علل شب ادراری در کودکان، همه آنچه باید بدانید

شب ادراری در دوران کودکی یک مشکل نسبتا شایع است. در سن چهار و نیم سالگی ۳۰ درصد کودکان دچار شب ادراری هستند که در ۲۱ درصد آن ها این امر بیش از ۲ بار درهفته اتفاق می افتد و در ۹ درصد بقیه شب ادراری کمتر از ۲ بار در هفته می باشد. در نه و نیم سالگی میزان شیوع شب ادراری به ۹٫۵ درصد کاهش می یابد. هر قدر میزان شب ادراری در کودکی بیشتر باشد، بیماری وی شدیدتر است و این گونه کودکان نیازمند مداخله زودرس و تهاجمی هستند. یک بررسی بزرگ نشان داد که در سن ۷ سالگی هنوز ۲٫۶ درصد از کودکان بیش از ۲ بار در هفته دارای شب ادراری هستند.

علل شب ادراری در کودکان
در هنگام روز با پر شدن مثانه، کودکان احساس رفتن به دستشویی می کنند و کودک کم کم یاد می گیرد که خود را کنترل کرده و در زمان مناسب مثانه خود را خالی کند. ما موقعی می گوییم که یک کودک دارای شب ادراری است که در پایان ۵ سالگی شب ها خود را خیس بکند. به دست آوردن کنترل شبانه ادرار مدت زمان بیشتری از کنترل روزانه ادرار طول می کشد. میزان شیوع شب ادراری در پسران ۲ برابر دختران است. شب ادراری را به ۲ دسته بزرگ تقسیم می کنند: اولیه و ثانویه. اگر کودگی از بدو زندگی هیچ وقت کنترل ادرار شبانه نداشته است، به آن شب ادراری اولیه گفته می شود. اگر کودکی پس از مدت زمانی که شب ها خشک بوده و دارای کنترل ادرار بوده است، دچار شب ادراری شود، به آن شب ادراری ثانویه می گویند.

شب ادراری اولیه یک نقص تکاملی است و مراکزی از مغز که کنترل شبانه دفع ادرار را به عهده دارند، به خوبی تکامل پیدا نمی کنند و معمولا این نوع شب ادراری با گذشت زمان خود به خود بهبود پیدا می کند. در شب ادراری ثانویه ما باید به دنبال یک علت برای آن بگردیم.

علل، برای شب ادراری ۳ علت عمده ذکر شده است:
• اختلال در خواب
• کاهش شبانه ظرفیت مثانه
• پرادراری شبانه (حجم ادرار هنگام شب ازدیاد پیدا می کند)

عوامل مساعد کننده شب ادراری
یک عده عواملی هستند که کودک را مستعد ابتلا به شب ادراری می کنند:
• توارث: شب ادراری یک زمینه ارثی دارد. اگر هیچ کدام از والدین کودک دارای سابقه شب ادراری نباشند، شانس وجود شب ادراری در وی ۱۵ درصد است. اگر یکی از والدین دارای سابقه شب ادراری باشد، این میزان به ۴۰ درصد افزایش می یابد و اگر هر دو والدین دارای سابقه شب ادراری بوده اند، این میزان به ۷۵ درصد می رسد. در کودکانی که دارای سابقه فامیلی شب ادراری هستند، حجم مثانه اندک است.

• ۲۳ درصد کودکانی که دارای شب ادراری می باشند مبتلا به عدم کنترل دفع مدفوع و بی اختیاری ادراری روزانه نیز می هستند.

• همان طور که ذکر شد شب ادراری یک بیماری نقص در تکامل می باشد. بنابراین تعدادی از این کودکان دارای نقص تکاملی در سایر اعضاء مثل سندرم داون (مونگولیسم) می باشند، حتی اگر تاخیر در بلوغ جسمی وجود نداشته باشد، این کودکان ممکن است مبتلا به بیش فعالی و اختلالات رفتاری باشند.

• ممکن است کودک دارای یک بیماری عصبی مثل استخوان دنبالچه دو شاخه و یا فلج مغزی باشد. کودکانی که دارای مشکلات جسمی هستند احتمال این که دارای بی اختیاری ادراری روزانه و بی اختیاری مدفوعی باشند زیاد است.

• یبوست می تواند سبب مشکلات مثانه ای شود. در یک بررسی دو سوم کودکانی که دارای یبوست شدید بوده اند، با درمان یبوست، شب ادراری آن ها نیز بهبود پیدا کرده بود.

• ۳ درصد پسران و ۳۳ درصد دخترانی که دارای شب ادراری هستند، مبتلا به عفونت ادراری می باشند.

• سایر عوامل مستعد کننده شب ادراری عبارتند از: سن مادر هنگام تولد کودک کمتر از ۲۰ سال باشد، کودک اختلال خواب داشته باشد، مادر بیش از ۱۰ عدد سیگار در روز در منزل بکشد، کودک فرزند اول نباشد.

• انسداد راه های هوایی هنگام خواب و خرخر کردن بچه.

• استفاده از نوشیدن های حاوی متیل گزانتین که بیشتر در نوشابه های انرژی زا یافت می شود. سایر نوشیدنی های حاوی متیل گزانتین عبارتند از: چای، قهوه، کولا و شکلات. استفاده از این مواد، شب ادراری را تشدید می کند.

• استرس در زندگی کودک مثل جدا شدن از والدین.
ارزیابی کودکی که دارای شب ادراری می باشد: برای این که تصمیم بگیریم که کودک نیاز به چه بررسی هایی دارد، دانستن موارد زیر مهم است:

• آیا کودک دارای علایم ادراری در روز است مثل تکرر ادرار (ادرار کردن بیش از ۷ بار در روز)، فوریت در ادرار کردن، بی اختیاری ادراری روزانه، زور زدن هنگام ادرار کردن، جریان ادرار ضعیف و درد در هنگام ادرار کردن.

• آیا کودک در گذشته بدون درمان حداقل ۶ ماه فاقد شب ادراری بوده است؟ اگر جواب مثبت است دنبال تغییرات در زندگی کودک مثل عوامل اجتماعی، هرگونه بیماری، عوامل محیطی مثل کودک آزاری و یا جدا شدن والدین باشید.

باید سوالات زیر مطرح شوند:
• کودک در شب چند بار و در هفته چند بار خود را خیس می کند؟
• آیا به نظر می رسد که حجم ادرار خیلی زیاد باشد؟
• آیا شب ادراری دارای نظم خاصی است مثلا در ساعت مشخصی از شب و یا در شب های مشخصی اتفاق می افتد؟
• آیا کودک بعد از این که خود را خیس کرد از خواب بیدار می شود؟
• میزان استفاده کودک از دستشویی در روز چگونه است؟
• آیا کودک دارای یبوست یا بی اختیاری مدفوعی نیز است؟

ما باید مشخص کنیم که کودک دارای یک یا چند مورد از موارد زیر است یا نه:
• مشکلات تکاملی، مشکل در یاد گیری و مشکل در توجه
• مشکلات رفتاری و هیجانی
• وجود مشکلات خانوادگی
• آیا کودک بابت شب ادراری تنبیه می شود؟
• آیا کودک دارای بیماری قند است یا نه؟
بهتر است از فرم های خاصی که در آن تعداد، خصوصیات و میزان شب ادراری کودک درج می شوند استفاده کرد. مثلا دفع مقادیر زیاد ادرار در ساعات اولیه شب نشان دهنده وجود شب ادراری است. دفع مقادیر اندک ادرار در دفعات زیاد نشان دهنده مثانه بیش فعال می باشد.


درمان شب ادراری
درمان شب ادراری در کودکانی که فاقد علایم در طی روز می باشند:
• اگر کودک کمتر از ۵ سال دارد باید به والدین اطمینان داد که تا ۵ سالگی تعداد قابل توجهی از موارد شب ادراری بهبود پیدا می کنند و زیر ۵ سالگی اقدام به درمان صلاح نیست.
• کودک باید در روز حدود ۱۵۰۰-۱۰۰۰ میلی لیتر مایع مصرف کند و از مصرف مایعات بیش از حد در طی روز خودداری نماید. قبل از خواب نباید از نوشیدن های حاوی کافیین استفاده کرد.
• باید کودک را تشویق کرد که قبل از خواب مثانه خود را خالی نماید و در ضمن باید دسترسی به دستشویی راحت و آسان باشد.
• اگر کودک بیش از ۶ ماه روزها خشک بوده است، بهتر است از پوشاندن پوشک اجتناب و به جای آن از شلوار و لباس زیر ضدآب استفاده کرد. اگر مفید بود می توان ادامه داد.
• اگر کودک در هنگام شب بیدار می شود باید وی را تشویق کرد که قبل از دوباره خوابیدن مثانه خود را خالی کند. بیدار کردن کودک در ساعات مشخصی فقط در کوتاه مدت مفید است و اثر درمانی دراز مدت ندارد.
• اگر کودک در بعضی از شب ها خشک است می توان برای وی جایزه در نظر گرفت.

در موارد زیر باید کودک حتما توسط پزشک متخصص بررسی شود:
• وجود علایم ادراری روزانه
• سابقه عفونت ادراری مکرر
• وجود هر نوع مشکلات فیزیکی و عصبی
• وجود مشکلات رفتاری، مشکل در یادگیری و وجود مشکلات خانوادگی

انواع درمان شب ادراری:
برای درمان شب ادراری ساده در کودکان راه های زیادی وجود دارد، عمده ترین آن ها عبارتند از:
• استفاده از تشک هشدار دهنده. تشک هشدار دهنده اولین خط درمانی است. این نوع تشک ها با خیس شدن شروع به زنگ زدن کرده و کودک را بیدار می کنند . اگر کودک هر از چندگاه خود را خیس می کند و یا دارای مشکلات هیجانی می باشد، نباید از تشک هشداردهنده استفاده کرد. نتیجه درمان باید پس از ۴ هفته ارزیابی شود، اگر بهبودی اتفاق نیفتاده است، استفاده از این نوع درمان باید قطع شود. اگر تشک هشداردهنده مفید بود باید تا حداقل ۱۴ شب خشک ادامه داده شود. اگر بعد از ۳ ماه هنوز بهبودی قابل توجه اتفاق نیفتاده است باید درمان دیگری را برای کودک در نظر گرفت.
• استفاده از داروهای ضد ادرار: تجویز این داروها به مدت چند ساعت ترشح ادرار از کلیه ها را قطع می کنند. در کودکان بالاتر از ۷ سال که می خواهیم درمان سریع اتفاق بیفتد و در مواردی که درمان با تشک هشداردهنده ناموفق بوده است می توان این داروها را تجویز کرد. در حقیقت داروهای ضدادرار خط دوم درمانی هستند. نتیجه درمان باید پس از ۴ هفته بررسی شود، اگر قدری بهبودی حاصل شده است تا ۳ ماه می توان به درمان ادامه داد. از این داروها می توان در کودکان با مشکلات رفتاری، هیجانی، و یادگیری نیز استفاده کرد. هنگام استفاده از این داروها حتما باید مصرف مایعات حداقل ۲ ساعت قبل از خواب محدود شود.

پیش آگهی
بسیاری از کودکانی که دارای مشکلات عصبی و یادگیری شدید نیستند، سرانجام بهبود خواهند یافت. در شب ادراری اولیه بدون علایم روزانه، هر سال ۱۵ درصد از کودکان مبتلا، بهبودی پیدا خواهند کرد حتی وقتی که کودک درمان شد، ممکن است گهگاه باز خود را شب ها خیس کند. در کودکانی که دارای سابقه فامیلی شب ادراری هستند و در کودکانی که دارای مشکلات رفتاری و یادگیری می باشند، شب ادراری دیرتر بهبود می یابد. پسران دیرتر از دختران بهبود می یابند. در یک درصد کودکان شب ادراری تا دوران بعد از بلوغ ادامه می یابد. هر قدر شب ادراری شدیدتر باشد، امکان ادامه آن تا سن بلوغ بیشتر است.