه اسپرم با سوزن به داخل تخمک تزریق شود، به آن میکرواینجکشن میگویند. اگر لولههای تخمدان بیمار بسته و تعداد اسپرم کم باشد، قاعدتاً از IVF و میکروانجکشن یا لقاح آزمایشگاهی استفاده میشود اما چیزی که ما به وضوح با آن برخورد میکنیم، این است که بیماران از روز اولی که به بیمارستانها مراجعه میکنند علاقهمندند که روش «آی وی اف» یا میکرواینجکشن برایشان انجام شود بیماران باید به پزشک اطمینان کنند و از روشهای ساده تر، کم هزینهتر و کمخطر استفاده کنند. شاید نتیجه درمان IVF بهتر باشد اما وقتی روش دیگری وجود دارد که میزان موفقیتش پس از دوبار به اندازه روشهای پیچیده و سختتر است، باید از روشهای سادهتر استفاده کرد.
می توانیم بگوییم، افزایش مراجعه زوجین نابارور به چنین مراکزی به خاطر روند رو به رشد آمار ناباروری در یک دهه اخیر بوده است؟
در دنیا رشد ناباروری ۱۰تا ۱۵درصد گزارش شده، به نظر میرسد، به طور متوسط در کشور ما هم این آمار وجود داشته باشد اما در استانهای مختلف به خاطر شرایط اقلیمی و ژنتیکی میزان رشد ناباروری متفاوت است. به طور کلی به نظر میرسد، شرایط اقلیمی و مسائلی مانند آلودگی هوا و نوع تغذیه بشدت بر باروری و ناباروری تأثیرگذار است حتی وضعیت روحی و روانی نیز یکی از عواملی است که به آن توجه میشود به همین خاطر به جای آنکه بسیاری از بیماران را تحت جراحی قرار دهیم، با مشاوره روانشناسی و روانپزشکی به بارور شدنشان کمک میکنیم.
وقتی شرایط اقلیمی، محیطی و مسائل روحی و روانی را در میزان ناباروری دخیل بدانیم میتوان گفت که به احتمال زیاد نرخ ناباروری در کشور ما رو به افزایش است ولی این موضوع را باید آمار و ارقام تأیید کنند. با توجه به تأسیس مراکز جدید درمان ناباروری هنوز با افزایش سالانه این بیماران روبه رو هستیم از اینرو میتوان این استنباط را داشت که ناباروری رو به ازدیاد است. پس برای پیشگیری از ناباروری باید برنامههایی در سطح وزارت بهداشت از زمان تولد نوزاد تا زمان بلوغ و ازدواج افراد طراحی شود. مثلاً معاینه دقیق نوزادان جنس مذکر میتواند محل قرارگیری بیضهها درون حفره شکمی را مشخص کند.
در خانوادههایی که برادر یا خواهر نازا وجود دارد، معمولاً ترس از بچه دار شدن هم هست. طبیعی است که این ترس تا حدی وجود داشته باشد، منظورم بحث ژنتیک در نازایی است؟
در شرایطی مانند کاهش تعداد اسپرمها و سلولهای جنسی در برادران اعضای یک خانواده، احتمال ناباروری متداول است البته ممکن است در خانوادهای فقط در یک برهه این اتفاق بیفتد و نسلهای بعدی مشکلی بابت باروری نداشته باشند با این حال عوامل ژنتیک سهم بزرگی در ناباروری دارد ولی هنوز این عوامل به طور کامل شناختهشده نیست. باید در زمینه ژنتیکی بودن سقط ناگهانی و لانهگزینی نکردن جنین تحقیقات زیادی انجام شود.
همه این روشهایی که اشاره کردید برای بیمار هزینه بر است این هزینهها با تعرفه دولتی انجام میگیرند؟
از یک سال گذشته به لحاظ دارویی کمک زیادی به بیماران نابارور شده است و بخشی از هزینه داروی این بیماران با تعرفه دولتی پرداخت میشود. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز قرار است در چارچوب طرح تحول نظام سلامت در درمان ناباروری به بیماران کمک کند. امسال در روندی که در افزایش نرخها به وجود آمده بیمهها باید این افزایش را جبران کنند اما متأسفانه بیمهها در این زمینه نقششان را ایفا نمیکنند از اینرو هزینههای درمان به دوش بیماران بیشتر سنگینی کرده است.
برخیها که خیلی خوش شانس باشند و البته دخل شان جواب خرج شان را بدهد با درمان مشکل ناباروری شان بالاخره پایههای زندگی شان را مستحکم تر میکنند، برخی هم که پولی برای پرداخت خرجهای سرسام آور درمان ناباروری نداشته باشند،کلاهشان پس معرکه است و گاهی حتی جدایی را برای زوجها رقم میزند.
اگرچه به باور پزشکان،امروزه با وجود شیوههای درمان نازایی و ناباروری دیگر هیچ زن و شوهری نباید نگران مشکلات و اختلالات ناباروری باشند اما با وجود این حمایت نکردن بیمهها از خدمات درمان ناباروری موجب شده اغلب زوجهای نابارور برای همیشه فرصت استفاده از شیوههای نوین درمان نازایی مانند استفاده از تخمک یا لقاح آزمایشگاهی را از دست دهند.
برای آشنایی بیشتر با روشهای نوین خدمات درمان ناباروری گفتوگویی را با دکتر حمید گورابی رئیس پژوهشگاه رویان انجام داده که از نظرتان میگذرد.
یکی از کارهای مهمی که در در مراکز درمان ناباروری انجام میشود، درمان نازایی است. در حال حاضر برای درمان ناباروری از چه روشهایی استفاده میشود آیا مردم بویژه از شهرهای دور و برخی استانهای محروم نیز به مراکز درمان ناباروری مراجعه میکنند؟
با توجه به گسترش مراکز درمان ناباروری مردم اطلاعات خوبی را در این زمینه کسب کردهاند و حتی در برخی مواقع هم پیش از موعد به مراکز درمان ناباروری مراجعه میکنند.
بهتر است، طبق نظام ارجاع، ابتدا متخصصان در خارج از مراکز ناباروری بیماران را ویزیت کنند و با تجویز دارو و درمانهای ساده در مطبهای پزشکی مشکلات این بیماران را رفع کنند با این حال بیماران زیادی از همان روز نخست که متوجه مشکل فرزندآوریشان میشوند، سعی میکنند به مراکز درمان ناباروری مراجعه کنند. در مراکز درمان ناباروری از سادهترین و پیچیدهترین روشها برای درمان بیماران استفاده میشود.
چند درصد از زوجهایی که برای درمان به این مراکز مراجعه میکنند، میتوانند صاحب فرزند شوند؟
اگر در درمان ناباروری از سلول جنسی یعنی اسپرم و تخمک زوجین استفاده شود، میزان موفقیت آن طبق آمارهای جهانی در بهترین مراکز، نزدیک به ۵۰درصد اعلام شده است. ۵۰درصدی که به باروری ختم نمیشود، زوجینی هستند که پزشکان به اصطلاح میگویند، دارای «پیش آگاهی» خیلی خوبی نیستند به عبارتی پزشکان قبل از درمان این بیماران میدانند که ممکن است نتایج موفقیت آمیزی حاصل نشود. به عنوان مثال، میزان موفقیت اینگونه درمان در خانمهای بالای ۴۳ سال سن خیلی پایینتر است، اخیراً مقالهای در روزنامههای کشور انگلستان به چاپ رسیده که در آن توصیه شده است، زنان قبل از سن ۳۰سالگی اقدام به باروری کنند.
این در حالی است که شاهد ازدواج دیرهنگام یا بچه دار شدن دیر هنگام در کشور هستیم، بنابراین برای افزایش شانس باروری باید ازدواج و فرزندآوری در سنین پایینتر اتفاق بیفتد. به طور متوسط در پژوهشگاه رویان، میزان موفقیت درمان ناباروری بدون حذف هر کدام از این بیمارانی که پیش آگاهی مناسبی ندارند، ۳۵ تا ۴۰درصد است.
از جمله روشهای معمول در دنیا برای فرزندآوری لقاح مصنوعی، اهدای اسپرم ناشناس و جنینهای فریز شده است. آیا استفاده از این روشها برای زوجین ایرانی پذیرفته شده است و استقبال میکنند؟
چنانچه زن و شوهر هر دو سلول جنسی نداشته باشند، اهدای جنین میتواند راه حل مناسبی باشد. در زمانی که خانم فاقد تخمک است، اهدای تخمک پیشنهاد میشود و در مواقعی که شوهر اسپرم ندارد، باز هم توصیهای که ما میکنیم و البته تنها راهکاری هم که وجود دارد، اهدای جنین است. اهدای اسپرم درمجموعه رویان برای درمان ناباروری استفاده نمیشود.
یعنی غیرقانونی است؟
قانون در این زمینه ساکت است، به کسانی که فاقد اسپرم هستند توصیه میکنیم از جنین اهدایی استفاده کنند. ما در مورد اهدای جنین قانون و مصوبه مجلس را داریم به طوری که در مورد زن و شوهری که تخمک و اسپرم ندارند و به جنین اهدایی نیاز است طبق قانون باید از جنینهای اضافی بیماران نابارور استفاده شود که با کسب رضایت و موافقت آگاهانه بیمارانی که جنینها متعلق به آنهاست، صورت میگیرد.
ناشناس بودن اهداکننده و اهدا گیرنده یک اصل اساسی در قانون اهدای جنین است. البته لازم به توضیح است، هیچ زن و شوهری بدون اینکه مشکل ناباروری داشته باشند صرفاً به خاطر اهدای جنینشان به طور عمد در پروسه و فرایند درمان قرار نمیگیرند زیرا این عمل غیر قانونی است. در مورد اهدای تخمک نیز قانونی وجود ندارد البته از گذشته فتواهایی هم وجود داشته که براساس شرایط ویژهای به اهدای تخمک اجازه داده بودند.
با توجه به آمارهایی که از سوی وزارت بهداشت در مورد افزایش تعداد زوجین نابارور گزارش شده، به تعداد کافی جنین اهدایی در اختیار مراکز درمان ناباروری وجود دارد؟
متأسفانه بیماران نابارور کمتر به اهدای جنینشان رضایت میدهند. در پژوهشگاه رویان صف طولانی برای متقاضیان دریافت جنین اهدایی داریم البته چارهای هم نیست به هر حال باید به قانون عمل کرد.
در درمان ناباروری دارو درمانی نتیجه بخش است یا لقاح مصنوعی؟
دارودرمانی و روشهای کمک باروری که به نوعی همراه با جراحی کوچک است، میتوانند بیمار را درمان کنند ولی شرایط بیمار نیز مهم است مثلاً گاهی، با یک رژیم غذایی مشکل ناباروری بیماری که اضافه وزن دارد، حل میشود.
به جرأت میتوانم بگویم با روشهای ساده در تغییر تغذیه، رژیمهای غذایی و متعادل کردن وزن بیمار میتوان مشکل ناباروری بیمار را رفع کرد. گاهی هم تنها تحریک تخمدان و آزادسازی تخمک بیمار برای درمان کفایت میکند. این روشهای درمانی ساده هزینه بیمار را کاهش میدهد در غیر اینصورت از روشهای تلقیح اسپرم به داخل رحم که با عنوان AUI مشهور است، استفاده میشود این روش نیز خطرات و هزینه کمتری را برای بیمار به همراه دارد.
با این همه اغلب زوجین نابارور بیشتر به درمان IVF تمایل نشان میدهند؟
با وجود اینکه در «ای یو آی» میزان موفقیت ممکن است حدود 20درصد باشد، با این حال باید به بیمارانی که برای انجام ای یو آی مناسب هستند، این روش را توصیه کرد. بیمارانی معمولاً ای یو آی میشوند که لولههای رحمشان باز هست اما زمانی که لولههای تخمدان بسته است و تخمک نمیتواند خودش را به رحم برساند از روشهای IVF و میکرواینجکشن استفاده میشود در روش IVF خانم نابارور برای تحریک تخمکگذاری تحت سیکلهای دارویی قرار میگیرد سپس تخمک گرفته شده و در محیط آزمایشگاه کشت داده میشود.
در روش IVF تعداد کافی اسپرم در اطراف تخمک برای ایجاد جنین رها میشود. چنانچه اسپرم با سوزن به داخل تخمک تزریق شود، به آن میکرواینجکشن میگویند. اگر لولههای تخمدان بیمار بسته و تعداد اسپرم کم باشد، قاعدتاً از IVF و میکروانجکشن یا لقاح آزمایشگاهی استفاده میشود اما چیزی که ما به وضوح با آن برخورد میکنیم، این است که بیماران از روز اولی که به بیمارستانها مراجعه میکنند علاقهمندند که روش «آی وی اف» یا میکرواینجکشن برایشان انجام شود بیماران باید به پزشک اطمینان کنند و از روشهای ساده تر، کم هزینهتر و کمخطر استفاده کنند. شاید نتیجه درمان IVF بهتر باشد اما وقتی روش دیگری وجود دارد که میزان موفقیتش پس از دوبار به اندازه روشهای پیچیده و سختتر است، باید از روشهای سادهتر استفاده کرد.
می توانیم بگوییم، افزایش مراجعه زوجین نابارور به چنین مراکزی به خاطر روند رو به رشد آمار ناباروری در یک دهه اخیر بوده است؟
در دنیا رشد ناباروری ۱۰تا ۱۵درصد گزارش شده، به نظر میرسد، به طور متوسط در کشور ما هم این آمار وجود داشته باشد اما در استانهای مختلف به خاطر شرایط اقلیمی و ژنتیکی میزان رشد ناباروری متفاوت است. به طور کلی به نظر میرسد، شرایط اقلیمی و مسائلی مانند آلودگی هوا و نوع تغذیه بشدت بر باروری و ناباروری تأثیرگذار است حتی وضعیت روحی و روانی نیز یکی از عواملی است که به آن توجه میشود به همین خاطر به جای آنکه بسیاری از بیماران را تحت جراحی قرار دهیم، با مشاوره روانشناسی و روانپزشکی به بارور شدنشان کمک میکنیم.
وقتی شرایط اقلیمی، محیطی و مسائل روحی و روانی را در میزان ناباروری دخیل بدانیم میتوان گفت که به احتمال زیاد نرخ ناباروری در کشور ما رو به افزایش است ولی این موضوع را باید آمار و ارقام تأیید کنند. با توجه به تأسیس مراکز جدید درمان ناباروری هنوز با افزایش سالانه این بیماران روبه رو هستیم از اینرو میتوان این استنباط را داشت که ناباروری رو به ازدیاد است. پس برای پیشگیری از ناباروری باید برنامههایی در سطح وزارت بهداشت از زمان تولد نوزاد تا زمان بلوغ و ازدواج افراد طراحی شود. مثلاً معاینه دقیق نوزادان جنس مذکر میتواند محل قرارگیری بیضهها درون حفره شکمی را مشخص کند.
در خانوادههایی که برادر یا خواهر نازا وجود دارد، معمولاً ترس از بچه دار شدن هم هست. طبیعی است که این ترس تا حدی وجود داشته باشد، منظورم بحث ژنتیک در نازایی است؟
در شرایطی مانند کاهش تعداد اسپرمها و سلولهای جنسی در برادران اعضای یک خانواده، احتمال ناباروری متداول است البته ممکن است در خانوادهای فقط در یک برهه این اتفاق بیفتد و نسلهای بعدی مشکلی بابت باروری نداشته باشند با این حال عوامل ژنتیک سهم بزرگی در ناباروری دارد ولی هنوز این عوامل به طور کامل شناختهشده نیست. باید در زمینه ژنتیکی بودن سقط ناگهانی و لانهگزینی نکردن جنین تحقیقات زیادی انجام شود.
همه این روشهایی که اشاره کردید برای بیمار هزینه بر است این هزینهها با تعرفه دولتی انجام میگیرند؟
از یک سال گذشته به لحاظ دارویی کمک زیادی به بیماران نابارور شده است و بخشی از هزینه داروی این بیماران با تعرفه دولتی پرداخت میشود. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز قرار است در چارچوب طرح تحول نظام سلامت در درمان ناباروری به بیماران کمک کند. امسال در روندی که در افزایش نرخها به وجود آمده بیمهها باید این افزایش را جبران کنند اما متأسفانه بیمهها در این زمینه نقششان را ایفا نمیکنند از اینرو هزینههای درمان به دوش بیماران بیشتر سنگینی کرده است.
منبع:
روزنامه ایران
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼