شروع فرایند زایمان، چگونه است و چگونه می گذرد؟

زایمان یک فرآیند طبیعی است که توسط آن نوزاد متولد می‌شود و معمولاً مشکلی به همراه ندارد. معمولاً زایمان در بیمارستان به دلیل دسترسی به اتاق عمل، بانک خون، وسایل و پرسنل لازم سلامت مادر و کودک را تامین می‌کند، از جمله مواردی که حتماً لازم است انجام شود:
- حاملگی زیر ۱۸ سال و بالای ۳۵ سال
- سن حاملگی کمتر از ۳۸ هفته یا بیش از ۴۲ هفته
- کم خونی شدید
- فشار خون بالا در حاملگی
- ورم واضح و وجود پروتئین در ادرار
- خون ریزی و پارگی کیسه آب
- تب بالای ۳۸ درجه
- حاملگی پنجم و بیشتر
- سابقه زایمان زودرس و دیررس
- سابقه سزارین، مرده زایی یا نازایی
- سابقه زایمان مشکل و سخت با استفاده از وسایلی مانند فورسپس یا وکیوم
- ابتلا به بیماری‌های مختلف مانند بیماری قلبی، ریوی و مرض قند
- سابقه خونریزی بعد از زایمان
- اندازه رحم بزرگتر یا کوچکتر از سن حاملگی
- عوارض مختلفی مانند: جدا شدن زودرس جفت یا جفت سرراهی

علائم وضع حمل
وضع حمل همیشه به شکل دقیق و بر اساس یک فرمول کلی انجام نمی‌گیرد؛ خصوصاً اگر برای اولین بار باشد.
شروع زایمان حداقل از نظر تئوری با علایم زیر مشخص می‌شود:
- دفع ترشحات مخاطی که این ترشحات کمی رنگ خون دارند، ۲۴ یا ۴۸ ساعت قبل از وضع حمل اتفاق می‌افتد.
- ظهور انقباضات دردناک رحم (دردهای زایمان)
انقباضات ممکن است در ماه‌های آخر بارداری و خصوصاً در هفته‌های آخر آن ظاهر شوند، ولی این انقباضات آهنگ دقیق و مراحل مشخصی ندارند و معمولاً بدون نظم و بدون درد هستند که به معنای شروع زایمان نیستند. اما انقباضات حقیقی همراه با درد بوده، فواصل دردها منظم است و به تدریج فاصله بین دردها کوتاه تر می‌گردد. این درها به مسکن آرام بخش پاسخ نمی‌دهد و به همراه این دردها دهانه رحم متسع می‌شود، این دردها به ورود جنین در کانال زایمانی کمک می‌کند.
گاهی زایمان با ریزش مقدار خون و یا با ریزش آب ناشی از پاره شدن کیسه آب شروع می‌شود در این هنگام بدون آنکه راه بروید به صورت درازکش قرار بگیرید و فوراً با پزشک تماس گرفته و یا به بیمارستان منتقل شوید.
با شروع دردهای زایمانی به خانم باردار توصیه می‌شود:
- به محلی که قرار است زایمان انجام گیرد منتقل شود.
- وسایل مورد نیاز نوزاد را به همراه داشته باشد.
- آرامش خود را حفظ کنند و با فردی که زایمان را برعهده دارد همکاری لازم را بنماید.
- در فواصل دردها تنفس عمیق داشته باشد و از زور زدن نابجا و جیغ زدن بپرهیزد.
لازم به ذکر است که در کلیه زایمان‌ها باید امکانات اورژانس جهت انتقال سریع مادر به مراکز پزشکی در دسترس باشد، در بعضی موارد خاص پزشکی که احتمال خطر برای مادر و جنین وجود دارد وضع حمل از طریق سزارین انجام می‌گیرد از این جهت تصمیم در نحوه زایمان بستگی به شرایط مادر و جنین دارد و نمی‌توان به میل و سلیقه شخصی در این مورد اقدام نمود.

آسان شدن وضع حمل
- تلاوت سوره مبارکه انشقاق بعد از نماز مخصوصاً در ماه نهم ترک نشود و هنگام درد زایمان شروع هر درد این سوره را بخواند و چنانچه با زبان نمی‌تواند در دل بخواند.
- خوردن یک شربت زعفران در هنگام زایمان باعث آسان شدن زایمان می‌شود (قبل از زمان زایمان مصرف نشود زیرا ممکن است باعث سقط جنین شود)
- زن باردار احساس کند که وقت زایمان نزدیک شده قبل از درد زایمان دوش بگیرد، ولی حمام گرم نباشد.
- هنگام زایمان چیزهای خوشبو همراه داشته باشد، دهان را باز نگه دارد تا بیشتر هوای آزاد بر‌کشد.
- غذا در حجم کم اما بسیار مقوی بخورد و از غذاهایی که یبوست آور است دوری جوید.
- دعا کردن و خواندن دعاهایی که در این زمینه نقل شده است توصیه می‌شود.
- پوشیدن لباس نایلونی باعث نرسیدن اشعه خورشید به بدن و کمبود ویتامین B و در نتیجه سختی زایمان می‌شود.
- روزهای آخر آبستنی ویتامین B و هورمون زنانه مخصوص رازیانه به مقدار کم مصرف شود که در این صورت خاصیت ارتجاعی نسوج افزایش یافته و وضع حمل آسان می‌گردد.
- در اکثر خانم‌ها وجود درد در هنگام انقباضات رحمی به علت ترس و عدم آمادگی آنهاست. ترس موجب سفت شدن گردن رحم و قسمت‌های تحتانی آن شده و خروج جنین را مشکل می‌کند، این فرایند عمل درد زایمان است. درد به نوبه خود ترس مادر را افزایش داده و در نتیجه افزایش ترس گردن رحم بیشتر سفت می‌شود که عاملی برای تشدید درد است. در نتیجه چرخه معیوبی استرس، سفت شدن گردن رحم و درد به وجود می‌آید که افزایش هر یک دیگری را تشدید می‌کند. چنانچه خانمها آموزش لازم را در مورد زایمان دیده باشند در می‌یابند که در شرایط مساعد روحی انقباضات رحم سریعاً گردن رحم را باز کرده و مادر با هیچ مسئله ناراحت کننده و غیر قابل پیش بینی روبرو نمی‌شود، حفظ آرامش روحی می‌تواند به کنترل درد زایمان کمک کند.
- یکی از روش‌هایی که در حال حاضر جهت قابل تحمل نمودن درد زایمان به کار می‍‌‌رود آماده‌سازی مادر از طریق تمرینات ورزشی قبل از زایمان است که به سه گروه تقسیم می‌شوند: گروه اول تمرینات تنفسی، گروه دوم، ورزشهایی برای تقویت و نرم شدن و کشیده شدن عضلاتی که نقش مهمی در جریان زایمان دارند و گروه سوم تمریناتی برای رها سازی عضلات و آرامش اعصاب.
این ورزش‌ها به آمادگی خانم‌ها برای زایمان آسان کمک کرده و دوران بارداری را نیز راحت تر خواهد نمود و با انجام آنها بدن فرم و حالت طبیعی خود را باز می‌یابد.

بعد از زایمان
دوران نقاهت پس از زایمان مرحله‌ای است که بدن خانم به حالت طبیعی قبل از بارداری برمی‌گردد. این مدت ۶ هفته طول می‌کشد. این دو را با یک سری تغییرات طبیعی همراه است موارد بیماری وجود دارد آگاهی از نحوه مراقبت‌ها و رعایت توصیه‌های ضروری منجر به اقدام صحیح و لازم می‌گردد.

علائم خطر در دوران نقاهت
شناخت علائم خطر در دوران بعد از زایمان به اندازه دوران حاملگی حائز اهمیت است. از اینرو تعدادی از این علایم در ذیل آمده است که در صورت مشاهده هر یک از آنها باید به مراکز درمانی مراجعه کرد.
- تب بیش از ۳۸ درجه سانتیگراد و لرز
- ترشح بدبو و غیرطبیعی از مهبل
- خونریزی شدیدتر از عادت های ماهیانه یا متوسط ولی مداوم
- رنگ پریدگی
- تورم و حساسیت در ساق پاها
- علائم سردی اندامها، نبض ضعیف، گیجی
- سردرد و سرگیجه
- درد شدید و ورم ناحیه بخیه‌ها
- هرگونه اختلال در دفع ادرار و اجابت مزاج
- هر گونه درد قرمزی و تورم در پستانها
- تهوع و استفراغ
- تنگی نفس یا درد سینه و سرفه
- درد در محل بین مهبل و مقعد که با گذشتن زمان بدتر می‌شود.

اهمیت مراقبت پس از زایمان
آنچه مادر پس از زایمان نیاز دارد استراحت کامل است. بنابراین دوستان و آشنایان باید در روزهای اول بعد از زایمان از عیادت خودداری کنند. مرگ مادران عمدتاً حین زایمان و پس از آن به وقوع می‌پیوندد. از این رو به بهبود کیفیت مراقبت‌های دوران بارداری زایمان و پس از آن وقوع مرگ مادران رو به زوال می‌رود. این مسئله در مورد عوارض ناشی از بارداری و زایمان نیز صادق است بیشتر عوارضی که دیر یا زود به سراغ مادران می‌آید و آنها را به زحمت می‌اندازد، از این مرحله نشأت می‌گیرد. مراجعات بعد از زایمان به منظور بررسی وضعیت مادر از نظر بازگشت بدن به حالت طبیعی، تغذیه، شیردهی، ناراحتی‌های شایع، انتخاب روش‌های مناسب پیشگیری از بارداری، بررسی نوزاد از نظر تغذیه، محل بند ناف نوزاد و بیماری‌های مختلف صورت می‌گیرد.
البته معمولاً زنانی که در بیمارستان زایمان می‌کنند در هنگام ترخیص تا حدودی آموزش‌های لازم را دریافت می‌کنند و زمان مراجعات بعدی نیز به آنها گوشزد می‌شود.

توصیه‌ها و مراقبت‌های بعد از زایمان
مراقبت از دستگاه ادراری
احساس ادرار پس از زایمان شایع است که موجب اتساع مثانه و اختلال در ادرار کردن و نهایتاً عفونت دستگاه ادراری می‌شود. برای جلوگیری از بروز عفونت‌های ادراری رعایت بهداشت ناحیه تناسلی تاکید می‌شود.
مراقبت از ناحیه تناسلی
رعایت بهداشت ناحیه تناسلی در دوران بعد از وضع حمل ضروری است. زنانی که بخیه زایمانی شده‌اند، توصیه می‌شود بعد از هر بار اجابت مزاج یا ادرار کردن، ناحیه تناسلی را شستشو داده، خشک کنند. تمیز کردن محل بخیه‌ها از جلو به عقب و با محلول‌های ضدعفونی کننده الزامی است. همچنین باید لباس‌های زیر را در فواصل کوتاه عوض کرده و آنها را در معرض نور آفتاب قرار دهند یا به وسیله اتو خشک کنند بهتر از لباسهای زیر از جنس نخی انتخاب شود.
ریزش مو
ممکن است بعد از زایمان به طور موقت دچار ریزش مو شوید. ولی اگر به اندازه کافی استراحت نموده و از رژیم غذایی مناسبی برخوردار شوید مطمئن باشید که به زودی رشد موهای تان به حالت اول بر خواهد گشت.
روابط زناشویی
پس از زایمان زمان مشخصی برای شروع روابط جنسی وجود ندارد اما بعد از زایمان مادران به خصوص زنانی که بخیه شده‌اند، توصیه می‌شود از نزدیکی خودداری کنند، شروع زود هنگام مقاربت، موجب پارگی بخیه‌ها و همچنین ایجاد درد و ناراحتی می‌شود.
اجابت مزاج
مادر باید در ۴۸ ساعت اول بعد از وضع حمل اجابت مزاج داشته باشد. ممکن است به علت احساس درد در ناحیه بخیه‌ها و کاهش فعالیت دستگاه گوارش زمان اجابت مزاج به تأخیر بیافتد. مصرف مایعات فراوان و غذاهای نرم مانند: روغن زیتون و مواد غذایی نظیر سبزی و میوه آب میوه و زود برخاستن از بستر در بهبود این حالت کمک می‌کند. در صورت ادامه یبوست ممکن است عارضه دردناک و ناراحت کننده‌ای برای ایجاد شود که برای پیشگیری از آن لازم است رژیم غذایی مناسب برای تسهیل اجابت مزاج استفاده شود.
مراقبت از پستانها
مراقبت از نوک پستان و آماده کردن آن برای شیردهی بهتر است از دوران بارداری شروع شود. برای پی بردن به قدرت کش آمدن و طولانی شدن نوک پستان به ویژه در پستانی که نوک کوتاه دارد، نوک پستان را با انگشت بیرون بکشید، البته هنگام مکیدن شیرخوار به طور طبیعی کشیده شده و کمی طولانی می‌شود. برای نرم کردن پستان معمولاً پماد و یا مواد ویژه ای نیاز نیست؛ بلکه بهتر است قطره‌ای شیرمادر را روی آن مالیده و در معرض هوا خشک کنند. اگر خروج شیر از پستان‌ها موجب خیس شدن لباس مادر می‌شود می‌تواند یک تصنیف تمیز بر روی نوک پستان قرار دهد.
شستشوی مکرر نوک پستان با صابون باعث از بین رفتن چربی نوک پستان می‌شود و درنتیجه نوک پستان خشک شده و به آسانی آسیب می‌بیند و شفاف پیدا می‌کند.