علت عفونت ادراری در کودکان، آنچه باید بدانید

«عفونت ادراری در یک سال اول زندگی در پسرها به خصوص پسرهایی که ختنه نشده اند، شایع تر از دخترهاست. به همین دلیل ختنه کردن پسران را در همان سه ماهه اول زندگی توصیه می کنند. بعد از آن هرچه سن دخترها بالاتر می رود به خصوص وقتی به سنین باروری می رسند عفونت ادراری در آنها بسیار شایع تر از پسرها می شود.» اینها را دکتر سیمین وحیدی، متخصص و جراح کلیه و مجاری ادراری و دارای بورد تخصصی می گوید.

خانم دکتر! چه زمانی می توانیم بگوییم کودکی دچار عفونت ادراری شده است؟

ورود باکتری از راه مجرای ادراری به داخل مثانه و رشد باکتری ها را عفونت می گویند. معمولا شایع ترین این باکتری ها «ای کولای» نام دارد. باکتری از راه مجرا وارد مثانه می شود در آنجا شروع به رشد و تکثیر می کند. تا این زمان ادرار عفونی شده هنوز علامت دار نیست. به محض تماس ادرار با مخاط سالم، این باکتری ها مخاط را خراش می دهند و باعث خون ریزی در ادرار و سبب تحریک عصبی دیواره داخلی مثانه می شوند. از این به بعد علائم عفونت و آزارهای یک عفونت ادراری شروع می شود که شامل سوزش ادرار، تکرر ادرار، بوی بد ادرار به دلیل رشد باکتری و تجزیه مواد در آن و وجود خون در ادرار است. البته علائم این بیماری در سنین مختلف کاملا متفاوت است. به عنوان مثال در یک نوزاد می تواند باعث بی اشتهایی شود و نوزاد را بدحال کند، در نتیجه روی رشدش تاثیر بگذارد. هرچه سنین رشد پایین تر باشد، تاثیرات بیماری نامطلوب تر خواهد بود.

ابتلا به عفونت ادراری تا چه اندازه در کودکان مهم است؟

ابتلا به عفونت ادراری حتی برای یکبار در کودک، به خصوص اگر تب دار هم باشد، اهمیت ویژه ای دارد زیرا ممکن است عفونت به وجود آمده زنگ خطر وجود یک بیماری زمینه ای یا یک اختلال مادرزادی در سیستم ادراری باشد که شایع ترین آنها برگشت ادرار است. در واقع ارتباطی بین برگشت ادرار از مثانه به کلیه و عفونت ادراری وجود دارد. در یک مثانه سالم، ادرار از قسمت بالایی مثانه وارد آن می شود و برای اینکه این ادرار پس نزند، سوپاپ های اطمینانی داخل مثانه از عضلات تعبیه شده اند. در فردی که مبتلا به برگشت ادرار است، این سوپاپ های اطمینان یا عضلات تعبیه شده، دچار ضعف می شوند یا فشار مثانه به حدی بالا می رود که باعث برگشت ادرار به داخل کلیه می شود. اگر این ادرار، ادرار عفونی باشد، عفونت به جای اینکه به مثانه محدود شود، به راحتی از طریق لوله های حالب به کلیه می رسد و آن را عفونی می کند.

اگر فردی ادرار استریل و بدون عفونت داشته باشد چطور؟ آیا باز باید نگران ریفلاکس یا برگشت ادرار به کلیه ها بود؟

بله، ما اثری داریم به نام اثر چکشی که خود آب به علت برگشتش به داخل سیستم کلیه مانند چکش به کلیه ها ضربه می زند و آنها را خراب می کند ولی اگر ادرار عفونی باشد، به خصوص در دو سال اول زندگی، اتفاقی رخ می دهد که به big bang یا انفجار بزرگ معروف است زیرا وقتی عفونت از مثانه و با این ضربه وارد کلیه ها می شود، درصد زیادی از بافت کلیه را از بین می برد.

چه عللی باعث ایجاد عفونت ادراری در کودکان می شوند؟

برخی علل زمینه ای در خود فرد وجود دارند، بعضی علل محیطی هستند و عواملی ارتباط این دو را برقرار می کنند. به عنوان مثال، یبوست عاملی است که شیوع عفونت ادراری را افزایش می دهد. از طرفی سیستم ایمنی کودک و استعداد مخاطی وی نیز مهم است. در بعضی از افراد، تمایل سلول های پوشاننده مخاط برای چسبندگی باکتری بیشتر است اما بعضی دیگر به دلیل مواد لغزنده ای که در سطح پوشش داخلی مخاطشان دارند، باعث می شوند باکتری به محض چسبندگی، لیز بخورد و با ادرار بعدی خارج شود. این ویژگی در افراد به رژیم غذایی آنها بستگی دارد. همانطور که گفتم، بیماری های زمینه ای نیز در ایجاد عفونت ادراری موثرند. اگر فردی مثانه عصبی داشته باشد، و مثانه اش به خوبی تخلیه نشود یا دچار انسداد در مجرا باشد، تخلیه ادرارش به طور کامل انجام نمی شود و دفع کامل باکتری صورت نمی گیرد در نتیجه دچار عفونت های راجعه بسیار زیادی خواهد شد. علاوه بر این، در یک مثانه عصبی، فشار داخل مثانه بالاست و چون گردن مثانه به خوبی باز نمی شود، اختلالاتی در جدار مثانه به وجود می آید که نهایتا ادرار را به کلیه ها پس می زند. یکسری از عوامل هم مربوط به باکتری می شوند. باکتری های مختلف از جمله «ای کولای» پوشش های مختلفی دارند. بعضی از این پوشش ها به باکتری کمک می کنند راحت تر به مخاط بچسبد. بعضی دیگر نیز با پوششی که دارند، راحت تر از بدن دفع می شوند. لازم به ذکر است که ما باکتری های محافظی هم در مجرای ادراری داریم بنابراین والدینی که فکر می کنند با اولین مشکل سرماخوردگی کودک باید بلافاصله آنتی بیوتیک برای فرزندشان تجویز شود، باید بدانند مصرف آنتی بیوتیک های نابجا در صورتی که عفونت واقعی وجود نداشته باشد، تعادل باکتریایی را در مجرای ادراری به هم می زند و میکروب?های محافظ را از مجرا حذف می کند. در حالی که وجود این باکتری ها، رشد باکتری های خطرناک را متوقف می کند و مانع تکثیر آنها می شود.

از روی چه علائم و نشانه هایی می توان به عفونت ادراری نوزادان، شیرخواران یا کودکان پی برد؟

تا حدود سن شش ماهگی که کودکان نمی توانند مشکلشان را بیان کنند و هنوز توانایی اشاره هم ندارند، علائم به صورت بی قراری، بد شیرخوردن، تب، کاهش وزن و علائم گوارشی مانند اسهال یا تهوع و استفراغ بروز می کنند. البته این علائم معمولا در گلودرد و گوش درد هم دیده می شوند و قابل افتراق نیستند و فقط به وسیله آزمایش های دوره ای که پزشک متخصص اطفال تجویز می کند، قابل تشخیص خواهند بود. پس منتظر نباشید تا علائم بروز کنند، بلکه کودک باید همواره تحت نظر یک پزشک باشد تا هر شش ماه آزمایش های دوره ای شامل آزمایش ادرار و سونوگرافی برای او انجام دهد. در سنین بالاتر یعنی حدود یک تا دو سالگی، عفونت ادراری خود را با علائمی همچون شکم درد، جیغ زدن هنگام ادرار، و علائم کمتر شایعی مانند کاهش وزن، نشان می دهند.

چه عواملی باعث می شود که یک کودک دچار عفونت ادراری شود؟

نکته بسیار مهمی که در مورد ایمنی کودکان وجود دارد، شیوه برخورد والدین و خواهر و برادر با کودک است. اگر در خانواده ای تنش وجود داشته باشد و برخورد خشنی با کودک صورت بگیرد، روی سیستم ایمنی کودک و تغذیه وی تاثیر سوء می گذارد. اثبات شده اسپاسم های کف لگن در کودکانی که پدر و مادر خشنی دارند، بیشتر است. یعنی ادرار خود را بیشتر نگه می دارند. در نتیجه هم دچار یبوست می شوند و هم دفع ادرارشان با مشکل مواجه می شود. عامل دیگر ابتلا به عفونت ادراری، رژیم غذایی کودک است. مصرف انواع تنقلات شامل چیپس و پفک، مواد رنگی شور و… به کلیه ها آسیب می رسانند بنابراین استفاده از میوه های مختلف به جای تنقلات بی فایده و مصرف صحیح مایعات شامل آب، آب?میوه، شربت آبلیمو عسل و… به جای انواع نوشابه ها در پیشگیری از ابتلا به عفونت ادراری موثر است.

اگر عفونت، زود درمان نشود، چه عواقبی در پی خواهد داشت؟

عفونت طول کشیده، مخاط مثانه را بسیار حساس می کند و حجم آن را کاهش می دهد. همچنین می تواند باعث ایجاد اختلالات عصبی در مثانه و برگشت ادرار یا ریفلاکس از مثانه به کلیه شود. در نهایت عفونت ادراری زمینه ساز ایجاد سنگ در قسمت های مختلف دستگاه ادراری می شود. یک عفونت ساده به خصوص در دوران کودکی آسیب های جبران ناپذیری به کودک می زند.

آیا رابطه ای بین عفونت ادراری کودکان و شب ادراری آنها وجود دارد؟

شب ادراری می تواند فقط علامت یک عفونت ادراری باشد. شب ادراری در خانواده ها معمولا به شکل زمینه های ارثی حتی ممکن است تا سن ۱۵ سالگی ادامه پیدا کند. در واقع در سنین ۶ تا ۷ سالگی شب ادراری مساله عجیبی نیست اما از این سن به بعد توقع داریم هر سال ۱۵ درصد از شیوعش کم شود اما به هر حال با آزمایش ادرار در کودکانی که مشکل ادراری دارند، می توان به وجود عفونت ادراری پی برد.