سن طلایی بارداری، همه چیز را بدانید!

هر وقت یک خانم باردار را با شکم برآمده می‌دید یا چشمش به مادری می‌افتاد که نوزادش را در آغوش گرفته، آه می‌کشید و می‌گفت: «همه این داستان‌ها که پزشکان سر هم می‌کنند که سنت بالا رفته و بیش از این کاری نمی‌توان کرد، دروغ است…

اون‌ور دنیا زن‌ها تازه ۴۰ سالگی یاد مادر شدن می‌افتند. باید به هر بدبختی‌ای شده، جور کنم برم انگلیس!»

یکی از مشکلاتی که خانم‌های ایرانی امروز آن را تجربه می‌کنند و شاید برای نسل قبل بیگانه باشد، وحشت از بارداری در سن بالا و ترس از ناباروری است. چه مقدار از این ترس‌ها واقعی و علمی است؟

خیلی از ترس‌های خانم‌ها در مورد نازایی غیرواقعی است چون درمان بسیاری از مشکلات نازایی صبر است؛ صبر همراه با آرامش، چون هر گونه استرس و نگرانی خانم روی هورمون‌های او و چرخه تخمک‌گذاری‌‌شان تاثیر می‌گذارد. سیستم زایشی و باروری انسان کامل نیست و برای تکمیل آن به زمان نیاز داریم. گاهی لازم است برای بالا رفتن احتمال بارداری صبر کنیم. به طور مثال خانم ۲۲ ساله‌ای که ۳ ماه است دارد برای باردار شدن تلاش می‌کند، نباید واهمه داشته باشد که چرا باردار نمی‌شود. اواحتمالا هیچ مشکل نازایی‌ای ندارد و باید کمی صبر کند. خانم‌ها در سال اول با احتمال ۸۰ درصد باردار خواهند شد ونصف ۲۰ درصد باقی‌مانده در سال بعد مادر شدن را تجربه خواهند کرد. اما این صبر کردن هم حد دارد. اگر سن خانم بالاتر از ۳۵ سال باشد ما در مورد میزان صبر کردن حساس‌تر عمل می‌کنیم چون با بالا رفتن سن، کیفیت تخمک کاهش پیدا می‌کند. این کاهش شدت بیشتری بعد از سن ۳۵ سالگی دارد و این حقیقت شانس لقاح را کم می‌کند و علاوه بر آن با بالا رفتن سن چون اختلال‌های کروموزومی درجنین هم باشانس بیشتری بروز می‌کنند، شاهد افزایش آمار سقط هستیم. پس این تخمکی که کیفیتش کم شده نه تنها با احتمال کمتری می‌تواند بارور شود بلکه شانس سقط جنین بعد از تشکیل هم بیشتر است.

بسیاری از خانم‌ها این واقعیت را نمی‌دانند. حتی اغلب ما گمان می‌کنیم کسانی که در دنیای مدرن زندگی می‌کنند، هرگز فرصت مادر شدن را از دست نخواهندداد و همیشه با افسوس می‌گوییم آنها هیچ‌وقت این دغدغه ما را ندارند.

پس بگذارید یک واقعیت مهم را برایتان بگویم. ما می‌توانیم تقریبا هر مشکلی را که سبب نازایی شده حل کنیم؛ چه مشکل داخل محوطه‌ رحم به طور مثال وجود فیبروم باشد چه به صورت گرفتگی در لوله‌های رحم و چه به سبب اسپرم کم و حتی اگر خانم بیماری‌ای مانند لوپوس و… داشته باشد، همه قابل درمان است اما آنچه نمی‌شود کاری برایش انجام داد، سن است. نه‌تنها در ایران که در تمام دنیا خانم‌ها تمایل دارند قبل از گرفتار شدن به مسوولیت بچه‌داری، پله‌های ترقی تحصیلی و شغلی را طی کنند، اما فقط وقتی موفق می‌شوند به شغل دلخواه و رتبه اجتماعی مطلوب برسند و در عین حال فرصت و لذت مادر شدن را هم از دست ندهند که حواسشان به سن?شان باشد. خانم وکیل ۳۹ ساله‌ای که ساکن لندن است و تازه نزدیک ۴۰ سالگی با افت کیفیت چشمگیر تخمدان به ما مراجعه می‌کند، با همین پاسخ مواجه می‌شود که چون سن طلایی مادر شدن را از دست داده، مجبور است تخمک اهدایی بگیرد. البته این هم برای اغلب خانم‌ها ناخوشایند است که بچه‌ای به دنیا بیاورند که از نظر ژنتیکی مانند خودشان نباشد. سن مادر واقعیتی مهم در امر نازایی است که ربطی به پیشرفت علم و تکنولوژی در محل زندگی او ندارد.

دومین مشکلی که بیشتر خانم‌های ایرانی دارند، تخمدان‌های پلی‌کیستیک است که خود این بیماری هم سبب بروز مشکل نازایی حتی در سنین پایین می‌شود طوری که بزرگ‌ترها می‌گویند حتما به خاطر تغذیه بد و آلودگی هوا شایع شده چون ما در قبل این همه کیست تخمدانی نداشتیم. در این مورد لطفا راهنمایی‌مان کنید.

شیوع این مشکل ربطی به نوع آب و هوا و آلودگی آن ندارد. نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک مساله‌ای است که به صورت ژنتیکی در بعضی جوامع بیشتر دیده می‌شود. در ناحیه خاورمیانه اغلب خانم‌ها این زمینه‌ ژنتیکی را دارند. در لندن هم بیشتر بیماران مبتلا به این نشانگان هندی و پاکستانی می باشند. در قبل چون خانم‌ها زود ازدواج می‌کردند و بچه‌دار می‌شدند اگر زمان بسیاری هم برای باروری منتظر می‌ماندند، مشکلی پیش نمی‌آمد اما فرصت اندک خانم‌هایی که بعد از ۳۰ سالگی ازدواج می‌کنند و به نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک مبتلا می باشند، بر حساسیت این مشکل افزوده است.

درمانی که شما برای بیمارانتان چه مجرد و چه متاهل برای نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک دارید چیست؟
پیش از هر چیز پیشنهاد می‌کنم وزن خود را کاهش دهند. حتی اگر موفق شوند ۵-۴ کیلو از وزن خود بکاهند،احتمالا عادت ‌ماهیانه‌‌شان نظم پیدا می‌کند و این یعنی تخمک‌گذاری بیشتر و بالا رفتن شانس لقاح و بارداری. خانمی که با رژیم غذایی درست و ورزش وزنش را کم کند، قدم اول درمان بیماری خود و حتی قدم اول درمان ناباروری‌اش را برداشته بدون اینکه دارو مصرف کند یا هزینه‌های دیگر را متحمل شود. ورزش و تناسب‌اندام به بهتر شدن سلامت روانی خانم‌ها هم کمک می‌کند که این قضیه تاثیر مثبت فراوانی در باردار شدن دارد.

اما ما خانم‌های مبتلا به نشانگان تخمدان پلی‌کیستیکی داریم که چاق نیستند و ترس از بچه‌دار نشدن دارند.

هدف پزشک باید درمان مشکل و علامت آزاردهنده در این خانم‌ها باشد. اگر بیمار چاق نیست و عادت ماهیانه بسیار نا منظم دارد با تجویز قرص‌های تحریک تخمک گذاری تخمدان ها به آزاد کردن تخمک وادار می‌شوند. اگر این روش موفقیت‌آمیز نبود درمان اختلال تخمک گذاری از طریق تزریق داروهای تحریک تخمک‌گذاری، جراحی لاپاروسکوپی روی تخمدان و درنهایت IVF برای مریض انجام می‌شود. ضمنا نگرانی از بابت آسیب تخمدان‌ها بی‌مورد است. قرار شد بی‌جهت آرامش خود را برهم نزنند چون این عضو مهم بدن خانم با داروهای معمولی که برای مشکلات یاد شده مصرف می‌کند، آسیب نمی‌بیند. فقط شیمی‌درمانی و رادیوتراپی است که امکان آسیب جدی به تخمدان را همراه دارد.

تا به حال شده از شما بپرسند ضرورت درمان این نشانگان چیست؟
بله، بیشتر خانم‌هایی که به‌عنوان بیمار برای مشکلات زنان و نازایی و… به من مراجعه می‌کنند، با حقوق خود آشنا می باشند و فرهنگ پرسشگری به خوبی در آنها جا افتاده است. اگر بیمار پاسخ سوال خود را نگیرد، توضیح بیشتر می‌خواهد. یکی از امتحان‌هایی که ما برای ارتقا و دادن تخصص از پزشکان جوان می‌گیریم، این است که باید به زبان بسیار ساده و قابل فهم مشکل به وجود آمده، درمان‌ها و حتی درمان‌های جایگزین را به بیمار توضیح دهند. مشکلی که به نظرم در فرهنگ پزشک و بیمار کشورمان هنوز آن‌طور که باید نهادینه نشده است. در پاسخ به بیماری که می‌خواهد بداند چرا باید دارومصرف کند یا تحت لاپاروسکوپی قرار گیرد یا IVF شود، می‌گویم بعد از تلاش برای کاهش وزن، این موارد قدم‌های بعدی ما در درمان ناباروری در نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک می باشند. اگر هیچ قصدی برای بارداری نداشته باشید هم، برای سلامت بدنتان باید درمان‌ها را انجام دهیم به نحوی که حداقل به‌طور متوسط هر فصل یک بار قاعدگی داشته باشید. اگر در درازمدت غشای داخلی رحم (آندومتر) دچار ریزش نشود، ضخیم و ضخیم‌تر و به حالت پیش‌سرطانی و سرطانی تبدیل می‌شود. با مصرف قرص حاوی پروژسترون از وقوع این مشکل پیشگیری می‌کنیم. پس نشانگان تخمدان پلی‌کیستیک نیازمند درمان است. البته بیماران باید از خطر مبتلا شدن به دیابت و فشارخون در دراز مدت هم آگاهی داشته باشند.

به نکته بسیار خوبی اشاره کردید! به نظرم در دوره‌ بارداری که ناشناخته‌های بسیاری برای یک مادر اتفاق می‌افتد، گرفتن پاسخ شفاف از پزشک ضروری است و درخواست آزمایش‌ها و سونوگرافی‌های مختلف نگرانی مادری را که نداند چرا باید آنها را انجام دهد، بیشتر می‌کند.

کاملا با شما موافقم اما آشنا کردن مردم با حقوقشان وظیفه رسانه‌هایی مثل شما و صدا و سیماست. به مردم بگویید حق شماست بپرسید: «دکتر! چرا باید سونو بشوم؟چرا باید آزمایش خون بدهم یا عمل جراحی نیاز دارم؟» و اگر توضیح ارائه شده را متوجه نشدید، باز هم سوال کنید؛ مخصوصا در مورد کارهای تهاجمی مانند جراحی، پزشک باید توضیح بدهد که اگر جراحی نشوی چه خواهد شد. حتما بپرسید چه درمان جایگزینی وجود دارد: «دکتر! دارو ندارد؟ نمی‌شود شکمم را باز نکنید و لاپاروسکوپی کنید؟»، «عوارض جراحی برداشتن رحم چیست؟» پزشک به زبان ساده مشکل را توصیف خواهدکرد و قانع خواهید شد. به طور مثال بیش از ۹۰ درصد کیست‌های تخمدانی خود‌به‌خود از بین می‌روند. اگر ۳ ماه دیگر فرد را سونوگرافی کنند خبری از آنها نیست اما گاهی بیمار جراحی می‌شود بی‌آنکه حتی بپرسد چرا باید عمل شوم؟ یا سزارین می‌شود بی‌آنکه عوارضش را بداند.

در مورد مراقبت‌های دوران بارداری چگونه به خانم‌ها اطلاعات بدهیم تا از نگرانی‌هایشان کاسته شود؟
خانم‌ها باید بدانند بارداری یک فرایند طبیعی است و نباید به چشم یک مشکل پزشکی به آن نگاه کرد. در مورد غربالگری‌ها از نظر نشانگان داون و دیابت که در ایران هم شایع است، باید اطلاعات کسب کنند و به موقع آنها را انجام دهند. فراموش نکنند گفتن کلمه کلیدی «چرا؟» از پزشک و ماما مشکل و نگرانی آنها را حل خواهد کرد. قطعا پزشکان به سادگی سبب تجویز یک دارو یا درخواست آزمایش تشخیصی را توضیح خواهند داد؛ اگر هم به ندرت پزشکی پیدا شود که نخواهد به بیمارش پاسخگو باشد به‌طور حتم از نظر بیمار معتمد و پذیرفته‌شده نخواهد بود و نباید مراقبت و درمان خود را به او بسپارد.