میزان مایع آمنیوتیک، چه تغییراتی می کند؟

جنین در رحم مادر درون کیسه‌ای قرار دارد که توسط مایع آمنیوتیک (amniotic fluid) پر شده است. این مایع علاوه بر آن که جنین را در خود نگه می‌دارد، کارکردهای زیادی در رشد و محافظت از جنین دارد. هر گونه تغییر در حجم مایع آمنیوتیک می‌تواند نشانه‌ای از وجود مشکلی در بارداری باشد. در این مطلب با کارکرد‌های مایع آمنیوتیک و دلایل تغییر حجم آن در طول بارداری آشنا ‌شوید.

کارکرد‌های مایع آمنیوتیک
مایع آمنیوتیک کیسه‌ای را پر می‌کند که جنین را احاطه کرده است و کارکرد‌های بسیار مهمی دارد. بخشی از کارکردهای مایع آمنیوتیک در زیر آمده است:
- هنگام تحرک و فعالیت شما مانند بالشی نرم در برابر ضربه‌ها از کودک محافظت می‌کند.
- مانع از فشردگی بند ناف می‌شود؛ در صورت وقوع این فشردگی، می‌تواند باعث کاهش انتقال اکسیژن به کودک شود.
- به حفظ یک دمای ثابت برای جنین در رحم مادر کمک می‌کند.
- از کودک در برابر عفونت‌ها محافظت می‌کند.
- امکان جابه‌جایی و حرکت کودک در رحم مادر را به منظور رشد مناسب ماهیچه‌ها و استخوان‌ها فراهم می‌سازد.
خوردن و استنشاق این مایع به رشد دستگاه گوارش و دستگاه تنفسی کودک کمک می‌کند.
- مایع آمنیوتیک در طول ۱۴ هفتۀ اول بارداری از طریق سیستم گردش خون مادر وارد کیسۀ آب می‌شود. در اوایل سه ماهۀ دوم، جنین شروع به خوردن این مایع و تولید ادرار می‌کند. جنین دوباره ادرار تولیدشده را جذب می‌کند و این چرخه برای کل حجم مایع آمنیوتیک، هر چند ساعت یک بار تکرار می‌شود. هرچند عجیب به نظر می‌رسد ولی بخش زیادی از این مایع در نهایت از ادرار کودک تشکیل شده است، بنابراین کودک شما نقش مهمی در حفظ مقدار مناسب مایع در کیسۀ آب ایفا می‌کند.
- در شرایط عادی، مقدار مایع آمنیوتیک تا قبل از آغاز سه ماهۀ سوم بارداری افزایش می‌یابد. از شروع هفته‌های ۳۴ تا ۳۶، ممکن است کمی بیشتر از یک لیتر مایع آمنیوتیک در کیسۀ آب وجود داشته باشد. پس از آن حجم این مایع به تدریج تا هنگام زایمان کاهش می‌یابد. با این حال، در برخی موارد این چرخه مختل می‌شود و در نتیجه سطح مایع بیشتر یا کمتر از مقدار مناسب خواهد شد که در هر دو حالت می‌تواند مشکلاتی را ایجاد کند.

بالا بودن سطح مایع آمنیوتیک یا پلی‌هیدرآمنیوس
بالا بودن سطح مایع آمنیوتیک نسبت به میزان طبیعی آن در دوران بارداری پلی‌هیدرآمنیوس (polyhydramnios) نامیده می‌شود که در موارد بسیار کمی از بارداری‌ها اتفاق می‌افتد. این عارضه معمولاً در مواردی مانند دیابت مادر، بارداری دو یا چندقلو، نقص‌های ژنتیکی یا ساختاری جنین و کم‌خونی جنین به وجود می‌آید. اگر پزشک در معاینات بارداری، رشد بیش از حد رحم را مشاهده کند، ممکن است مشکوک به پلی‌هیدرآمنیوس شود.
برای تشخیص این عارضه، سونوگرافی خاصی تجویز خواهد شد که در آن سطح مایع آمنیوتیک اندازه‌گیری می‌شود. اگر پلی‌هیدرآمنیوس در زن باردار تشخیص داده شود، آزمایش‌ها و سونوگرافی‌هایی برای بررسی وضعیت سلامت مادر و جنین و یافتن دلیل پلی‌هیدرآمنیوس درخواست خواهد شد. پزشک علاوه بر غربالگری دیابت، وضعیت جنین را برای هر گونه نقص ساختاری و ژنتیکی بررسی خواهد کرد.

پایین بودن سطح مایع آمنیوتیک یا الیگو‌هیدرآمنیوس
پایین بودن سطح مایع آمنیوتیک نسبت به میزان معمول آن در دوران بارداری الیگو‌هیدرآمنیوس (oligohydramnios) نامیده می‌شود. طبق گزارش‌های موجود، حدود ۴ درصد از زنان باردار با مشکل پایین بودن مایع آمنیوتیک مواجه هستند که معمولاً در سه ماهۀ سوم اتفاق می‌افتد. میزان شیوع این مشکل در میان زنانی که زایمان آنها به تأخیر افتاده، بیشتر است. این عارضه می‌تواند به علت‌های مختلفی مثل فشار خون بالا، پره‌اکلامپسی، مشکلات مربوط به رشد و اختلالاتی در جنین، پار‌گی کیسۀ آب یا مشکلات مرتبط با جفت روی دهد.
در معاینات بارداری معمولاً با بررسی وجود علائمی مانند ترشحات مایع آمنیوتیک یا کوچک بودن شکم نسبت به مرحلۀ بارداری، احتمال الیگوهیدرآمنیوس بررسی می‌شود. اگر پزشک به کاهش حجم مایع آمنیوتیک مشکوک باشد، با درخواست تست بدون استرس جنین و سونوگرافی پروفایل بیوفیزیکال یا سونوگرافی داپلر وضعیت را با دقت بررسی خواهد کرد و اگر به زمان زایمان نزدیک باشید، پزشک ممکن است زایمان زودتر از موعد با روش القا را توصیه کند.