اولین حس نوزاد، آگاهی از استعدادها

کودکان با توانایی های زیادی به دنیا می آیند که بیشتر والدین از آنها بی اطلاع هستند و به همین دلیل نوزاد خود را موجودی ظریف و شکننده تصور می کنند که تا چند ماه اول تولدش باید فقط شیر بخورد یا در خواب باشد، اما بررسی های روان شناسان نشان داده است که کودک از زمان تولد تا دو سالگی، با گذشت هر ماه از تولدش به مهارت های شناختی و حرکتی دست می یابد که آگاهی از آنها والدین را نسبت به سلامت جسمی و ادراکی کودک مطمئن می کند.

فعالیت اصلی همه نوزادان معمولا خواب است، یعنی حدود ۱۶ ساعت می خوابند و عادی ترین واکنش آنها نیز گریه کردن است. یعنی نوزاد به وسیله گریه با اطراف خود ارتباط برقرار می کند که این گریه ها مفاهیم مختلفی از قبیل گرسنگی و درد دارد. اما حواس مختلف نوزادان چگونه شکل می گیرد؟

دکتر زهرا غلامی حیدرآبادی، دکترای روان شناسی در پاسخ می گوید: کودکان هنگامی که متولد می شوند به نوعی دستگاه رفتاری مجهز هستند که به آن بازتاب می گویند. درواقع، کودکان بازتاب های مختلفی را از خود نشان می دهند که مکیدن و چنگ زدن گونه ازجمله آنهاست.

بینایی؛ اولین توانایی کودک
اولین توانایی کودک از بدو تولد، بینایی است، اما تا یک ماه اول، عمق بینایی او محدود است و تنها اشیایی را خوب می بیند که در فاصله ۱۸ تا ۲۳ سانتی اش قرار دارد.

دکتر غلامی در این باره می گوید: نوزاد سه تا پنج ماهه می تواند کناره ها و کل یک شی را تشخیص دهد و به صورت والدین خود واکنش نشان می دهد، اما نوزادانی که از تولد آنها ده ساعت تا پنج روز می گذرد به چهره انسان ها بیشتر از دیدن یک شی واکنش نشان می دهند و حدود سن پنج تا هفت هفته ای نیز بیشتر به چشم های انسان ها نگاه می کنند. کودک یک ماهه می تواند چهره مادر یا مراقب اصلی خود را تشخیص دهد و در سه ماهگی، عکس مادر یا مراقب اصلی خود را نیز می شناسد. در هفت ماهگی نیز می تواند بین چهره هایی که او را می خنداند و آنهایی که باعث ترس او می شود، تفاوت قائل شود.

آغاز شنوایی از دوران جنینی
بسیاری از مادران می دانند که شنوایی نوزادان از سه ماه پیش از تولد فعال است، به همین دلیل با فرزندشان از دوران جنینی نجوا می کنند. واقعیت هم این است که صدای مادر ازجمله صداهای آشنا برای فرزندان از بدو تولد است. از حدود دو ماهگی، کودک به شما واکنش خواهد داد و شنیدن صدای شما یا دیدن صورت شما از عواملی است که باعث می شود به رویتان لبخند بزند.
والدینش را می شناسد

حس های لامسه ، چشایی و بویایی نیز همگی به هنگام تولد نوزاد فعال است و کودک در مقابل بوهای مختلف واکنش نشان می دهد.

دکتر غلامی با اشاره به این که بویایی در توانایی کودک برای شناختن مادری که او را با سینه خود تغذیه می کند، نقش مهمی دارد، اظهار می کند: کودک، بوی بدن مادر خود را می شناسد، اما معمولا در کودکانی که با شیشه شیر تغذیه می شوند، این تفاوت قائل شدن بشدت نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می شوند، نیست.

این روان شناس به یادگیری دلبستگی به عنوان مکانیسمی ذاتی و نخستین گام برای اجتماعی شدن کودک اشاره می کند و توضیح می دهد: وقتی مادر، کودک را در آغوش می گیرد و به او شیر می دهد رفته رفته، کودک به مادر دلبسته می شود که این دلبستگی معمولا دو طرفه است. در دو یا سه ماه اول زندگی، کودک رفتارهای دلبستگی زیادی را نشان می دهد، اما دلبستگی واقعی از هفت تا ۲۴ ماهگی اتفاق می افتد و کودک در این زمان تمایل ندارد که از والد خود یا مراقب اصلی جدا شود و درواقع والدین خود را می شناسد.

وقتی خواب نوزاد تنظیم می شود
اختلال در خواب کامل شبانه نوزاد برای تمام پدر و مادرها در ماه های اول تولد، یک کابوس است. به همین دلیل متخصصان اطفال تاکید می کنند که انتظار این که کودک تازه به دنیا آمده، تمام طول شب را بخوابد تفکری اشتباه است، اما از حدود چهار تا شش ماهگی اکثر کودکان تمامی شب را براحتی خواهند خوابید و والدین از این نظر به آرامش بیشتری دست خواهند یافت.

توانایی های حسی و حرکتی
روان شناسان معتقدند که رشد شناختی کودک مراحل مختلفی دارد که ممکن است به واسطه تجربه والدین یا آموزش هایی که به فرزند خود می دهند عبور از این مراحل را کندتر یا تندتر کند، اما مساله این است که نظمی بنیادی در آنها همواره وجود دارد که براساس آن، کودک از بدو تولد تا دو سالگی به مرحله ای از رشد شناختی به نام رشد حسی ـ حرکتی دست می یابد.

دکتر غلامی رسیدن به این مرحله از رشد را این گونه توصیف می کند: وقتی اسباب بازی را از جلوی چشم کودک برداریم تا چهار ماهگی تشخیص نمی دهد که کجا رفته، اما بعد از آن شروع به جستجو می کند و می فهمد که وجود شی، قابل انکار نیست و آن را پیدا می کند. بتدریج از شش ماهگی تا دو سالگی کودک می تواند دنیای بیرون را به وسیله سمبل هایی که وجود دارد برای خود مجسم کند. طی این دوره همچنین کودک شروع به حرف زدن و حتی تقلید نیز می کند.

کودکان می نشینند و راه می روند
شاید به نظر برسد که راه رفتن کودک، اتفاق پیچیده ای نیست و معمولا نباید در مورد آن نگرانی وجود داشته باشد. با این حال برای بسیاری والدین، دانستن زمان تقریبی کسب توانایی های حرکتی کودک همچنان سوال برانگیز است. به همین علت متخصصان اطفال تاکید می​کنند که اکثر کودکان می توانند از حدود پنج یا شش ماهگی با استفاده از تکیه گاه و از هفت تا ۹ ماهگی به تنهایی بنشینند.

در این زمان است که کودک می تواند با کمک دست و پاهای خود شروع به چهار دست و پا رفتن کند. گرچه در بعضی کودکان ممکن است این فرآیند دیرتر صورت پذیرد. همچنین در حدود ۹ ماهگی، کودک می تواند برای اطرافیان خود دست تکان دهد و قدرت کنترل بهتری را روی دست و انگشتانش برای برداشتن اشیای کوچک یا غذا خوردن به دست آورد. با رسیدن به یک سالگی کودک می تواند روی دو پای خود بایستد و با کمک گرفتن از وسایل منزل چند قدم راه رفتن را نیز تجربه کند، اما محدوده سنی که کودکان قادر به راه رفتن می شوند بین ۹ تا هفده ماهگی است، گرچه اکثر کودکان در سیزده ماهگی اولین گام های خود را برمی دارند.

لحظه شنیدن گفتن کلماتی چون ماما یا بابا از لذتبخش ترین خاطره هایی است که همیشه در ذهن پدر و مادرها ثبت می شود که این اتفاق معمولا در حدود یک سالگی کودک اتفاق می افتد.
تشخیص تاخیر مراحل رشد

به گفته دکتر غلامی، این که فرزند شما چگونه این مراحل را طی می کند، بسیار حائز اهمیت است زیرا کشف و تشخیص اختلالات مختلفی که می تواند در کودکان وجود داشته باشد به نوعی به آگاهی والدین از سیر مراحل رشد آنها بستگی دارد.

این روان شناس تاکید می کند: درباره مسائل جسمانی مثل توانایی دیداری و شنیداری و دیگر موارد مشابه شاید پی بردن به مشکلات کودک ساده تر باشد، اما برای شناخت صحیح از مراحل رشد شناختی و زبانی کودکان باید از فرآیند رشد آنها و مهارت هایی که طی آن کسب می کنند، آگاه بود.