همه چیز درباره ناباروری

اگر به مدت یک سال است که با وجود داشتن رابطه جنسی محافظت نشده بچه‌دار نمی‌شوید، یعنی با ناباروری سر و کار دارید. در این مقاله درباره تعریف ناباروری، علت مردانه ناباوری، علت زنانه ناباروری و درمان ناباروری، اطلاعاتی به دست می‌آورید. 

ناباروری چیست؟

تشخیص ناباروری به این معنی است که پس از یک سال رابطه جنسی بدون محافظت (بدون استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری) نمی‌توانید باردار شوید. اگر زنی بالای 35 سال باشد، شش ماه تلاش ناموفق برای بارداری، ناباروری محسوب می‌شود. 

حتی زنانی که قادر به باردار شدن هستند، اما نمی‌توانند حاملگی را به پایان برسانند، نیز ممکن است به ناباروری مبتلا باشند. 

ناباروری اولیه و ناباروری ثانویه

اگر قبلا باردار شده‌اید و فرزندی دارید، با این وجود تلاش شما برای بارداری ناموفق است، به ناباروری ثانویه مبتلا هستید. ناباروری فقط یک مشکل زنانه نیست، بلکه مردان نیز ممکن است نابارور باشند. در واقع، زنان و مردان به یک اندازه احتمال دارد که مشکلات باروری داشته باشند. حدود یک سوم موارد ناباروری را می‌توان به ناباروری زنان نسبت داد، در حالی که مشکلات مردانه نیز یک سوم دیگر موارد ناباروری را تشکیل می‌دهد. 

یک‌سوم باقیمانده موارد ممکن است ناشی از ترکیبی از ناباروری مردانه و زنانه باشد، یا کلا علتی نداشته باشد.

علل ناباروری مردان

به طور کلی، ناباروری در مردان با موارد زیر مرتبط است:

• تولید موثر اسپرم
• تعداد اسپرم یا کیفیت اسپرم
• شکل اسپرم
• حرکت اسپرم که شامل حرکت و تکان خوردن خود اسپرم و انتقال اسپرم از طریق لوله‌های دستگاه تناسلی مردانه است.

انواع مختلفی از عوامل خطر، شرایط پزشکی و داروها وجود دارد که می‌توانند بر باروری تأثیر بگذارند.

عوامل خطر ناباروری مردانه

عوامل خطر مرتبط با ناباروری در مردان شامل موارد زیر است، اما فقط به این موارد محدود نمی‌شود:

• سن بالاتر
• سیگار کشیدن
• استفاده زیاد از الکل
• اضافه وزن یا چاقی
• قرار گرفتن در معرض سموم مانند آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها و فلزات سنگین
• شرایط پزشکی

برخی از نمونه‌های شرایط پزشکی که می‌توانند باعث ناباروری مردان شوند عبارتند از:

• انزال رتروگراد
• واریکوسل، یا تورم وریدهای اطراف بیضه
• بیضه‌های نزول نکرده
• داشتن آنتی‌بادی‌هایی که به اسپرم حمله می‌کند و آن‌ها را از بین می‌برد
• عدم تعادل هورمونی مانند تولید کم تستوسترون

داروها و درمان ها

انواع داروها و درمان‌ها نیز می‌توانند بر باروری مردان تأثیر بگذارند. این داروها و درمان‌ها عبارتند از:

• شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی که برای سرطان استفاده می‌شود
• سولفاسالازین که برای آرتریت روماتوئید یا کولیت اولسراتیو استفاده می‌شود
• مسدودکننده‌های کانال کلسیم که برای فشار خون بالا استفاده می‌شود
• داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای
• استروئیدهای آنابولیک که برای بهبود عملکرد ورزشی یا مشکلات هورمونی مانند تاخیر در بلوغ استفاده می‌شود.
• مواد مخدر تفریحی مانند ماری‌جوانا و کوکائین

هر یک از این موارد، یا حتی ترکیبی از آن‌ها می‌تواند منجر به ناباروری در مردان شود. 

علائم ناباروری در مردان

علائم ناباروری در مردان عبارتند از:

۱. تغییر در میل جنسی

باروری مرد با سلامت هورمونی او مرتبط است. تغییرات در میل جنسی که اغلب توسط هورمون‌ها کنترل می‌شود، می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات باروری باشد.

۲. درد یا تورم بیضه

شرایط مختلفی وجود دارد که به درد یا تورم در بیضه‌ها منجر می‌شود که بسیاری از آن‌ها می‌توانند در ناباروری نقش داشته باشند.

۳. مشکلات حفظ نعوظ

توانایی مرد در حفظ نعوظ اغلب با سطح هورمون او مرتبط است. کاهش هورمون‌ها ممکن است به مشکل در بارداری منجر شود.

۴. مسائل مربوط به انزال

ناتوانی در انزال نشانه‌ای است که می‌گوید زمان مراجعه به پزشک فرا رسیده است.

۵. بیضه های کوچک و سفت

بیضه‌ها اسپرم مرد را در خود جای می‌دهند، بنابراین سلامت بیضه برای باروری مردان مهم است. بیضه‌های کوچک یا سفت می‌تواند نشان‌دهنده مشکلاتی باشد که باید توسط پزشک بررسی شود.

مردان چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنند؟

مردان باید پس از یک سال تلاش برای بچه‌دار شدن یا در صورت وجود هر یک از موارد زیر به پزشک مراجعه کنند:

• اختلال نعوظ 
• مشکلات مربوط به انزال مانند تاخیر در انزال یا انزال رتروگراد
• میل جنسی کم
• درد یا تورم در ناحیه تناسلی
• داشتن یک عمل جراحی قبلی در ناحیه تناسلی

پزشک ابتدا سابقه پزشکی شما را بررسی می‌کند که شامل سلامت کلی، سابقه جنسی و عواملی است که می‌توانند بر باروری شما تأثیر بگذارند. پزشک همچنین یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد که در آن اندام تناسلی مرد را برای هر نوع ناهنجاری ساختاری یا توده بررسی می‌کند.

سپس احتمالا آنالیز مایع منی انجام خواهد شد که در آن نمونه‌ای از مایع منی برای بررسی به آزمایشگاه فرستاده و از نظر تعداد اسپرم، شکل طبیعی اسپرم‌ها و حرکت صحیح آن‌ها بررسی می‌شود. بسته به نتایج معاینه اولیه و تجزیه و تحلیل مایع منی، پزشک ممکن است بخواهد آزمایش‌های دیگری را انجام دهد.

این آزمایشات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• آزمایش هورمونی
• سونوگرافی دستگاه تناسلی
• آزمایش ژنتیک

علل ناباروری زنان

ناباروری زنان می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد که فرآیندهای بیولوژیکی زیر را تحت تأثیر قرار می‌دهند یا با آن‌ها تداخل دارند:

• تخمک‌گذاری (زمانی که تخمک بالغ از تخمدان آزاد می‌شود)
• لقاح (شرایطی که اسپرم پس از عبور از دهانه رحم و رحم با تخمک در لوله فالوپ برخورد می‌کند)
• لانه‌گزینی (زمانی که تخمک بارور شده به دیواره رحم بچسبد)

عوامل خطر ناباروری در زنان

عوامل خطر ناباروری زنان عبارتند از:

• افزایش سن
• سیگار کشیدن
• مصرف مشروبات الکل
• اضافه وزن، چاقی، یا به طور قابل توجهی کم‌وزن بودن
• داشتن برخی از عفونت‌های مقاربتی که می‌تواند به سیستم تولید مثل آسیب برساند

شرایط پزشکی

انواع شرایط پزشکی می‌تواند بر سیستم تناسلی زنان تأثیر بگذارد و باعث ناباروری در زنان شود. این عوامل عبارتند از:

• اختلالات تخمک‌گذاری که می‌تواند ناشی از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا عدم تعادل هورمونی باشد
• بیماری التهابی لگن 
• اندومتریوز
• فیبروم‌های رحمی
• نارسایی زودرس تخمدان
• داروها و درمان ها

برخی از داروها و درمان‌هایی که می‌توانند بر ناباروری زنان تأثیر بگذارند، عبارتند از:

• شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی
• استفاده طولانی‌مدت از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی با دوز بالا مانند آسپرین  و ایبوپروفن
• داروهای ضد روان‌پریشی
• مواد مخدر مانند ماری‌جوانا و کوکائین

مشکلات تخمک‌گذاری باعث حدود یک‌چهارم مشکلات ناباروری در زوج‌ها می‌شود. پریود نامنظم یا پریود از دست رفته، دو علامتی است که نشان می‌دهد شما ممکن است تخمک‌گذاری نداشته باشد.

علائم ناباروری در زنان

علائم ناباروری در زنان عبارتند از:

۱. پریودهای نامنظم

سیکل یک زن به طور متوسط 28 روزه است. اما زنی که چرخه‌هایش آنقدر متفاوت است که حتی نمی‌تواند زمان پریودش را تخمین بزند، دوره‌های نامنظم را تجربه می‌کند که می‌تواند به مشکلات هورمونی یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) مرتبط باشد که هر دو در ناباروری تاثیر دارند.

۲. پریودهای دردناک یا سنگین

اکثر خانم‌ها با پریودهای خود دچار گرفتگی عضلات می‌شوند،  دوره‌های دردناکی که در زندگی روزمره شما اختلال ایجاد می‌کنند ممکن است از علائم آندومتریوز باشند.

۳. پریود نشدن

برای زنان، غیرمعمول نیست که یک ماه پریود نشوند. عواملی مانند استرس یا ورزش سنگین می‌تواند باعث قطع پریود شود. اگر چند ماه است که پریود نشده‌اید، زمان آن رسیده است که باروری خود را بررسی کنید.

۴. علائم نوسانات هورمونی

نشانه‌های نوسانات هورمونی در زنان می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات باروری باشد. اگر موارد زیر را تجربه می‌کنید، به پزشک مراجعه کنید:

• مشکلات پوستی
• کاهش میل جنسی
• رشد موهای صورت
• نازک شدن موها
• افزایش وزن

۵. درد هنگام رابطه جنسی

برخی از زنان در تمام زندگی خود رابطه جنسی دردناک را تجربه کرده‌اند، بنابراین خود را متقاعد می‌کنند که این موضوع طبیعی است، اما اینطور نیست. این موضوع می‌تواند مربوط به مسائل هورمونی، اندومتریوز یا سایر بیماری‌های زمینه‌ای باشد که ممکن است در ناباوری نیز تاثیر داشته باشند.

تشخیص ناباوری در زنان

باروری یک زن پس از 30 سالگی شروع به کاهش می‌کند. زنان کمتر از 35 سال باید پس از یک سال تلاش برای باردار شدن و نتیجه گرفتن به پزشک مراجعه کنند، اما زنان 35 سال و بالاتر باید پس از 6 ماه تلاش نزد پزشک بروند. پزشک ابتدا سابقه پزشکی شامل وضعیت فعلی سلامتی، سابقه جنسی و هر شرایط یا بیماری‌هایی که می‌تواند در ناباروری تاثیر داشته باشد، مورد بررسی قرار می‌دهد. 

سپس پزشک ناحیه لگن را از نظر ناهنجاری‌هایی مانند فیبروم، یا شرایطی مانند اندومتریوز بررسی می‌کند. پزشک همچنین تخمک‌گذاری شما را نیز با استفاده از کیت تخمک‌گذاری خانگی یا از طریق آزمایش خون تحلیل می‌کند. همچنین ممکن است از سونوگرافی برای بررسی تخمدان‌ها و رحم استفاده شود.

سایر آزمایشات رایج برای زنان عبارتند از:

• هیستروسالپنگوگرافی که نوعی آزمایش اشعه ایکس برای ارزیابی لوله‌های فالوپ و رحم است.
• لاپاراسکوپی که در آن از دوربین برای بررسی اندام‌های داخلی استفاده می‌شود. 
• آزمایش ذخیره تخمدان که از ترکیبی از آزمایش‌های هورمونی برای تعیین پتانسیل زن برای باردار شدن استفاده می‌کند و شامل آزمایش هورمون محرک فولیکول است.

درمان ناباروری مردان

مردان باید پس از یک سال تلاش برای باردار شدن یا در صورت وجود هر یک از موارد زیر به پزشک مراجعه کنند:

• اختلال نعوظ 
• مشکلات مربوط به انزال مانند تاخیر در انزال یا انزال رتروگراد
• میل جنسی کم
• درد یا تورم در ناحیه تناسلی
• داشتن یک عمل جراحی قبلی در ناحیه تناسلی

پزشک ابتدا سابقه پزشکی را بررسی می‌کند. ناباروری مردان بسته به علت آن به روش‌های مختلفی قابل درمان است. گزینه‌های درمانی برای مردان می‌تواند شامل جراحی، دارو و فناوری کمک باروری باشد.

جراحی، انسدادهایی را که مانع از وجود اسپرم در انزال می‌شود، برطرف می‌کند. همچنین می‌تواند شرایطی مانند واریکوسل را اصلاح کند. در برخی موارد، اسپرم را می‌توان به طور مستقیم از بیضه‌ها بازیابی و از آن در درمان‌های ART استفاده کرد. داروها می‌توانند برای درمان مشکلاتی مانند عدم تعادل هورمونی و در درمان سایر شرایطی که می‌توانند بر باروری مردان تأثیر بگذارند مانند اختلال نعوظ یا عفونت‌هایی که بر تعداد اسپرم تأثیر می‌گذارد، استفاده شوند.

ART به درمان‌هایی اطلاق می‌شود که در آن تخمک‌ها و اسپرم‌ها در خارج از بدن مورد استفاده قرار می‌گیرند. این روش‌ها شامل درمان‌هایی مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF) و تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم باشد. اسپرم برای درمان‌های ART را می‌توان از طریق انزال، استخراج از بیضه‌ها یا اهداکننده دریافت کرد.

درمان ناباروری زنان

درمان ناباروری زنان شامل جراحی، دارو و روش‌های کمک‌باروری مانند ART است، اما گاهی اوقات چندین نوع درمان برای کمک به رفع ناباروری زنان مورد نیاز است.

اگر چه گاهی اوقات می‌توان از جراحی برای درمان ناباروری زنان استفاده کرد، اما اکنون به دلیل پیشرفت در سایر درمان‌های ناباروری، جراحی به ندرت انجام می‌شود. جراحی می‌تواند باروری را به طرق زیر بهبود ببخشد:

• اصلاح رحم با شکل غیر طبیعی
• رفع انسداد لوله‌های فالوپ
• از بین بردن فیبروم

روش‌های کمک‌باروری می‌تواند شامل روش‌هایی مانند تلقیح داخل رحمی (IUI) و ART باشد. در طول IUI، میلیون‌ها اسپرم در نزدیکی زمان تخمک‌گذاری به رحم زن تزریق می‌شود.

IVF یکی از انواع ART است و شامل برداشتن تخمک‌ها و بارور کردن آن‌ها با اسپرم مرد است. پس از لقاح، جنین به داخل رحم بازگردانده می‌شود. داروهای مورد استفاده برای درمان ناباروری زنان مانند هورمون‌هایی عمل می‌کنند که به طور طبیعی در بدن وجود دارند تا تخمک‌گذاری را تقویت یا تنظیم کنند.

ناباروری و درمان های طبیعی

درمان‌های طبیعی شامل روش‌هایی مانند طب سوزنی و یوگا است.

طب سوزنی

طب سوزنی شامل وارد کردن سوزن‌های کوچک و نازک در نقاط مختلف بدن است. اعتقاد بر این است که این نقاط می‌توانند به تحریک جریان انرژی بدن کمک کنند. با این حال هیچ مدرک قطعی برای حمایت از طب سوزنی به عنوان درمان ناباروری وجود ندارد.

یوگا

یوگا شامل حالات و تکنیک‌های تنفسی برای تقویت آرامش و کاهش سطح استرس است. مطالعات انجام شده در مورد یوگا به عنوان یک درمان ناباروری محدود است. با این حال، این اعتقاد وجود دارد که تمرین یوگا می‌تواند در کاهش استرس ناشی از درمان‌های باروری، مفید باشد.

ویتامین ها

ویتامین‌ها و مواد معدنی مختلف می‌توانند در تقویت باروری مفید باشند و برخی از آن‌ها عبارتند از:

• فولات
• روی
• ویتامین C
• ویتامین E
• آهن

همچنین می‌توانید مصرف مکمل‌های دیگری مانند پروبیوتیک‌ها را نیز در نظر بگیرید که می‌توانند هضم سالم را تقویت کنند و سلامت کلی را بهبود ببخشند. 

چای

انواع چای‌های باروری به صورت تجاری برای خرید در دسترس هستند، اما آیا آن‌ها موثرند؟

تحقیقات در مورد اثرات این فرمولاسیون چای بر باروری بسیار محدود است. با این حال، برخی بررسی‌ها نشان داده است که ترکیبات آنتی‌اکسیدانی موجود در چای سبز ممکن است با بهبود پارامترهایی مانند تعداد و تحرک اسپرم به باروری کمک کند.

روغن های ضروری

روغن‌های ضروری از گیاهان و معمولا از ریشه، دانه‌ها یا برگ‌های آن‌ها به دست می‌آیند و ممکن است در رایحه‌درمانی برای تقویت آرامش و کاهش سطح استرس استفاده شوند. رایحه‌درمانی می‌تواند شامل ماساژ، حمام کردن، یا سوزاندن روغن‌های ضروری باشد.

تشخیص ناباروری زنان

باروری یک زن پس از 30 سالگی شروع به کاهش می‌کند. زنان زیر 35 سال باید پس از یک سال تلاش برای باردار شدن به پزشک مراجعه کنند در حالی که زنان 35 سال و بالاتر باید پس از 6 ماه تلاش نزد پزشک بروند. پزشک ابتدا سابقه پزشکی شما را بررسی می‌کند که وضعیت فعلی سلامتی شما، سابقه جنسی و شرایط یا بیماری‌هایی است که می‌تواند در ناباروری تاثیر داشته باشد.

سپس ناحیه لگن را برای بررسی ناهنجاری‌هایی مانند فیبروم یا شرایطی مانند اندومتریوز یا PID بررسی می‌کند. پزشک، تخمک‌گذاری شما را نیز با استفاده از کیت تخمک‌گذاری خانگی، یا از طریق آزمایش خون ردیابی می‌کند. همچنین ممکن است از سونوگرافی برای بررسی تخمدان‌ها و رحم استفاده کند.

سایر آزمایشات رایج برای زنان عبارتند از:

• هیستروسالپنگوگرافی که نوعی اشعه ایکس برای ارزیابی لوله‌های فالوپ و رحم است.
• لاپاراسکوپی که از دوربین برای بررسی اندام‌های داخلی استفاده می‌کند.
• آزمایش ذخیره تخمدان که از ترکیبی از آزمایش‌های هورمونی شامل آزمایش هورمون محرک فولیکول (FSH) برای تعیین پتانسیل زن برای باردار شدن استفاده می‌کند.

درمان های ناباروری

اگر شما و همسرتان در تلاش برای بچه‌دار شدن بوده‌اید و موفق نشده‌اید، ممکن است لازم باشد به دنبال درمان باشید. نوع درمانی که توصیه می‌شود به عوامل مختلفی بستگی دارد که عبارتند از:

• علت ناباروری (در صورت تشخیص)
• مدت زمانی که برای بچه‌دار شدن تلاش می‌کنید
• سن 
• سلامت کلی شما و همسرتان
• ترجیحات شخصی شما و شریک زندگیتان پس از مشاوره در مورد گزینه‌های درمانی 

رژیم باروری

برای زنان، توصیه‌های غذایی تقویت‌کننده باروری با هدف بهبود ناباروری ناشی از مشکلات تخمک‌گذاری انجام می‌شود. این رو‌ش‌ها برای ناباروری که ناشی از شرایط فیزیکی مانند بسته بودن لوله‌های فالوپ یا فیبروم‌های رحمی است، جواب نمی‌دهد.

برخی از توصیه‌های غذایی برای افزایش باروری عبارتند از:

• انتخاب عاقلانه کربوهیدرات‌ها با تمرکز بر غذاهای غنی از فیبر (مانند سبزیجات و غلات کامل) و در عین حال اجتناب از کربوهیدرات‌های تصفیه شده حاوی قند بالا
• اجتناب از چربی‌های ترانس که در بسیاری از محصولات غذایی سرخ شده و فرآوری شده وجود دارد
• تعویض پروتئین حیوانی با منابع گیاهی پروتئین 
• انتخاب لبنیات پرچرب (مانند شیر کامل) به جای محصولات کم‌چرب

پیروی از این توصیه‌ها و به طور کلی داشتن یک رژیم غذایی غنی از مواد مغذی به مردان کمک می‌کند تا سلامت اسپرم خود را بهبود ببخشند. تغییرات رژیم غذایی همراه با تغییرات سبک زندگی مانند تحرک بیشتر می‌تواند به تقویت باروری کمک کند. 

چرخه باروری

زنان در زمان تخمک‌گذاری بیشترین باروری را دارند. ردیابی تخمک‌گذاری و سپس تمرکز بر فعالیت جنسی در این زمان می‌تواند شانس باردار شدن را افزایش دهد.

تخمک‌گذاری یک روز در ماه اتفاق می‌افتد. در این زمان، تخمدان‌ها یک تخمک بالغ آزاد می‌کنند که شروع به حرکت در لوله‌های فالوپ می‌کند. اگر تخمک در طول سفر خود با اسپرم مواجه شود، ممکن است لقاح رخ دهد.

اگر تخمک بارور نشود، در عرض 24 ساعت پس از تخمک‌گذاری می‌میرد. با این حال، اسپرم می‌تواند تا پنج روز در بدن زن زندگی کند و شانس لقاح را افزایش دهد. به همین دلیل، شما در واقع برای حدود پنج تا شش روز از ماه بارور هستید.

تخمک‌گذاری هر ماه در یک زمان مشخص اتفاق نمی‌افتد، بنابراین مهم است که علائم تخمک‌گذاری را بشناسید که شامل تغییرات بدنی مانند گرفتگی شکم و افزایش جزئی دمای بدن است. 

خلاصه

تشخیص ناباروری به این معنی نیست که رویاهای شما برای داشتن فرزند به پایان رسیده است. ممکن است مدتی طول بکشد، اما تعدادی از زوج‌هایی که ناباروری را تجربه می‌کنند، در نهایت می‌توانند صاحب فرزند شوند. برخی از آن‌ها به خودی خود باردار می‌شوند و برخی دیگر به کمک پزشکی نیاز دارند. درمان مناسب ناباروری به عوامل زیادی از جمله سن، علت ناباروری و ترجیحات شخصی شما بستگی دارد. در برخی موارد، مشکل باروری ممکن است قابل درمان نباشد. بسته به شرایط، پزشک ممکن است به شما و همسرتان پیشنهاد دهد که اسپرم یا تخمک اهداکننده، رحم جایگزین یا فرزندخواندگی را در نظر بگیرید.