مراحل آی وی اف چگونه انجام میشوند؟
مراحل انجام آی وی اف به‌عنوان شایع‌ترین روش کمک باروری باید با دقت و وسواس خاصی انجام شود تا هیچ مشکل فنی باعث عدم نتیجه در این روش نشود. IVF یا تلقیح آزمایشگاهی از قدیمی‌ترین و موثرترین روش‌های کمک باروری است.
ناباروری یک پدیده شایع است که زوج‌های بسیاری را در سراسر جهان درگیر می‌کند. امروزه با پیشرفت علم راه‌های بسیاری برای درمان ناباروری عرضه شده است. از جمله این روش‌های، آی وی اف است که یک روش کمک باروری کاربردی و پرطرفدار است. این روش زوج‌های بسیاری را به کمک لقاح مصنوعی صاحب فرزند کرده است. در این مقاله به بررسی مراحل انجام آی وی اف، مزایا و معایب آن، شانس موفقیت و هزینه‌های مرتبط می‌پردازیم تا اطلاعات جامعی در اختیار زوج‌های متقاضی این روش قرار گیرد.
آی وی اف چیست؟
آی وی اف (IVF) یک روش کمک باروری است و به زوج‌هایی که توانایی باروری به طور طبیعی را ندارند کمک می‌کند تا صاحب فرزند شوند. در مواردی نیز به زوج‌هایی که علاقه دارند فرزندشان از جنسیتی خاص یا چند قلو باشد کمک می‌کند تا به خواسته‌شان برسند. این روش پیشرفته لقاح مصنوعی نیز نام دارد؛ چرا که عمل لقاح به صورت مصنوعی در محیطی آزمایشگاهی انجام میشود. برای تشکیل جنین در این روش تخمک‌های مادر جداسازی شده و پس از آماده سازی اسپرم و تخمک سالم در محیط آزمایشگاه به کمک دستگاه‌های مخصوص و توسط متخصص اسپرم و تخمک با یکدیگر ترکیب و جنین تشکیل میشود. اگرچه این روش چالش‌هایی نیز دارد و هنوز صد در صد موارد موفق به تشکیل جنین نیستند اما باز هم با درصد بالای موفقیت انقلابای در عرصه درمان ناباروری محسوب میشود.
چه کسانی باید از درمان آی وی اف استفاده کنند؟
همانطور که گفته شد زوج‌هایی که هر دو نفرشان برای باروری دچار مشکل باشند، می‌توانند از این روش استفاده نمایند. اما مشکلات و موارد دیگری هم هستند که موجب میشوند زوج‌ها به سمت انجام عمل درمانی آی وی اف روی بیاورند. به طور کلی این روش برای کسانی استفاده میشود که دارای مشکلات زیر باشند:
-
کسانی که دارای التهاب شدید لوله ها (هیدروسالپنکس)، انسداد لوله‌ها و چسبندگی‌های شدید لگنی هستند
-
خانم‌هایی که آندومتریوز شدید دارند
-
افرادی با اختلالات تخمک‌گذاری و یا دارای کاهش ذخیره تخمدانی
-
افرادی که به دلیل سن بالا قادر به باروری نیستند
-
افراد با نازایی بدون توضیح
-
مردان با میزان اسپرم ناکافی یا حتی صفر یا اسپرم با تحرک ضعیف یا شکل غیر طبیعی
-
زوج های با مشکلات ژنتیک یا با سابقه بیماری ژنتیک در خانواده که خواهان تعیین سلامت جنین پیش از بارداری هستند
-
زوج هایی که خواهان تعیین جنسیت فرزند هستند
آی وی اف چگونه انجام میشود؟
برای انجام آی وی اف لازم است که تخمک های یک زن که از تعداد و کیفیت خوبی برخوردار هستند از تخمدان او خارج شوند و در طرف دیگر نمونه اسپرم مرد نیز گرفته شده و در محیط آزمایشگاه آماده سازی گردد. آماده سازی به این شکل است که نمونه اسپرم مورد آزمایش قرار گرفته و اسپرم هایی که از کیفیت، سلامت و فعالیت بیشتری برخوردار هستند برای تلقیح با تخمک جدا می شوند می شوند. در این مرحله لقاح تخمک و اسپرم در محیط آزمایشگاه انجام می گیرد و در صورت موفقیت آمیز بودن لقاح، جنین ایجاد می شود. پس از چند روز که جنین تا جای مناسب رشد کرد، به درون رحممادر منتقل می شود تا در آن لانه گزینی کرده و به رشد خود در این محیط ادامه دهد. یکی دو هفته بعد از انتقال جنین به رحم سونوگرافی انجام میشود تا از بارداری اطمینان حاصل شود. فرآیند انجام آی وی اف بین سه تا چهار هفته زمان می‌برد.
مراحل انجام آی وی اف به چه صورت است؟
عمل درمانی آی وی اف برای بهبود شرایط باروری در 6 مرحله انجام می‌گیرد که در ادامه هر کدام از آنها را توضیح خواهیم داد. همانطور که گفته شد انجام این 6 مرحله به علاوه معاینات و بررسی‌های اولیه در حدود 3 تا 4 هفته به طول می‌انجامد.
تحریک تخمدان
مرحله اول از انجام آی وی اف شامل تزریق داروهای هورمونی است که است که توسط آن تخمدان‌ها تحریک شده و تخمک بیشتری تولید میکنند. در واقع با این کار به جای تولید یک تخمک، چندین تخمک بالغ تولید میشود. همچنین در این مرحله لازم است که توسط سونوگرافی و در بعضی از موارد آزمایش خون تشخیص داده شود که امکان استخراج تخمک وجود دارد یا خیر.
تخمک گیری
جمع آوری تخمک‌ها حدود ۱۲-۱۴ روز پس از شروع داروهای تزریقی هورمونی و حدود ۳۰-۳۶ ساعت پس از تزریق داروی آزادسازی تخمک ها انجام میشود. برای تخمک گیری یا جمع آوری تخمک‌ها از یک سوزن بسیار باریک و مخصوص برای خارج کردن تخمک‌ها از واژن استفاده میشود. این عمل معمولا در اتاق عمل و با یک بیهوشی کوتاه مدت انجام میشود. این کار با کمک دستگاه سونوگرافی انجام می‌گیرد. تخمک‌های خارج شده مورد بررسی قرار می‌گیرند و اگر دارای شرایط مناسب بودند، برای انجام مراحل بعدی آی وی اف آماده میشوند.
جمع آوری اسپرم
همان روزی که تخمک‌ها جمع آوری شدند، اسپرم نیز از مرد گرفته میشود. نمونه اسپرم نیز در آزمایشگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد و اسپرم‌های با فعالیت بالاتر شناسایی میشوند. مردان باید تا ۲-۵ روز قبل از جمع آوری اسپرم رابطه جنسی نداشته باشند.
لقاح آزمایشگاهی
لقاح مصنوعی یا لقاح آزمایشگاهی در همان روزی که تخمک‌ها و اسپرم‌ها جمع آوری شدند، انجام می‌گیرد. در این مرحله تخمک‌های بازیابی شده با اسپرم پیوند داده میشود تا لقاح صورت گیرد. جالب است بدانید که معمولا در حدود 100 هزار اسپرم به ازای یک تخمک استفاده میشود. اگر این اتفاق به صورت طبیعی انجام نشد، باید اسپرم را درون سیتوپلاسمی (ICSI) تزریق کنند، در بعضی از مراکز همه عمل‌های آی وی اف بصورت میکرواینجکشن انجام میشود.
بررسی جنین
حدود 12 تا 18 ساعت پس از انجام لقاح مصنوعی از باروری و شرایط و وضعیت آن اطمینان حاصل میکنند و اگر این کار موفقیت آمیز بوده باشد، جنین را به مدت دو تا پنج روز در همان محیط آزمایشگاهی نگهداری میکنند و سپس بر حسب شرایط خانم و تصمیم درمانی پزشک، جنین ها فریز میشوند یا به رحم مادر منتقل میشوند.
انتقال جنین
حال لازم است که جنین به رحم زن منتقل شده و تخمک‌های بارور شده در دیواره رحم لانه‌گزینی کنند. انتقال جنین معمولا بعد از آماده سازی رحم و توسط پزشک انجام میشود. معمولا قبل و بعد از انتقال جنین داروهایی به مادر تجویز میشود و به وی گفته میشود دو هفته بعد از انتقال جنین آزمایش خون بارداری انجام دهد. اگر تست بارداری مثبت بود داروها ادامه می یابد و یک هفته بعد سونوگرافی جهت بررسی وضعیت جنین یا جنین ها انجام میشود.
اگرچه هدف از انتقال جنین بارداری تک قلویی هست ولی از آنجایی که همه جنین ها قابلیت لانه گزینی ندارند، گاهی برای افزایش شانس بارداری بیش از یک جنین انتقال داده میشود.
مزایای انجام آی وی اف
با توجه به مطرح شدن چگونگی انجام IVF و کارآمدی آن مشخص شد که این روش مزایایی دارد که افراد بسیاری را به اهدافشان رسانده است. اما به طور کلی مزایای انجام آی وی اف این موارد است که در ادامه مطالعه می‌کنید:
- درمان طیف گسترده‌ای از مشکلات ناباروری
- کنترل محیط لقاح
- آزمایش ژنتیکی جنین در صورت نیاز
- حفظ باروری
- درمان ناباروری مردانه
- کمک به فرزند آوری زوج هایی که شانس بارداری طبیعی آنها صفر یا نزدیک به صفر است.
عوارض آی وی اف
این روش نیز به مانند هر عمل درمانی دیگر میتواند با عوارض و حتی خطراتی همراه باشد. حتی ممکن است روش آی وی اف برای زوجی جوابگو نبوده و موفقیت آمیز نباشد. تعدادی از عوارض و ریسک‌هایی که با آی وی اف همراه است در زیر آورده شده:
-
عوارض مربوط به جمع آوری تخمک: سوزنی که در این مرحله استفاده میشود ممکن است باعث ایجاد پارگی‌های جزیی در رگ‌های خونی و دیگر اندام‌ها شود.
-
سندروم تحریک بیش از حد تخمدان: OHSS یا سندروم تحریک بیش از حد تخمدان زمانی اتفاق می‌افتد که دارو جهت تولید تخمک بیشتر به زن تزریق میشود. در این حالت تخمدان‌ها متورم و دردناک میشوند.
-
احتمال سقط جنین: این اتفاق همانند حاملگی‌های طبیعی ممکن است در روش آی وی اف نیز رخ دهد. هر چه سن مادر بالاتر باشد احتمال سقط جنین بیشتر است و اساسا علت سقط جنین خود آی وی اف نیست و به کیفیت جنین بستگی دارد.
-
حاملگی خارج رحمی: اگر تخمک بارور شده در خارج از بافت رحم لانه گزینی کند، حاملگی خارج رحمی رخ می‌دهد که البته احتمال بروز این مشکل پایین است.
-
حاملگی چند قلو: احتمال بارداری چند قلو در زنانی که آی وی اف میکنند بالاست.
-
زایمان زودرس و وزن کم: احتمال وجود چنین مشکلاتی در روش آی وی اف بالاست.
سوالات متداول
چنانچه در جست و جوی راهی برای باردار شدن هستید و توسط پزشک به انجام آی‌وی‌اف توصیه شده‌اید پیشنهاد میشود با دقت و حوصله بخش پیش رو را مطالعه کنید. چرا که ممکن است هر یک از این سوالات، دغدغه ذهنی شما نیز باشد:
آیا آی وی اف به تخمدان صدمه نخواهد زد؟
شواهدی مبنی بر تخریب تخمدان به دنبال عمل پانکچر یا تخمک کشی (خارج کردن تخمک ها از تخمدان با هدایت سونوگرافی) یا خارج کردن تخمک از تخمدان همراه با سونوگرافی در دست نیست. در عوض گزارش‌هایی نشان داده است که به دنبال بیوپسی تخمدان، در زوج‌هایی که مدت طولانی نازا بوده‌اند، حاملگی رخ داده است، این بدان معنی است که ممکن است ورود سوزن به تخمدان‌ها طی عمل تخمک کشی حتی آثار مثبتی برای باروری فرد داشته باشد.
آیا وجود بافت اسکار اطراف تخمدان‌ها باعث میشود که نتوان تخمک را از تخمدان خارج کرد؟
متخصص برای این که بتواند تخمک را به سلامت از تخمدان خارج کند نیاز دارد سوزن را در محل مناسب وارد کند. برای این همین بهتر است سوزن از ناحیه‌ای وارد شود که آسیبی روی پوست وجود نداشته باشد. با این حال در صورت نیاز می‌توان برای ورود مناسب سوزن به محل مورد نظر و خروج تخم از سونوگرافی و روش‌های جراحی مرتبط استفاده کرد.
اگر قبل از خارج کردن تخمک، تخمک‌گذاری در تخمدان رخ دهد چه میشود؟
در این صورت امکان خارج کردن تخمک از تخمدان وجود نخواهد داشت و به همین علت است که در طول دوره آی وی اف تیم پزشکی با بررسی سطح خونی هورمون‌ها به طور دقیق از تخمک گذاری زودرس جلوگیری میکنند. یا انجام سونوگرافی و تنظیم دقیق زمان مصرف داروهای آزاد سازی تخمک ها و همچنین رعایت فاصله زمانی مناسب بین مصرف داروی آزاد سازی وعمل تخمک کشی از آزاد شدن زودرس تخمک‌ها جلوگیری میکنند.
آیا لکه بینی بعد از خارج کردن تخمک از تخمدان طبیعی است؟
بله، معمولا به‌دلیل زخمی که در نتیجه سوراخ کردن دیواره مهبل توسط سوزنی که فولیکول را خارج می‌کند، ایجاد میشود؛ لکه‌بینی بعد از خروج تخمک رخ می‌دهد. لکه‌بینی به‌صورت خون روشن از مهبل ۲۴ تا ۴۸ ساعت پس از خروج تخمک رخ می‌دهد. اگر خونریزی به حدی باشد که بتواند نوار بهداشتی را آغشته به خون کند، باید فورا به پزشک مراجعه شود.
بعد از انتقال جنین چه مراقبت‌هایی لازم است؟
بهتر است در این مورد از پزشک سوال شود اما معمولا مراقبت‌های زیر توسط اکثر پزشکان توصیه میشود:
-
پرهیز از مصرف سیگار، قهوه، الکل و داروها.
-
خودداری از بلند کردن وسایل سنگین.
-
اجتناب از کار سنگین خانه و فعالیت‌های شدید.
-
خودداری از فعالیت‌های ورزشی چون شنا، اسب‌سواری و ایروبیک، البته انجام فعالیت های ورزشی در صورتی که از قبل انجام میشده. به همان صورت و با همان شدت قبلی.
-
استفاده نکردن از حمام آفتاب، سونای گرم، وان آب داغ و جکوزی.
اگر آی وی اف ناموفق بود با چه فاصله زمانی برای بار دوم قابل تکرار است؟
این امر به شخص بستگی دارد. اولین دلیل برای به تاخیر انداختن آن، ارائه فرصتی به بیمار برای بازگشت دوره ماهانه طبیعی است که حدود ۲ تا ۳ دوره ماهانه طول می‌کشد.اما لزومی ندارد که برای آن صبر کنیم و می‌توان از سیکل بعدی هم انتقال جنین را انجام داد. به شرطی که از نظر پزشکی مشکلی وجود نداشته باشد.
تا چند بار امکان تکرار آی وی اف برای هر زوج وجود دارد؟
انجام آی وی اف به طور معمول میتواند نامحدود باشد. در واقع محدودیت خاصی برای آن وضع نشده است. به طور معول تکرار آن به تشخیص پزشک و با توجه به شرایط مادر و پدر انجام میشود. در مواردی ممکن است حتی بیشتر از یک بار هم جایز نباشد آی وی اف تکرار شود و برای زوجی دیگر این کار چندین مرتبه تکرار شود. بنابراین همه چیز بستگی به شرایط زوج و نظر پزشک دارد.
آیا در فاصله دو هفته‌ای که از شروع آی وی اف تا خارج کردن تخمک از تخمدان باقی است نزدیکی (مقاربت) اشکال دارد؟
پیشنهاد ما این است که مرد حداقل 48 ساعت قبل از زمان خارج کردن سلول‌های جنسی از انزال خودداری کند (اما نه بیش از ۵ تا ۶ روز)! این احتیاط سبب میشود که نمونه مایع منی گرفته شده برای آی وی اف، بیشترین تعداد اسپرم سالم و متحرک را داشته باشد.
چه مدت بعد از انجام‌آی وی اف می‌توان مقاربت جنسی داشت؟
با وجود اینکه زمان پرهیز از مقاربت جنسی برای پیشگیری از تخریب سلول جنینی تعیین نشده، اغلب پزشکان حداقل ۲ تا ۳ هفته پرهیز از مقاربت را پیشنهاد میکنند. از نظر تئوریک، انقباضات رحم که به دنبال اوج لذت جنسی (ارگاسم) رخ می‌دهد، میتواند برای مراحل اول لانه‌گزینی جنین در رحم مزاحمت ایجاد کند اما این فرضیه در مطالعات ثابت نشده است. با این وجود نزدیکی در شب قبل از انتقال جنین توصیه میشود چرا که بعضی پزشکان معتقدند این‌کار شانس حاملگی را افزایش می‌دهد.
چه زمانی بعد از انتقال جنین می‌توان بقیه فعالیت‌های روزانه را انجام داد؟
بعضی توصیه میکنند حدود 24 ساعت بعد از انتقال جنین به رحم، زن کاملا بی‌حرکت باقی بماند. از ورزش‌های شدید مانند دویدن، اسب سواری و شنا و … تا زمان تثبیت حاملگی باید خودداری کرد. اما انجام سایر فعالیت‌های روزانه منعی ندارد. اما تاثیر مثبت هیچکدام از این‌توصیه ها در مطالعات اثبات نشده است. ضمن اینکه در زنانی که داروهای هورمونی برای سیکل انتقال جنین مصرف میکنند استراحت مطلق با افرایش احتمال لخته شدن خون‌‌در رگ ها میتواند با خطر آمبولی و مرگ همراه باشد. بنابراین بهترین توصیه به خانم ها این است که فعالیت معمول قبلی را ادامه دهند و از کار سنگین بپرهیزند.
آیا لکه‌بینی بعد از انتقال جنین و قبل از تست حاملگی طبیعی است؟
در ۲ هفته‌ای که بعد از انتقال جنین، مادر در انتظار رسیدن وقت تثبیت حاملگی است، لکه‌بینی میتواند به چند معنی باشد: اول اینکه جنین لانه‌گزینی کرده است. دوم اینکه یکی از جنین‌ها لانه‌گزینی کرده در حالی‌که دیگری جدا شده است. سوم اینکه زمان خونریزی ماهانه رسیده و مادر حامله نیست.
همیشه و در هر سه حالت در هنگام لکه‌بینی باید به پزشک اطلاع داد. حتی زمانی‌که لکه‌بینی شدید است، لازم است تست حاملگی انجام شود. اما عموما لکه بینی معنای خاصی ندارد و نیاز به اقدام خاصی هم نیست.
چه زمانی فرد متوجه می شود که باردار است؟
حاملگی با هیچ‌گونه علامت خاصی از جمله تهوع، علائم مشابه عادت ماهانه و… ثابت نمی‌شود. بلکه باید تست حاملگی انجام گیرد. تست خون دو هفته بعد از انتقال جنین نشان می‌دهد که آیا بارداری صورت گرفته است یا خیر.
آیا احتمال چند قلویی در آی وی اف وجود دارد؟
بله. به دلیل آنکه در IVF یک یا چند تخمک در آزمایشگاه با اسپرم بارور میشود، معمولا در رحم بیش از یک جنین گذاشته میشود تا بارداری با اطمینان بیشتری صورت گیرد. در واقع به خاطر آنکه از بین دو یا سه جنین قرار داده شده در رحم حداقل یکی از آنها رشد کند، احتمال رشد دو یا همه جنین‌ها وجود دارد.
چه تعداد جنین به رحم انتقال داده میشود؟
این سوِال سختی است که تصمیم‌گیری راجع به آن به مسائل زیادی بستگی دارد از جمله: سن، تعداد آی وی اف‌های انجام شده، درصد چندقلویی در مرکز پزشکی مورد نظر، … و در نهایت احساس فرد راجع به این تعداد. در بعضی کلینیک‌ها اجازه انتقال بیش از ۳ جنین را نمی‌دهند چرا که در این صورت عوارض حاملگی زیاد و احتمال حاملگی سالم و تولد نوزاد کامل کمتر خواهد شد. اما بعضی‌ها در مورد زنان بالای 35 سال و آنهایی که آی وی اف‌های ناموفق زیادی داشته‌اند؛ انتقال بیش از ۳ جنین را توصیه میکنند.
برای جنین‌های اضافی چه اتفاقی می‌افتد؟
جنین‌های اضافی که در آزمایشگاه ایجاد شده اند، در صورت لزوم قابل فریز شدن هستند تا در دوره‌های بعدی آی وی اف (در صورت آی وی اف ناموفق) مورد استفاده قرار گیرند. از طرفی می‌توان این جنین‌ها را به زوج‌هایی که از هیچ روشی امکان فرزند آوری ندارند، اهدا نمود.
