گرمازدگی نوزادان: علائم، پیشگیری و درمان
گرمازدگی یک شرایط خطرناک برای نوزادان است که در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، می‌تواند به مشکلات جدی و حتی مرگ منجر شود. نوزادان به دلیل سیستم تنظیم دمای بدن ناپایدار، بیش از سایر گروه‌های سنی در معرض این خطر قرار دارند. در این مقاله به بررسی کامل علائم، علل، راهکارهای پیشگیری و درمان گرمازدگی نوزادان می‌پردازیم.
گرمازدگی چیست و چرا رخ می‌دهد؟
گرمازدگی یک اختلال جدی ناشی از قرار گرفتن در معرض گرمای زیاد و ناتوانی بدن در خنک کردن خود است. در نوزادان، این اختلال می‌تواند به‌سرعت پیشرفت کند، زیرا غدد عرق آنها هنوز به‌خوبی کار نمی‌کنند و توانایی کافی برای تنظیم دمای بدن ندارند.
علل گرمازدگی نوزادان
بروز گرمازدگی در نوزادان به دلایل زیر بیشتر است:
- سطح بالای متابولیسم: بدن نوزادان سریع‌تر گرما تولید می‌کند و این شایع‌ترین علت گرمازدگی نوزادان است.
- ناتوانی در تعریق موثر: نوزادان توانایی کمتری برای تعریق دارند.
- عدم توانایی در اعلام ناراحتی: آنها نمی‌توانند بگویند گرم‌شان است یا احساس ناراحتی می‌کنند.
- قرار گرفتن در محیط‌های بسته: ماندن در ماشین یا اتاق گرم بدون تهویه مناسب.
- لباس‌های زیاد یا نامناسب: پوشاندن بیش از حد نوزاد.
علائم گرمازدگی نوزادان
تشخیص به‌موقع علائم گرمازدگی در نوزادان بسیار حیاتی است. مهم‌ترین نشانه‌ها عبارتند از:
|
علائم اولیه |
علائم پیشرفته |
|
پوست گرم و قرمز |
پوست خشک و بدون عرق |
|
بی قراری و گریه مداوم |
خواب آلودگی بیش از حد یا بی حالی |
|
کاهش اشتها |
تنفس تند یا سطحی |
|
افزایش دمای بدن بیش از ۳۸.۵ درجه |
تشنج یا از دست دادن هوشیاری |
|
کاهش ادارار یا ادرار پررنگ و غلیظ |
ضربان قلب بالا |
جوش گرمی نوزاد
جوش ناشی از گرمی در نوزاد که به آن عرق سوز شدن نوزاد یا miliaria نیز گفته می‌شود، یکی از شایع‌ترین واکنش‌های پوستی به گرما است و معمولاً در فصل‌های گرم یا در محیط‌های گرم و مرطوب بروز می‌کند. این جوش‌ها زمانی به وجود می‌آیند که منافذ عرق در پوست نوزاد بسته می‌شوند و عرق نمی‌تواند به سطح پوست برسد.
مشخصات جوش گرمی نوزاد:
- ظاهر: برجستگی‌های کوچک، قرمز یا صورتی‌رنگ شبیه دانه‌های ریز یا تاول‌های کوچک.
- محل شایع: چین‌های بدن مانند گردن، زیر بغل، کشاله ران، روی سینه، پشت و اطراف پوشک.
- احساس خارش یا سوزش: ممکن است نوزاد بی‌قرار شود و نواحی درگیر را بخاراند.
- پوست مرطوب یا عرق‌کرده: اغلب در محل‌هایی دیده می‌شود که هوا کم‌تر جریان دارد یا لباس نوزاد زیاد است.
عوامل موثر در بروز گرمازدگی نوزادان
عوامل زیر در بروز گرمازدگی کودکان موثراند:
- هوای گرم و مرطوب تابستان
- قرار دادن نوزاد در خودرو پارک‌شده
- پوشاندن لباس زیاد
- استفاده از پتوی سنگین در هوای گرم
- نبود تهویه مناسب در محل خواب نوزاد
- عدم مصرف کافی مایعات در نوزادانی که شیر مادر یا شیر خشک مصرف می‌کنند.
Infants and young children are at particularly high risk for heat-related illnesses because their bodies are less effective at regulating temperature. Never leave a child alone in a parked car, even for a minute
نوزادان و کودکان خردسال در معرض خطر بالای گرمازدگی هستند زیرا بدن آنها در تنظیم دما کارایی کمتری دارد. هرگز کودک را حتی برای یک دقیقه در ماشین پارک شده تنها نگذارید.
منبع : HealthyChildren.org
چه کودکانی بیشتر مستعد گرمازدگی هستند؟
کودکانی که بیشتر در معرض گرمازدگی قرار دارند معمولاً شامل گروه‌های زیر هستند؛
- نوزادان زیر شش ماه
- نوزادانی با وزن پایین هنگام تولد
- کودکانی با مشکلات زمینه‌ای مانند بیماری‌های قلبی، تنفسی یا اختلالات عصبی
- کودکانی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند (مانند داروهای ضدتشنج یا آنتی‌هیستامین‌ها)
- کودکانی که در مناطق گرم و مرطوب زندگی می‌کنند، یا در محیط‌هایی بدون تهویه مناسب نگهداری می‌شوند،
ناتوانی در بیان احساس گرما، پوشاندن لباس‌های زیاد و قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید نیز احتمال بروز گرمازدگی را افزایش می‌دهد.
گرمازدگی در نوزاد پسر و دختر
از نظر پزشکی، تفاوت معناداری بین گرمازدگی نوزادان دختر و پسر وجود ندارد و هر دو به یک اندازه در معرض خطر این عارضه قرار دارند، چرا که عامل اصلی، فیزیولوژی نوزادی و ناتوانی بدن در تنظیم دمای داخلی است، نه جنسیت.
با این حال، برخی مطالعات جزئی نشان داده‌اند که تفاوت‌های هورمونی یا جزئی در متابولیسم ممکن است بر نحوه واکنش بدن به گرما تاثیر بگذارد، اما این تفاوت‌ها در دوران نوزادی بسیار ناچیز و از نظر بالینی قابل توجه نیستند. در نتیجه، اقدامات پیشگیرانه و مراقبتی برای هر دو جنس باید به‌طور یکسان و دقیق اجرا شود.
آیا گرمازدگی در نوزادان خطرناک است؟
بله، گرمازدگی در نوزادان بسیار خطرناک است و در صورت عدم تشخیص می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند آسیب به مغز، کلیه‌ها، قلب و حتی مرگ شود. بدن نوزادان توانایی محدودی در تنظیم دما دارد و گرمای شدید می‌تواند به‌سرعت باعث افزایش دمای داخلی بدن و اختلال در عملکرد اندام‌ها شود. از آنجا که نوزاد نمی‌تواند احساس ناراحتی یا گرما را بیان کند، علائم ممکن است دیر تشخیص داده شوند و همین موضوع خطر را چند برابر می‌کند. بنابراین آگاهی و اقدام به‌موقع، نقش حیاتی در جلوگیری از عوارض گرمازدگی دارد.
پیشگیری از گرمازدگی نوزادان
جلوگیری از گرمازدگی نوزادان، بهترین راهکار مقابله است. والدین کودک می‌توانند با رعایت چند نکته ساده از گرمازدگی کودک پیشگیری کنند:
- پوشش مناسب انتخاب کنید : لباس‌های سبک، نخی و رنگ روشن برای نوزاد انتخاب کنید. از کلاه آفتاب‌گیر در بیرون از منزل استفاده کنید.
- از گرمای بیش از حد محیط بپرهیزید: در هوای بسیار گرم از بیرون بردن نوزاد خودداری کنید.
- تهویه مناسب: در منزل یا استفاده از کولر یا پنکه ضروری است (بدون تماس مستقیم با نوزاد).
- رها کردن نوزاد در خودرو: از رها کردن یا بیش از حد نگه داشتن نوزاد در خودرو جلوگیری کنید. هیچ‌گاه نوزاد را حتی برای چند دقیقه در ماشین خاموش رها نکنید، حتی در هوای نسبتاً معتدل.
- نوزاد را مرتب کنترل کنید: دمای بدن، سطح عرق و رنگ پوست نوزاد را در فواصل کوتاه بررسی کنید.
- شیردهی منظم داشته باشید: نوزادان زیر ۶ ماه باید به‌طور منظم شیر دریافت کنند تا آب بدنشان حفظ شود.
اقدامات اولیه برای درمان گرمازدگی نوزادان
درمان خانگی گرمازدگی نوزادان باید سریع انجام شود و شامل مراحل زیر است:
- انتقال نوزاد به محیط خنک و سایه‌دار
- درآوردن لباس‌های اضافه
- استفاده از کمپرس سرد زیر بغل، کشاله ران و پشت گردن
- شیر دادن یا قطره قطره آب دادن (در نوزادان بالای ۶ ماه)
- تماس فوری با اورژانس یا مراجعه سریع به پزشک
- در صورت بروز تشنج، کاهش هوشیاری یا پوست خشک و داغ، نباید منتظر بمانید و باید فوراً اقدامات اورژانسی را آغاز کنید.
نقش تغذیه مادر در شیردهی در هوای گرم
در نوزادان شیرخوار کیفیت تغذیه مادر نیز مهم است. مادر باید در طول روز مقدار زیادی آب مصرف کند و از خوردن غذاهای شور، تند یا کم‌آب در هوای گرم بپرهیزد. این کار به حفظ میزان مناسب رطوبت شیر و جلوگیری از کم‌آبی نوزاد کمک می‌کند.
برای گرمازدگی نوزاد چی خوبه؟
برای نوزادان بالای ۶ ماه و گرمازده خفیف، مصرف برخی خوراکی‌های سبک و آب‌رسان می‌تواند به بهبود وضعیت بدن کمک کند. خوراکی‌های مناسب عبارت‌اند از:
- آب جوشیده خنک‌شده: به مقدار کم و با نظر پزشک
- وعده غذایی سبک: مانند سوپ هویج یا کدو با مقدار کمی روغن و بدون نمک زیاد.
این خوراکی‌ها باید به‌تدریج و در حجم کم داده شوند و در صورت وجود هرگونه علائم نگران‌کننده مانند بی‌حالی، تب یا استفراغ، باید مصرف قطع شده و به پزشک مراجعه شود.
درمان دارویی گرمازدگی نوزادان
درمان دارویی گرمازدگی در نوزادان باید کاملاً تحت نظر پزشک و در محیط درمانی مناسب مانند اورژانس یا بیمارستان انجام شود. در موارد شدید که نوزاد دچار تب بالا، بی‌هوشی یا تشنج شده باشد، ممکن است پزشک از داروهای تب‌بر مانند استامینوفن با دوز مناسب سنی برای کاهش دمای بدن استفاده کند، هرچند خنک‌سازی فیزیکی اولویت دارد.
همچنین در صورت بروز کم‌آبی شدید، سرم‌تراپی و الکترولیت‌درمانی تجویز می‌شود. مصرف هرگونه دارو در منزل بدون تجویز پزشک برای نوزاد گرمازده خطرناک است و می‌تواند وضعیت او را بدتر کند. بنابراین در چنین شرایطی، مراجعه فوری به پزشک یا اورژانس ضروری است.
سخن پایانی
گرمازدگی نوزادان یک خطر جدی اما قابل پیشگیری است. والدین باید نسبت به علائم هشداردهنده حساس باشند و اقدامات لازم را برای پیشگیری و درمان فوری به‌کار گیرند. با رعایت موارد ساده‌ای مانند لباس مناسب، تهویه کافی و جلوگیری از ماندن نوزاد در محیط‌های گرم، می‌توان از بسیاری از موارد گرمازدگی جلوگیری کرد.
