اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) چیست؟ با علائم، درمان و علل بروز

اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) یک بیماری روانی است که باعث ایجاد افکار یا تمایلات ناخواسته مکرر (وسواس) می‌شود. این بیماری هم‌چنین می‌تواند باعث شود که کارهای خاصی را بارها و بارها به اجبار انجام دهید و از آن‌ها کلافه شوید. با ما همراه باشید تا تمام اطلاعات لازم درباره اختلال وسواس فکری-عملی را کسب کنید.

در این مقاله می‌خوانید:

• اختلال وسواس فکری عملی چیست؟
• انواع اختلال وسواس فکری عملی
• علائم اختلال وسواس فکری عملی
• علل اختلال وسواس فکری عملی
• تشخیص اختلال وسواس فکری عملی
• درمان اختلال وسواس فکری عملی

اختلال وسواس فکری عملی چیست؟

OCD یک بیماری روانی است که وسواس یا اجبار، اعمال ناراحت کننده و افکار تکراری را شامل می‌شود. انجام کارهای روتین برای افراد مبتلا به این بیماری می‌تواند چالش برانگیز باشد و بین 1 تا 3 درصد از جمعیت جهان به OCD مبتلا هستند. لازم به ذکر است که این عارضه بیشتر در سنین 18 تا 29 سالگی دیده می‌شود و معمولاً علائم آن زودرس هستند. در واقع، افراد مبتلا به این بیماری ممکن است:

• دارای افکار، تصاویر یا تمایلات ناخواسته‌ای باشند که احساس می‌کنند قادر به کنترل آن‌ها نیستند.
• احساساتی از قبیل ترس، انزجار و شک داشته یا معتقد باشند بعضی از کارها فقط باید به یک روش خاص انجام شوند.
• زمان زیادی را صرف تمرکز روی این وسواس‌ها و درگیر شدن در رفتارهای اجباری کنند که در فعالیت‌های شخصی، اجتماعی و حرفه‌ای آن‌ها اختلال ایجاد می‌کند.

بیشتر بخوانید: وسواس فکری چیست و چگونگی باید آن را مدیریت کرد؟

انواع اختلال وسواس فکری عملی

اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) ۵ دسته اصلی را شامل می‌شود که عبارتند از:

نگرانی همراه با چک کردن: یک فرد مبتلا به OCD ممکن است احساس کند که نیاز دارد بعضی از چیزها رو به طور مکرر چک کند. این ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• بررسی شیرها، آلارم‌ها، قفل درها، چراغ‌های خانه و لوازم خانگی برای جلوگیری از نشتی، آسیب یا آتش‌سوزی
• بررسی بدن خود از نظر علائم بیماری
• تایید صحت خاطرات
• چک کردن مکرر وسایل ارتباطی، مانند ایمیل‌ها، از ترس اشتباه کردن یا توهین به گیرنده

این بررسی‌ها می‌توانند زمان‌بر باشند و به طور قابل توجهی بر زندگی روزمره و روابط فرد تأثیر بگذارند.

ترس از آلودگی: برخی از افراد مبتلا به OCD احساس نیاز مداوم و شدید به شستن دارند. آن‌ها ممکن است از آلوده شدن بترسند و رفتارهای زیر را از خود نشان دهند:

• مسواک زدن بیش از اندازه یا شستن بیش از حد دست‌ها‌
• نظافت مکرر خانه
• اجتناب از جمعیت به دلیل ترس از ابتلا به میکروب

برخی از افراد نیز در پاسخ به مورد انتقاد یا بدرفتاری قرار گرفتن، احساس آلودگی می‌کنند و ممکن است سعی کنند این احساس با شستشوی مکرر از بین ببرند.

احتکار وسایل: بعضی از افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی احساس می‌کنند که نمی‌توانند وسایل مستعمل یا بی فایده خود را دور بیندازد.

افکار مزاحم: بعضی از افراد در جلوگیری از افکار ناخواسته و تکراری خود احساس ناتوانی می‌کنند. این افکار ممکن است مواردی از جمله خودکشی یا آسیب رساندن به دیگران را شامل شوند که طبیعتاً ناراحتی شدیدی ایجاد می‌کنند، اما بعید است که فرد مبتلا این افکار مزاحم خود را عملی کند.

تقارن و نظم: فرد مبتلا به این نوع OCD ممکن است احساس کند که برای جلوگیری از ناراحتی یا آسیب، نیاز دارد که اشیا را به ترتیب خاصی در کنار هم بچیند. به عنوان مثال، ممکن است بارها و بارها کتاب‌ها را در یک قفسه مرتب کند.

بیشتر بخوانید: شایع ترین داروهای ضد اضطراب و عوارضی که برای بیمار دارند

علائم اختلال وسواس فکری عملی

OCD می‌تواند وسواس، اجبار یا هر دو را شامل شود. نگرانی و اضطراب در افراد مبتلا به این بیماری می‌تواند بر زندگی آن‌ها تأثیر بگذارد و انجام کارهای روزمره را سخت کند. اضطراب‌های رایج در اختلال وسواس فکری یا OCD عبارتند از:

• آلودگی به مایعات بدن، میکروب‌ها، کثیفی‌ها و سایر مواد
• خشونت، مانند ترس از اقدام به خودآزاری یا صدمه زدن به دیگران
• کمال گرایی که ممکن است شامل ترس از گم کردن چیزها یا تمرکز شدید بر به خاطر سپردن جای اشیا باشد.
• مسئولیت، از جمله ترس از مسئول یک رویداد فاجعه بار بودن
• افکار جنسی ناخواسته، از جمله فکر کردن درباره فعالیت‌های نامناسب
• اعتقادات مذهبی یا خرافی، مانند نگرانی درباره توهین به خدا یا پا گذاشتن روی شکاف‌های پیاده رو
• هویت، شامل گرایش یا هویت جنسی

بعضی از افراد مبتلا به این بیماری، نیاز شدید به انجام رفتارهای تکراری و زمان بری دارند که ممکن است جنبه تشریفاتی به خود بگیرد. برخی از نمونه‌های رایج این رفتارها عبارتند از:

• شستن و تمیز کردن
• نظارت بر بدن برای مشاهده علائم بیماری
• تکرار فعالیت‌های معمول، مانند بلند شدن از روی صندلی
• ‌اجبارهای ذهنی، مانند مرور مکرر یک رویداد

بیشتر بخوانید: اختلال وسواس فکری دوره بارداری، اختلال جدی و خطرناک

علل اختلال وسواس فکری عملی

وسواس فکری-عملی (OCD) می‌تواند به دلایل مختلف ژنتیکی، عصبی، رفتاری، شناختی و محیطی ایجاد شود. از این رو، عواملی که ممکن است در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند، عبارتند از:

• گرفتن ژن این بیماری از یکی از اعضای خانواده
• سندرم عصب روانپزشکی حاد در کودکان (PANS)
• یک دوره استرس شدید، مانند تجربه یک رویداد آسیب‌زا
• تفسیر اشتباه افکار به دلیل یک مشکل شناختی
• عوارض دوران بارداری یا زایمان
• تغییرات تولید مثلی مرتبط با سن
• مشکلات اجتماعی و اقتصادی
• آسیب‌های تروماتیک
• ابتلا به یک بیماری جدی
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

بیشتر بخوانید: آنچه در مورد وسواس جنسی باید بدانید!

تشخیص اختلال وسواس فکری عملی

تشخیص OCD توسط پزشک به کمک معیارهای زیر انجام می‌شود:

• وجود وسواس، اجبار یا هر دو
• میزان وقت گیر بودن وسواس‌ها و اختلال آن‌ها در زندگی روزمره

علاوه بر این، پزشک باید مطمئن شود که علائم OCD فرد ناشی از مصرف ماده یا داروی خاصی نباشد. هم‌چنین، باید بررسی کند که پای بیماری دیگری در میان نیست.

بیشتر بخوانید: بهترین تراپیست‌های تهران

درمان اختلال وسواس فکری عملی

رویکرد درمانی مناسب برای وسواس فکری عملی ممکن است به علائم فرد و شدت آن‌ها بستگی داشته باشد. انواع گزینه‌های درمانی قابل دسترس عبارتند از:

• درمان شناختی رفتاری (CBT): این نوع روان درمانی خط اول مقابله با OCD است که می‌تواند به فرد کمک کند تا نحوه تفکر، احساس و رفتار خود را تغییر دهد. CBT ممکن است تکنیک مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP) را نیز شامل شود که در آن، فرد مبتلا در معرض موقعیت‌ها و اشیایی قرار می‌گیرد که باعث ترس و اضطراب او می‌شوند. در نهایت، با گذشت زمان و از طریق فرآیند عادت ‌سازی، اضطراب فرد کاهش می‌یابد و یاد می‌گیرد که در برابر رفتارهای اجباری خود مقاومت کند.
• دارو درمانی: درمان این بیماری با مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) که نوعی ضد افسردگی هستند، انجام می‌شود. البته پزشک ممکن است در کنار SSRI، داروهای معتبر دیگری مانند داروهای ضد روان پریشی را نیز تجویز کند.
• سایر درمان‌ها: اگرچه CBT و SSRI‌ها اولین درمان‌های پیشنهادی برای این بیماری هستند، اما گزینه‌های دیگری مانند تحریک الکتریکی عمیق مغز، تحریک مغناطیسی غیرتهاجمی مغز و فرسایش استریوتاکتیک نیز می‌توانند کمک کننده باشند.

بیشتر بخوانید: بهترین رژیم غذایی برای مبتلایان وسواس فکری

کلام آخر

 اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)  یک بیماری روانی است که با وسواس و اجبار مشخص می‌شود. این وسواس‌ها و اجبارها می‌توانند زمان‌بر باشند و حتی بر زندگی روزمره و روابط فرد تأثیر بگذارند. این بیماری به دلیل عوامل مختلف ژنتیکی، محیطی یا رفتاری رخ می‌دهد و با CBT و مصرف داروهای خاص قابل درمان است.

برای اطلاعات بیشتر و آشنایی با متخصصان روان شناسی، به کلینیک نی نی بان سر بزنید.