دلایل پیچیده شدن بند ناف دور گردن جنین

باورهای اشتباهی دراین زمینه بین مردم رایج است که میتواند زمینه ساز استرس در مادر باردار گردد.
بعنوان مثال اینکه ممکن است با حرکات جنین در رحم مادر و جابجا شدن جنین در رحم مادر ممکن است باعث پیچیده شدن بند ناف دور گردن جنین شود.
بدلیل بلند بودن بند ناف و نرم بودن آن معمولا پیچیده شدن آن به دور گردن جنین باعث ایجاد فشار زیاد به گردن جنین نمیشود و خطر جدی‌ برای جنین دربر نخواهد داشت، اما این موضوع را نیز باید بگوییم که در برخی موارد، بند ناف خیلی محکم دور گردن جنین پیچیده میشود و در موارد بسیار اندک، پیچیده شدن بند ناف ممکن است باعث ایجاد گره دربند ناف گردد و همین امر مانع از رسیدن خون و اکسیژن به جنین شده و مرگ جنین در رحم مادر را به دنبال داشته باشد.

پیچیده شدن بندناف دورگردن جنین در اواسط بارداری چندان نگران‌کننده نیست اما در اواخر بارداری باعث فشار روی بند ناف، کم‌ شدن و قطع جریان خون مادر به جنین می شود. گاهی که بند ناف دور دست یا پای جنین می پیچد، می تواند خونرسانی به این اعضا را کاهش دهند و آنها را با کاه رشد روبرو سازد، هر چند که این اتفاق به صورت اندک رخ می دهد.

عملکرد بند ناف
بندناف، ارگانی طناب مانند و بسیار باریک که در آن، دو سرخرگ (شریان) و یک سیاهرگ (ورید) قرار دارد که باعث اتصال جنین را به جفت میگردد. طول بندناف درطی ماههای بارداری درحدود ۵۰ سانتی‌متر میشود. البته بند ناف ممکن است کوتاه یا بلندتر شود. ضخامت بند ناف هم در جنین‌های مختلف متفاوت است. هر چه جنین بیشتر رشد کند قطر بند ناف نیز بیشتر می‌شود و قطر آن در جنین ۹ ماهه تا حدی از یک جنین تا جنین دیگر متفاوت است.
وظیفه بند ناف، خونرسانی سرشار از مواد غذایی جفت به جنین است و مواد زاید جنین را به جفت منتقل میکند تا دفع‌ شود. بند ناف درمایع آمنیوتیک قرار دارد و ما بین اندام‌های جنین و دیواره رحم قرار گرفته است. بند ناف امروزه به عنوان یک عضو داخل رحم قابل رویت است و در سونوگرافی محل جفت بندناف و مقطع بند ناف بررسی می‌‌شود.
اگر بندناف بجای دو سرخرگ و یک سیاهرگ، یک سرخرگ و یک سیاهرگ داشته باشد، احتمال بروز بیماری‌های قلبی در جنین بیشتر میشود و بهتر است دراین شرایط ساختمان قلب جنین نیز مورد بررسی قرار گیرد.

چرا بند ناف دور جنین می‌پیچد؟
ممکن است تحت شرایطی خاص که قابل‌ پیش‌بینی و پیشگیری نمیباشد، بندناف دور اندام‌ها یا دورگردن جنین پیچیده شود.
برخی ها اعتقاد دارند که اگر زن باردار پا روی پایش بیاندازد باعث پیچیده شدن بند ناف دور گردن جنین میگردد، اما این باور کاملا اشتباهاست و ارتباطی بین این دو وجود ندارد.
برخی از تصورات دیگر که میگویند زن باردار باید به پهلو بخواهد و طاقباز (به پشت) خوابیدن موجب پیچیده شدن بندناف دور گردن جنین می‌شود در اینجا باید بگوییم که از نیمه دوم بارداری، از هفته ۲۰ تا ۲۴ به بعد بعلت بزرگ‌ شدن رحم، اگر شخص‌ باردار به پشت بخوابد بند ناف دور گردن جنین نمیپیچد، اما بعلت فشار رحم بر روی عروق بزرگ شکم (رگ آئورت و سیاهرگ بزرگی که خون را به سمت قلب میبرد)، برگشت خون از اندام‌ها به قلب مختل می‌شود و خونرسانی به جنین دچار اختلال می‌شود.
در برخی اشخاص در ماه هشتم و نهم مخصوصا در مواردی که جنین درشت است یا شخص دو قلو یا چند قلو باردار باشد، بمحض آنکه چند دقیقه به پشت می‌خوابند، دچار افت‌ فشار، شوک و نامرتب‌ شدن ضربان قلب می‌شوند، بنابراین بهتر است ازنیمه‌ دوم بارداری، خانم‌های باردار به پهلوی چپ بخوابند و اگر نمی‌توانند کامل به پهلو بخوابند، حداقل ۳۰ تا ۴۰ درجه به سمت چپ زاویه داشته باشند و یک بالش، سمت راست کمر خود قرار دهند که حداقل کمی به سمت چپ چرخیده باشند. به این ترتیب فشار از روی عروق بزرگ برداشته می‌شود و خونرسانی به جنین بهتر انجام میگیرد.
از باورهای غیر علمی دیگر اینست که وقتی زن‌ باردار میخواهد در خواب پهلو به پهلو شود و به اصطلاح غلت بزند، بایستی ابتدا بنشیند و سپس بچرخد، اما پیچیده شدن بندناف دور جنین ربطی به وضعیت قرارگیری مادر ندارد و فقط دراثر حرکت‌های خود جنین داخل مایع آمنیوتیکی اتفاق می‌افتد.

خطرات پیچیده شدن بندناف برای جنین
پیچیده شدن بندناف دورگردن جنین در اواسط بارداری خیلی نگران‌کننده نیست و نیازبه بررسی خاصی ندارد، اما دراواخر بارداری، مخصوصا اگر شخص تصمیم به زایمان طبیعی دارد و در صورتیکه بند ناف جنین چندین مرتبه، دور گردن جنین پیچیده و کوتاه شده باشد، باعث فشار روی بند ناف، کم‌شدن و قطع جریان خون مادر به جنین و نامرتب‌ شدن قلب جنین و در برخی موارد مرگ‌ جنین میگردد.
چنانچه در سونوگرافی دیده شود که بندناف دور گردن جنین پیچیده شده است، در تمام طول زایمان طبیعی ازابتدای شروع دردهای زایمانی تا زمانیکه نوزاد متولد میگردد، ضربان قلب جنین دقیق و با فواصل کوتاه، ازطریق دستگاه‌ مانیتورینگ مورد بررسی قرار گیرد.
در برخی موارد با خارج شدن جنین از مجرای زایمان، بندناف تحت‌فشار قرار میگیرد و ممکن است لحظات آخر زایمان و پیش از تولد نوزاد، تعداد ضربان قلب او کاهش قابل‌ ملاحظه‌ای پیدا ‌کند.
ممکن است در برخی موارد و با بروز نامنظم شدن ضربان قلب جنین، شخص مجبور به سزارین فوری گردد.
درطول زایمان، ابتدا سر و بعد بقیه و اندام‌ نوزاد از بدن مادر خارج میشوند و پس ازخروج‌ جنین، بند ناف بریده میشود و سپس جفت بیرون می آید. در مورادی پیش ازخارج شدن جنین بند ناف بیرون می آید و سر جنین ممکن است تحت فشار قرار گیرد و همین فشار سر جنین بر بند ناف ممکن است باعث قطع شدن جریان خون و ضربان قلب در جنین گردد و چنانچه بموقع تشخیص داده شود و ظرف ۱۰ تا ۱۵ دقیقه اقدامات لازم صورت گیرد و شخص برای سزارین آماده شود جنین نجات یافته و بسلامت از رحم مادر خارج میگردد.
این در مواردی اتفاق می افتد که جنین‌ نارس باشد و سر جنین کاملا حفره لگن را پر نکرده باشد، یا اینکه جنین با پا وارد حفره لگنی شده یا مادر دچار تنگی لگن باشد و این امر مانع ورود کامل سر جنین به داخل لگن میگردد.
طی این روند، بعد از پاره شدن کیسه آب، نواری از بند ناف از کنار اندام‌های جنین به داخل لگن می‌افتد و حتی گاهی وارد واژن می‌شود و از اندام تناسلی بیرون می‌افتد.

مهم‌ترین مطالب در این‌باره:
بند ناف جنین در حالت طبیعی دو شریان (سرخرگ) و یک ورید (سیاهرگ) دارد. به طور متوسط قطر بند ناف جنین ۸/۰-۲ سانتی متر و طول آن ۵۵ سانتی متر است و در اولین هفته بارداری تشکیل می شود. پیچیدن بند ناف دور گردن جنین می تواند مشکلاتی را برای سلامت جنین به همراه داشته باشد، زیرا عروق بند ناف جنین وظیفه‌ی تبادل خون حاوی اکسیژن و مواد مغذی را بین جنین و جفت به عهده دارند.

گره خوردن بند ناف جنین
بند ناف جنین بوسیله یک ماده‌ی ژلاتینی به‌نام «ژل وارتون» Warthon پوشانده شده است. اگر این ماده ژلاتینی بر روی بند ناف وجود نداشت، احتمال پیچیده شدن و گره خوردن بند ناف و اخلال در روند بارداری، زایمان و تولد نوزاد افزایش می‌یافت.
این ژلِ شیری رنگ، رگ‌های خونی بند ناف را عایق‌بندی کرده و از آنان حمایت می‌کند و هنگام بارداری، زایمان و تولد نوزاد، آنرا انعطاف‌پذیر، لیز و قابل کشش می‌سازد.
طی زایمان طبیعی جنینی که در وضعیت بریج قرار دارد، ممکن است بند ناف به دور خود گره بخورد یا زمانی‌که کیسه آب پاره می‌شود، بند درازی از واژن بیرون آید. (وضعیت بریج: وﻗﺘﯽ باسن ﺟﻨﯿﻦ ﻗﺒﻞ از ﺳﺮ وارد ﻟﮕﻦ ﺷﻮد)
در واقع مشکل‌ سازترین مسئله وجود «یک گره حقیقی» در بند ناف است، نه پیچیده شدن بند ناف دور گردن جنین. خوشبختانه این مشکل بسیار نادر است، اما درصورت سفت شدن گره و قطع جریان خون، وضعیت بسیار خطرناک خواهد بود.
البته این مشکل طی بارداری قابل تشخیص است. زمانی‌که جنین برای دوره بارداری‌ اش کوچک است یا رشدی ندارد یا زمانی‌که تپش قلب ضعیفی وجود دارد یا زمانی‌که گره بند ناف در سونوگرافی مشاهده گردد، حتی اگر جنین نارس باشد، احتمال دارد، چاره‌ای بجز زایمان زودرس نوزاد از طریق سزاین وجود نداشته باشد.
البته گاهی ممکن است گره‌ای که در سونوگرافی تشخیص داده می‌شود، کاذب یا دروغین باشد. گره‌های کاذب (false knots) از به هم پیچیدن عروق بند ناف برای تطابق طول بند ناف ناشی می‌شوند و معمولاً هیچ مشکلی برای جنین ایجاد نمی‌کنند.

پیچیده شدن بند ناف دور گردن جنین
زمانی‌که بندناف طول متوسط یا بیشتر از معمول داشته باشد، امکان پیچیده شدن بند ناف دور گردن جنین به حداقل می رسد. اما زمانی‌که بند ناف بسیار کوتاه باشد، احتمال خطر پیچیده شدن بند ناف دور گردن جنین نیز افزایش می‌یابد.
در چنین شرایطی ممکن است، بندِ نافِ کوتاهِ پیچیده شده در دور گردن جنین مانع سرازیر شدن جنین به داخل لگن شود. همچنین ممکن است گره ایجاد شده کشیده شود و جریان خون و اکسیژن را از جفت به جنین مسدود سازد.
البته بند نافی که به سفتی دور گردن جنین پیچیده شده باشد به خودی‌خود بچه را حلق‌آویز نمی‌کند، زیرا جنین از طریق بینی تنفس نمی‌کند. ولی می‌تواند جریان حیاتی اکسیژن که از طریق بند ناف به جنین می‌رسد را با اختلال مواجه سازد، بنابراین باید به سرعت تصحیح شود.
معمولاً زایمان سزارین چاره‌ساز خواهد بود.
بندناف کوتاه می‌تواند دور دست یا پا بچرخد (خوشبختانه این مشکل نیز بسیار نادر است) و جریان مستقیم به این عضو را مسدود ساخته و در رشد و نمو طبیعی آن عضو مداخله کرده و بر آن تاثیر گذارد.
زمانی‌که بند ناف دور گردن پیچیده شده باشد، خطرات آن به عواملی مثل افزایش فشار خون یا دیابت مادر باردار بستگی دارد.
طی زایمان و تولد نوزاد، تپش قلب جنین به دقت تحت نظارت قرار می‌گیرد. تپش قلب جنین معمولاً طی انقباضات آهسته می‌شود، یعنی از جفت اکسیژن کمتری به جنین می‌رسد، اما زمانی‌که انقباض پایان یافت، این روند به سرعت بازسازی می‌شود.
اگر به علت فشرده شدن بند ناف، جریان اکسیژن به جنین قطع شود با گوش دادن و ضبط آهنگ تپش قلب جنین (پیش از، طی و پس از انقباضات) می‌توان مشکل را تشخیص داد. اگر زمان زیادی طول بکشید تا جنین پس از هر انقباضی احیا گردد، نوزاد بدون وقفه از طریق سزارین زایمان می‌شود.

بند ناف جنین کی تشکیل می شود؟
سلول‌های تشکیل دهنده بند ناف جنین از همان اولین هفته بارداری رشد و گسترش خود را آغاز می‌کنند. در شش هفتگی، یعنی زمانی‌که جنین هنوز به اندازه یک کپسول است، قلب خون را از میان بند ناف به جفت منتقل می‌کند.
ژل وارتونی که روی بند ناف را می پوشاند، برای مهندسی بافتی، سلول درمانی و آزمایش‌های دارویی استفاده می‌شود. پس از زایمان، زمانی‌که بند ناف در معرض هوا قرار می‌گیرد، ژل وارتون به سرعت فاسد شده و جمع می‌شود و به توقف جریان خون و پایان خونریزی کمک می‌کند.

آیا می توان از پیچیده شدن بند ناف دور گردن جنین پیشگیری کرد؟
اگر شما هم شنیده‌اید که انجام کارهایی مثل آویختن رخت‌های شسته یا تمیز کردن دیوار و آویزان کردن پرده‌ها در دوران بارداری می‌تواند باعث پیچیده شدن بد ناف دور گردن جنین گردد، لازم است بدانید که این گفته‌ها ناشی از یک باور قدیمی است که معتقد است هنگام بارداری نباید دست‌تان را بالای سرتان بلند کنید، زیرا به این ترتیب بند ناف دور گردن بچه می‌پیچد!
اگر پزشکتان بعد از مشاهده نتایج سونوگرافی به شما گفت که بند ناف دور گردن فرزندتان پیچیده است، بازهم ضرورتی برای زایمان سزارین نخواهید داشت. زیرا یک سوم از این نوزادان بدون مشکل با زایمان طبیعی به دنیا می‌آیند.
معمولاً پزشکان و ماما‌ها، هنگام خروج سر جنین وضعیت قرار گیری بند ناف را بررسی می‌کنند و اگر مشکلی در این رابطه وجود داشته باشد، مهارت لازم جهت اقدامات اورژانسی و کاهش خطرات احتمالی را آموزش دیده‌اند.
اگر بند ناف دور گردن نوزاد قرار گرفته باشد، عبور دادن آن از روی سر نوزاد چندان کار دشواری نیست، ‌زیرا بند ناف مرطوب و لیز است. ولی اگر بند ناف سفت شده یا بیش از دوبار دور گردن نوزاد پیچیده شده باشد، پس از گیره زدن، بریده می‌شود و نوزاد آزاد می‌گردد.