درمان قطعی ناباروری شامل چه روش‌هایی است؟

ناباروری یکی از فراگیرترین مشکلات زوج‌ها در جهان است. به طوری که پزشکان زیادی در سراسر دنیا حل این مشکل دغدغه‌شان است و در همین راستا تلاش، تحقیق و ابتکار عمل بسیاری به خرج داده‌اند. از این رو راه‌های بسیاری برای درمان ناباروری در دنیای علم پزشکی ارائه شده است. بنابراین راه‌های زیادی برای درمان قطعی ناباروری وجود دارد از جمله ای وی اف یا حرم اجاره‌ای. در این مقاله سعی شده است راجع به این راه‌های درمانی بیشتر صحبت شده است.

علت ناباروری چیست؟

ناباروری در مردان و زنان می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد که بعضی از آنها مربوط به خانم و بعضی مربوط به مشکلات آقا است. حتی ممکن است در یک زوج هر دو طرف دارای مشکل ناباروری باشند. اما درباره علت ناباروری باید گفت که موارد زیر مهم ترین دلایل این اتفاق هستند:

تعداد کم اسپرم

هایواسپرمی از دلایل شایع ناباروری در مردان است. در این بیماری تعداد اسپرم‌ها برای رسیدن به تخمک‌ها و بارور کردن‌شان کافی نیست و یا از کیفیت لازم برخوردار نیستند. عوامل ژنتیکی، محیطی و پزشکی مانند بیماری‌های دیابت، اختلالات هورمونی، واریکوسل و سبک زندگی و تغذیه .... موارد زمینه ساز این بیماری است. برای درمان این بیماری از اصلاح سبک زندگی، داروهای درمانی مرتبط، روش‌های کمک بارداری مانند ivf  و icsi و .... بهره برده می‌شود.

شکل غیر طبیعی اسپرم‌ها

آزوسپرمی یا آسپرمیا  زمانی است که اسپرم‌ها برای تشکیل لقاح با تخمک‌ها شکل طبیعی نداشته باشند و بر باروری مرد تاثیر منفی می‌گذارد. اسپرم‌ها در حالت طبعیی دارای سر، دم هستند و توانایی حرکت به سمت تخمک را دارند. اما در صورتی که اسپرم سر یا دم غیرطبیعی داشته باشند یا دارای چندین سر یا حتی بدون دمباشند در واقع شکلی غیر طبیعی دارند که توانایی بارور کردن تخمک را ندارند. عواملی مانند اختلالات ژنتیکی، عوامل محیطی، اختلالات هورمونی، کمبود ویتامین‌های سی و ای، استرس، مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر از جمله مواردی است در شکل و توانایی حرکت اسپرم‌ها تاثیر منفی دارند و برای درمان باید سبک زندگی اصلاح شده و داروهای مرتبط استفاده شود. 

کیفیت و تحرک پایین اسپرم‌ها

در صورتی که کیفیت و تحرک اسپرم‌ها پایین باشد یا در حرکت به سمت تخمک‌ها به آنها نرسیده و فرصت باروری را از دست می‌دهند و یا در صورت رسید به تخمک‌ها کیفیت کافی برای باروری را ندارند. این مورد نیز مانند موارد قبل به احتمال بالا تحت تاثیر منفی مصرف دخانیات، الکل، غذای ناسالم، کمبود ویتامین، اختلالات ژنتیکی و هورمونی و .... پیش خواهد آمد  برای درمان حتماً باید موارد یاد شده اصلاح شوند.

عدم بلوغ اسپرم

این یک مشکل شایع در مردان است که فرآیند بلوغ اسپرم را با مشکل و اختلال روبرو می‌کند. در این اختلال اسپرم‌ها نمی‌توانند به مرحله باروری برسند. عدم بلوغ اسپرم می‌تواند به دلایل مختلف از جمله اختلالات ژنتیکی، هورمونی یا محیطی و نقص عملکرد بیضه‌ها یا کمبود مواد مغذی پیش بیاید و موجب ناباروری در مردان شود. 

کمبود زخیره تخمدان

یکی از شایع‌ترین مشکلات ناباروری در زنان کمبود ذخیره تخمدان است. از تعداد تخمک ها در تخمدان به مرور زمان به دلایل مختلف کاسته می‌شود. به گفته متخصصین پس از 35 سالگی تعداد تخمک‌ها به سرعت کم می‌شود.اما علاوه بر سن دلایل دیگری هم می تواند در کاهش زخیره تخمدان تاثیر بگذارد از جمله اختلالات ژنتیکی مانند سندرم ترنر یا سندرم ایکس؛ بیمارهای دیگری مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک نیز در کمبود زخیره تخمدان ها موثر هستند. از مهمترین علائم این مشکل قطع یا بی نظمی قاعدگی است که با مشاهده آن باید به پزشک مراجعه شود.

کیفیت پایین تخمک‌ها

اختلالات هورمونی مانند کمبود هورمون استروژن یا هورمون fsh، افزایش سن، اختلالات ژنیتیکی مانند ناهنجاری کروموزومی  و بیماری‌هایی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک علاوه بر کاهش زخیره تخمک ها موجب افت کیفیت آن ها نیز می‌شوند و این مشکل نیز از دلایل شایع ناباروری در زنان است. 

اختلال در تخمک گذاری

تخمک گذاری در زنان یک فرآیند پیچیده و دقیق است که در صورت هر گونه اختلالی در آن موجب بر هم ریختن نظم در تخمک گذاری می‌شود. در صورتی که فردی به دلایل مختلف از جمله عوامل ژنتیکی، بیماری و اختلالات هورمونی به این مشکل مبتلا شود مجبور است با مسائل مختلف ناباروری نیز مواجه شود. علاوه بر عوامل یاد شده استرس شدید، اندومتریوز، اضافه وزن یا کمبود وزن شدید نیز از دیگر عوامل این اختلال هستند. برای درمان اختلال در تخمک گذاری باید علت آن توسط پزشک متخصص یافت و برطرف شود تا فرد به چرخه منظم سابق خود بازگردد.

اختلال در لوله‌های رحمی

لوله های رحمی یا لوله‌های فالوپ وظیفه دارند تخمک‌های ازاد شده را به سمت رحم هدایت کنند در صورت بروز هر گونه مشکلی در این ناحیه از رحم باروری فرد دچار مشکل می‌شود. عفونت دستگاه تناسلی، چسبندگی در لوله فالوپ، اندومتریوز، فیبروم و آسیب دیدگی شدید لوله رحم مانند وارد شدن ضربه سنگین به آن می‌تواند از جمله عواملی باشد که زمینه ساز اختلال در کارکرد لوله‌های رحمی می‌شوند. برای رفع این اختلال و درمان مشکل باروری متخصص زنان می‌بایست ابتدا علت اصلی را یافته و سپس با درمان آن اختلال را نیز رفع کند. 

اندومتریوز

بخش قابل توجهی از زنان که پریودهای دردناکی دارند و یا در باروری دچار مشکل هستند به دلیل ابتلا به اندومتریوز است. این یماری شایع در واقع در داخل رحم بروز می‌کند. بافت اندومتر در رحم و نواحی دیگر مانند تخمدان ها و لوله های رحمی و سایر نقاط لگن رشد می کنند و با تغییرات هورمونی چرخه قاعدگی را از نظر خارج کرده و موجب التهاب، چسبندگی و آسیب های دیگر به لگن می‌شوند. این موارد نیز در نهایت منجر به اختلال در باروری یا حتی ناباروری شخص می‌شود. 

اختلال در عملکرد رحم

اختلال در عمل کرد رحم یک اختلال کمتر شناخته شده اما مهم در ناباروری است. این اختلال می‌تواند در نگه داشتن تخمک بارور شده و یا حتی در مراحل پیشتر بارداری در نگه داشتن جنین تاثیر منفی گذاشته و رحم را دچار مشکل کند. اگر بافت داخلی رحم اندومتر به درستی اماده نباشد یا فرد درگیر اختلالات هورمونی باشد ممکن است رحم در لانه گزینی که مهمترین وظیفه اش در بدن است دچار مشکل شود. موارد بسیاری می‌توانند در ایجاد اختلال در عملکرد رحم موثر باشند که برای درمان و رفع آن‌ها حتما باید به پزشک متخصص مراجعه شود.

روش‌های درمان قطعی ناباروری

معمولا برای بیماری‌هایی که مجموعه‌ای از علت‌ها زمینه‌ساز بروزشان هستند راه‌های درمانی مختلفی وجود دارد که پزشک با توجه به شرایط بیمار برای حل مشکل از آن‌ها استفاده می‌کند. از جمله این روش‌های درمانی مواردی است که در ادامه مطالعه می‌کنید:

دارو درمانی

اولین روش برای درمان ناباروری روش دارو درمانی است که در خیلی از موارد این مشکل با مصرف دارو برطرف می‌شود. یکی از متداول‌ترین داروهایی که برای درمان ناباروری تجویز می‌گردد، داروهای تحریک کننده تخمدان است. داروهایی نظیر کلومیفن سیترات، گنادوتروپین، هورمون تحریک کننده فولیکول، آسپرین، هپارین، مدورل، آنتاگون و ستروتاید، پروژسترون و دیگر داروها می‌توانند باعث شوند که بدن شما در زمان معین تعداد تخمک‌های بیشتر و با کیفیت‌تری را آزاد کند.

IUI (تلقیح مصنوعی مایع منی)

تلقیح داخل رحمی اسپرم یکی از روش‌های ناباروری است که در آن مایع منی به روش خاصی شسته شده و اسپرم‌ها با کمک لوله‌ای نازک و از طریق واژن به داخل رحم خانم وارد می‌شوند. در واقع این روش کمک می‌کند که شانس بارداری افزایش پیدا کند. البته این در حالیست که خانم در مدت زمان معینی داروهای تحریک کننده تخمدان را مصرف کرده و تخمک به اندازه کافی آزاد شده باشد. از این روش معمولا زمانی استفاده می‌شود که اختلالات خفیفی در فاکتورهای مردانه و یا اختلال در عملکرد نعوظی آلت تناسلی مرد وجود داشته باشد. همچنین در صورت وجود آنتی اسپرم آنتی بادی در مایع منی، این روش می‌تواند در درمان ناباروری مفید باشد.

IVF

در روش IVF یا لقاح مصنوعی تخمک در محیط آزمایشگاهی توسط اسپرم بارور شده و سپس به درون رحم منتقل می‌شود. این روش هنگامی استفاده می‌شود که هم تخمک‌ها و هم اسپرم‌ها به لحاظ تعداد، کیفیت و تحرک از میزان کافی برخوردار نباشند و به صورت طبیعی امکان بارداری وجود نداشته باشد. در روش آی وی اف در ابتدا خانم با خوردن داروهای تحریک کننده تخمدان، تخمک‌های بیشتری را آزاد می‌کند و سپس این تخمک‌ها از بدن خانم بیرون آورده می‌شوند. آقا نیز نمونه اسپرم خود را تحویل داده و در آزمایشگاه بهترین و پر تحرک‌ترین اسپرم‌ها را جدا کرده و لقاح را در این محیط انجام می‌دهند. هنگامی که لقاح موفقیت آمیز بود و جنین تشکیل شد، آن را به داخل رحم زن منتقل می‌کنند تا لانه گزینی کرده و رشد نماید.

اهدای تخمک

روشی که در آن یک زن بارور تخمک خود را به زن دیگری که مشکل ناباروری دارد اهدا کرده و به باردار شدن او کمک کند، اهدای تخمک نام دارد و یکی از روش‌های درمان ناباروری است. در این روش پزشک متخصص تخمک را از زن دیگری با توانایی باروری بالا گرفته، در محیط آزمایشگاه لقاح را انجام می‌دهد و پس از موفقیت آمیز بودن لقاح، جنین تشکیل شده به دورن رحم زن نابارور منتقل می‌گردد. میزان موفقیت این روش درمانی به کیفیت تخمک، کیفیت اسپرم، میزان آمادگی رحم، عدم وجود مشکلات دیگر بستگی دارد.

اهدای جنین

در این روش جنین ایجاد شده از لقاح سلول‌های زوجی که به صورت شرعی و قانونی ازدواج کرده‌اند، به درون رحم زن گیرنده که دارای مشکل ناباروری است، منتقل می‌شود. این روش معمولا زمانی کاربرد دارد که مشکل ناباروری مرد وجود داشته باشد، یا زوج گیرنده دارای بیماری‌های خاصی همچون هموفیلی یا برخی ناهنجاری‌های مادرزادی باشند. روند تشکیل جنین به این صورت است که تخمک و اسپرم از زن و مرد اهدا کننده گرفته شده، در محیط آزمایشگاه لقاح صورت می‌گیرد و جنین ایجاد شده درون رحم زن گیرنده قرار داده می‌شود. زوج‌های اهدا کننده جنین کسانی که هستند که از طریق روش‌های درمان ناباروری مانند آی وی اف لقاح موفقیت آمیز داشته‌اند و چند جنین ایجاد شده است. حال اگر تمایلی به دیگر جنین‌های خود نداشته باشند، می‌توانند آنها را به زوج‌های گیرنده اهدا کنند.

رحم جایگزین

در روش رحم جایگزین تخمک و اسپرم از پدر و مادر بیولوژیکی گرفته می‌شود، در محیط آزمایشگاه لقاح صورت می‌گیرد (روش IVF) و جنین ایجاد شده در رحم زن دیگری قرار داده می‌شود. این روش درمان برای خانم‌هایی است که به دلیل بیماری یا موارد دیگر امکان نگه داشتن جنین در رحم خود را ندارند و به همین دلیل از یک رحم جایگزین برای رشد جنین استفاده می‌کنند. این روش ممکن است با چالش‌های روانی برای زوج و خصوصا مادر همراه باشد.

لاپاروسکوپی

لاپاروسکوپی به عنوان روشی برای کمک به درمان ناباروری استفاده می‌شود. در مواردی که مشکلاتی مانند حاملگی خارج رحمی رخ دهد، یا مثلا فیبروم‌های رحمی وجود داشته باشد، یا حتی در زمانی که خانم با مشکل مسدود شدن لوله‌های فالوپ مواجه باشد با کمک لاپاروسکوپی می‌توان این مشکل را حل نمود تا جنین در رحم و در جای اصلی خود لانه گزینی کند. همچنین لاپاروسکوپی می‌تواند در روش درمانی IUI نیز بسیار کمک کننده باشد.

چگونه از ناباروری پیشگیری کنیم؟

از آنجایی که ناباروری به علل پیچیده‌ای مرتبط است و گاهی مجموعه‌ای از دلایل موجب شکل گیری چنین مشکلی می‌شود بنابراین نمی‌توان به طور قطع گفت نازایی قابل پیشگیری است اما باز هم می‌تواند با رعایت مواردی که در ادامه ذکر می‌شود تا حدودی از زمینه‌سازی آن جلوگیری کرد:

• رعایت بهداشت جنسی در روابط

• تزریق واکسن‌های لازم برای جلوگیری از انتقال بیماری‌های جنسی

• خودداری از مصرف زیاد و مکرر الکل 

• چک‌آپ سالانه نزد پزشک متخصص (به ویژه زنان)