فرایند تولید شیر مادر، چگونه است؟

در دوران بارداری، احتمالاً متوجه تغییرات آشکاری در سینه‌های خود شده‌اید. این تغییرات که شامل پستان‌های متورم، حساس به لمس و تیره شدن نوک سینه‌ها و آرئولا یا همان هالۀ تیرۀ دور نوک سینه‌هاست، می‌تواند از اولین نشانه‌های باردار بودن شما باشد. علامت دیگری که نشان می‌دهد سینه‌های شماا در حال آماده شدن برای شیردهی است، بزرگ‌تر و محسوس‌تر شدن برآمدگی‌های روی هالۀ رنگی اطراف نوک سینه است که غدد مونتگومری نامیده می‌شود.. چربی‌ای که آنها ترشح می‌کنند، نوک سینه را چرب می‌کند و به جلوگیری از خشک شدن، ترک‌خوردگی نوک سینه و عفونت پستان هنگام شیردهی نیز کمک خواهد کرد. در این مطلب می‌توانید با اتفاقاتی که درون سینه‌های مادر برای تولید شیر می‌افتد، زمان تولید اولین شیر بعد از زایمان و جریان پیدا کردن شیرر از سینه‌های مادر به دهان نوزاد آشنا شوید.

تغییرات سینه‌ها برای تولید شیر

شاید جالب‌تر از تغییرات فیزیکی مشخص سینه‌های مادران هنگام بارداری، تغییرات گسترده‌ای باشد که در داخل سینه‌ها رخ می‌دهد. جفت در حال رشد، باعث ترشح هورمون‌های استروژن و پروژسترون می‌شود که منجر به تحریک سیستم بیولوژیکی پیچیده‌ای خواهد شد که منجر به تولید شیر می‌شود. همچنین قبل از بارداری، بخش بزرگی از سینه‌ها را بافت حمایتی، غدد شیری و چربی محافظ تشکیل می‌دهد که میزان بافت‌های چربی در بین زنان متفاوت خواهد بود و به همین دلیل است که سینه‌های زنان شکل‌ها و اندازه‌های مختلفی دارد.

در واقع، سینه‌های نوزادان دختر، از زمانی که یک جنین شش هفته‌ای در رحم مادر بوده‌‌، خود را برای بارداری در آینده آماده کرده است و وقتی به دنیا می‌آید، مجاری اصلی شیر برای انتقال شیر شکل گرفته است. غدد شیر تا زمان بلوغ یعنی هنگامی که طوفانی از هورمون استروژن موجب رشد و بزرگ شدن آنها شد، آرام مانده است و در دوران بارداری، این غدد دوباره فعالیت زیادی پیدا می‌کند و تا زمان تولد کودک، بافت غده‌ای سینه‌های شما به ‌طور قابل توجهی بزرگ شده که علت بزرگ‌تر بودن آنها نسبت به دیگر مواقع است.

تولید شیر درون سینه‌های مادر

مجاری شیر که شبکۀ پیچیده‌ای از کانال‌هاست، بین سلول‌های چربی و بافت غده‌ای سینه قرار دارد. هورمون‌های بارداری باعث می‌شود تعداد و اندازۀ مجاری شیر بزرگ‌تر شود و مجاری شیر به کانال‌های کوچک‌تری در نزدیکی دیوارۀ قفسۀ سینه به نام مجراچه یا داکتول منشعب می‌شود که در انتهای هر کدام از این مجراچه‌ها، یک خوشه از کیست‌های کوچک انگورمانند به نام آلوئول وجود دارد. هر خوشه از آلوئول‌ها، یک لوبول نامیده می‌شود و یک خوشه از لوبول‌ها نیز یک لوب نامیده می‌شود.

هر سینه شامل ۱۵ تا ۲۰ لوب و یک مجرای شیر به ازای هر لوب است. آلوئول‌ها که توسط هورمون پرولاکتین تحریک و به فعالیت واداشته شده است پروتئین‌ها، قندها و چربی خون شما را می‌گیرد و شیر مادر را تولید می‌کند. شبکه‌ای از سلول‌های اطراف آلوئول‌ها، غده‌ها را می‌فشرد و شیر را به سمت مجراچه‌ها که به یک مجرای بزرگ‌تر منتهی می‌شود هدایت می‌کند. سیستم مجاری شیر در طول سه ‌ماهۀ دوم بارداری به شکلی کامل می‌شود که حتی اگر نوزادتان قبل از موعد مقرر به دنیا بیاید، شما بتوانید به او شیر بدهید.

زمان تولید اولین شیر بعد از زایمان

در طول روزهای اول شیردهی، نوزاد یک شیر خامه‌ای، با پروتئین بالا و ‌چربی کم به نام آغوز را از سینه‌ها می‌نوشد. ممکن است در طول هفته‌های آخر بارداری هم چند قطره از این مادۀ غلیظ و زردرنگ از سینۀ شما نشت کرده باشد. برخی از زنان نیز این نشانه را حتی قبل از آن، در طول سه ‌ماهۀ دوم بارداری مشاهده می‌کنند. آغوز وقتی تولید می‌شود که سلول‌های مرکز آلوئول‌ها فرو می‌ریزد و به شکل مایع از طریق مجاری شیر به نوک سینه جاری می‌شود. این شیر که به راحتی قابل ‌هضم است، سرشار از آنتی‌بادی‌هایی به نام ایمونوگلوبولین است که سیستم ایمنی بدن نوزاد را تقویت و با بیماری‌ها مبارزه می‌کند.

تولید شیر اصلی در بدن مادر، ۴۸ تا ۹۶ ساعت پس از زایمان آغاز خواهد شد. خانم‌هایی که برای بار دوم مادر شده‌اند، متوجه می‌شوند که شیرشان زودتر از بار اول در سینه‌های آنها تولید می‌شود. هنگامی که جفت تولیدکنندۀ هورمون‌ها دفع می‌شود، سطح استروژن و پروژسترون در بدن شما به طور ناگهانی افت می‌کند. در همان زمان، سطح هورمون پرولاکتین افزایش می‌یابد. این هورمون به بدن پیام می‌دهد که مقدار زیادی شیر برای تغذیۀ نوزاد تولید کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که پرولاکتین ممکن است باعث شود شما احساس و غرایز مادرانه‌تری داشته باشید، به همین دلیل است که برخی از کارشناسان آن را هورمون مادری می‌نامند.

بدن مادران، هنگامی که خود را برای شیردهی آماده می‌کند، خون اضافه‌ای به آلوئول‌ها پمپ می‌کند و همین باعث سفت‌تر شدن سینه‌ها می‌شود. رگ‌های خونی متورم و ورم در بافت پستان به همراه فراوانی شیر، می‌تواند به طور موقت پستان‌های شما را دردناک و متورم کند، اما شیردهی مکرر در چند روز اول به از بین بردن هر گونه ناراحتی کمک خواهد کرد.

جریان شیر از سینه‌های مادر تا دهان نوزاد

برای این که بتوانید نوزاد را از سینۀ خود تغذیه کنید، شیر باید از آلوئول‌های داخلی خارج شود. مکیدن نوزاد، غدۀ هیپوفیز را به ترشح اکسی‌توسین و پرولاکتین تحریک می‌کند. این اتفاق می‌تواند زمانی که شما به شیر دادن کودک خود فکر می‌کنید یا گریۀ او را می‌شنوید نیز بیفتد. هنگامی که شیر به سینه‌های شما می‌رسد، هورمون اکسی‌توسین باعث می‌شود سلول‌های اطراف آلوئول که مملو از شیر است منقبض و از آنها شیر خارج شود. مایع مغذی به مجاری شیر تخلیه می‌شود. هنگامی که کودک سینه را می‌مکد، فشار او بر نوک سینه و آرئولا و فشاری که با مکیدن ایجاد می‌کند، همراه با هجوم درونی شیر به علت رفلکس خروج شیر، شیر را مستقیماً به دهان نوزاد می‌‌رساند.

در چند روز اول شیردهی، ممکن است هنگامی که نوزاد سینۀ شما را می‌مکد، دچار درد یا دل‌پیچه شوید. این ناراحتی معمولاً خفیف، بدان معنی است که هورمون اکسی‌توسین در حال تلاش برای کوچک شدن رحم به اندازۀ قبل از بارداری است. همین‌طور ممکن است در حین شیردهی احساس آرامش، رضایتت و نشاط کنید. همچنین شاید هنگام شیردهی احساس خواب‌آلودگی و تشنگی کنید و تمام اینها نشانۀ آن است که کودک شما به خوبی شیر می‌خورد.

وقتی جریان شیر شما افزایش می‌یابد، انقباض آلوئول‌های مملو از شیر می‌تواند احساس سوزن‌سوزن شدن، سوزش یا گزیدگی در سینه‌ها ایجاد کند. ممکن است شیر هنگام خروج از نوک سینه نشت کند یا حتی پاشیده شود. اگر این اتفاق در زمان نامناسبی افتاد، سعی کنید دست خود را در مقابل سینه‌هایتان قرار دهید و فشار ملایمی به آنها وارد کنید تا جریان شیر متوقف شود. هرچه بیشتر به نوزاد شیر بدهید، بدن شما شیر بیشتری تولید خواهد کرد و این فرایند برایتان بسیار شگفت‌انگیز و جالب خواهد بود، پس سعی کنید از آن لذت ببرید و به مرور با رازهایش آشنا شوید.