بارداری خارج رحمی، عوامل ایجاد و تشخیص آن

زمانی که تخمک بارورشده به غیر از رحم جای دیگری لانه گزینی انجام دهد بارداری خارج رحمی یا بارداری نابجا گویند.

میزان بارداری‌های بیرون رحم حدود ۱ بارداری از۱۰۰ است. به طور معمول پس از اینکه تخمک لقاح یافت به حرکت خود از تخمدان ادامه می‌دهد تا از لوله‌های فالوپ (رحمی) به رحم برسد (این انتقال در حدود ۵-۴ روز طول می کشد که تخمک در دیواره رحم لانه گزینی کرده و به رشد خود ادامه می‌دهد. اگر بهر دلیل مانند تنگی لوله‌های رحمی بر اثر چسبندگی ناشی از عفونت یا جراحی‌های شکمی این حرکت متوقف شود تخم لقاح یافته ممکن است در محل تنگی لانه گزینی کرده و به رشد خود ادامه دهد. از آنجا که اکثر بارداری‌های خارج رحمی دریکی از لوله‌های رحمی رخ می‌دهند آن را بارداری لوله‌ای نیز میگویند. با احتمال بسیار کم ممکن است بارداری خارج رحمی در محل‌های دیگری نیز دیده شود. سایر مکان‌های محتمل برای جایگزین شدن تخمک عبارت‌اند از: تخمدان، دهانه رحم و یا بخش‌های دیگر شکم، در موارد نادر همراه با یک باردار رحمی یک تخم دیگر نیز درجایی خارج از رحم جایگزین می‌شود؛ البته این اتفاق درIVF که تخمک‌ها به صورت مصنوعی لقاح یافته و به داخل رحم تزریق می‌شوند نیز دیده شده است.

هیچ روشی برای تغییر مکان تخم و انتقال و کاشتن آن در رحم نیست بنابراین تنها راه درمان ختم بارداری می‌باشد. اگر بارداری خارج رحمی به موقع تشخیص داده نشود و مورد درمان قرار نگیرد با رشد سلولی و بزرگ شدن جنین احتمال پارگی لوله‌های رحمی وجود دارد این مسئله با دل درد شدید و خونریزی همراه است و یک اورژانس به حساب می‌آید. متأسفانه ممکن است در این حالت آسیب جدی یا از دست دادن کامل لوله رحمی اتفاق بیفتد. در این شرایط اگر درمان سریع صورت نپذیرد ممکن است خونریزی شدید داخلی منجر به مرگ شود.

عوامل ایجاد بارداری خارج رحمی

در10 سال گذشته تعداد بارداری‌های خارج رحمی تقریباً سه برابر شده است و اگر شما شرایط زیر را داشته باشید این احتمال بالا می‌رود:

- جراحی‌هایی که موجب بستن لوله‌های رحمی گردد و پس از آن بارداری صورت گیرد.

- انجام جراحی‌های ناحیه شکم . مخصوصاً بستن لوله‌های رحمی و پس از آن با یک جراحی دیگر اقدام به باز کردن آن‌ها کرده باشید. یا جراحی‌های کیست تخمدان و فیبروم، برداشتن آپاندیس، یا حتی سزارین قبلی این احتمال بالا می‌رود.

- سابقه بارداری خارج رحمی

- در صورتی که مادر شما حین بارداری از داروی دی اتیل استیل بسترول یاDES مصرف کرده باشد.

- در صورت داشتن IUD باردار شوید . معمولاً IUD یک روش خوب جلوگیری از بارداری است و تا 99 درصد مانع از بارداری می‌شود. وجود IUD باعث بارداری خارج رحمی نمی‌شود بلکه اگر قرار باشد بارداری خارج رحمی اتفاق بیافتد به احتمال کمتری از یک بارداری طبیعی می‌تواند از آن جلوگیری کند.

- وجود عفونت‌های تناسلی و بیماری‌های مقاربتی به خصوص عفونت با کلامیدیا و بیماری سوزاک حتی اگر علائم واضحی برای شما نداشته باشند ممکن است؛سبب درگیر شدن لوله‌های رحمی شوند.

- ناباروری در اثر آسیب لوله‌های رحمی که درمان شده باشد. از آنجا که برخی از ناباروری‌ها به علت اختلال در لوله‌های رحم رخ می‌دهند در این صورت شما نسبت به افراد عادی احتمال بیشتری برای بارداری خارج رحمی دارید.

- بارداری در سنین بالا. برخی مطالعات نشان می‌دهد که کشیدن سیگار و استفاده مرتب از دوش واژینال نیز این خطر را افزایش می‌دهند.

علائم بارداری خارج رحمی

بارداری خارج رحمی در هفته‌های ۶ و ۷ حاملگی علائم خود را نشان می‌دهد ، اگر چه در برخی موارد این علائم را حدود هفته چهارم نمایان می‌گردد. در گروهی نیز بارداری خارج رحمی تا قبل از اینکه سونوگرافی سه ماهه اول بارداری انجام شود تشخیص داده نمی‌شود.

اگر هر یک از علائم زیر را به خصوص در۱۲ هفته اول بارداری مشاهده کردید فوراً با پزشک خود تماس بگیرید:

- درد یا گرفتگی در ناحیه شکم یا لگن . معمولاً درد ناگهانی، ثابت و شدید است؛اما ممکن است؛در اوایل به طور گهگاه و متوسط باشد. ممکن است؛درد فقط دریک سمت از شکم احساس شود و همین طور می‌تواند به قسمت‌های دیگر هم کشیده شود. احتمالاً تهوع و استفراغ نیز به همراه دارد.

- درد قسمت زیر شکم به هنگام دست زدن به آن ناحیه و یا زمانی که سرفه می‌کنید یا در حین حرکات روده‌ها و اجابت مزاج.

- خونریزی یا لکه بینی قهوه‌ای. ممکن است فکر کنید که پریود شده‌اید به خصوص اگر انتظار بارداری نداشته باشید. خونریزی ممکن است؛به صورت مداوم یا منقطع باشد.

- درد در قسمت شانه و دریک سمت به خصوص زمانی که دراز میکشید به علت پارگی لوله و تحریک در ناحیه‌ای بین سینه و شکم رخ می‌دهد. این علامت برای اقدام در جهت درخواست درمان سریع پزشکی بسیار مهم است.

- اگر لوله رحم پاره شود ممکن است ضعف، گیجی یا غش کردن به دلیل از دست دادن خون و شوک نیز رخ دهد.

تشخیص و اقدام بارداری خارج رحمی

تشخیص بارداری خارج رحمی کمی برای پزشک دشوار است زیرا ممکن است فرد باردار نیز این علائم را به خودی خود داشته باشد بنابراین از روش‌های زیر در تشخیص آن کمک گرفته می‌شود:

آزمایش خون و تعیین میزان hCG در خون فرد . در بارداری طبیعی میزان هورمون hCGبه سرعت زیاد می‌شود (طی 48 ساعت دو برابر می‌شود یعنی اگر بار اول عدد hCG 200 باشد بعد از48 ساعت باید به میزان بیشتر از400 برسد) و اگر سطح hCG آن طور که انتظار می‌رود افزایش نیابد (کمتر از66% طی 48 ساعت) و همین طور مدت زمان دو برابر شدن هورمون hCG به10 روز می‌رسد به وجود نوعی بارداری غیرطبیعی مشکوک می‌شویم. در صورت وجود بارداری خارج رحمی، ممکن است سطح hCG افزایش یابد ولی در سونوگرافی، هیچ نشانه‌ای مبنی بر بارداری درون رحم دیده نمی‌شود.

معاینه داخلی از طریق واژن. احتمالاً دهانه رحم بسیار دردناک بوده و ممکن است در معاینه توده‌ای در ناحیه لوله‌ها و خارج از رحم لمس شود.

سونوگرافی. سونوگرافی راه خوبی برای تشخیص بارداری خارج رحمی است. ممکن است با سونوگرافی بتوان بارداری لوله‌ای را درون لوله فالوپ مشاهده کرد. پزشک ممکن است به علت پارگی لوله یا خونریزی، مقداری خون در حفره شکم ببینید و یا توده‌ای در ناحیه لوله فالوپ یا تخمدان قابل مشاهده باشد.

ممکن است حتی از طریق آزمایشات فوق تشخیص قطعی امکان‌پذیر نباشد. زیرا ممکن است در سقط نیز علائمی شبیه این علائم دیده شود. بنابراین ممکن است پزشک فرد را تحت نظر بگیرد یا درخواست لاپاروسکوپی نماید. با استفاده از لاپاروسکوپی، بهتر می‌توان بارداری خارج رحمی را تشخیص داد. با زدن برش‌های بسیار کوچکی در قسمت ناف و بخش تحتانی شکم پزشک داخل شکم و اعضای لگنی را با وسیله کوچکی بنام لاپاروسکوپ مشاهده می‌کند. با این روش می‌توان محل بارداری خارج رحمی را پیدا نمود.