علائم در رفتگی لگن، نگرانی مادرانه

آیا دررفتگی مادرزادی مفصل لگن، به معنی دررفتگی لگن زمان تولد است؟
نه، این مشکل در بدو تولد وجود ندارد چون در بدو تولد مفصل هنوز دررفتگی ندارد اما شل است و مستعد دررفتگی. گاهی هم ممکن است مفصل لگن کودک بعد از چند هفته دچار دررفتگی شود یا فقط به صورت نیمه دررفته باقی بماند. در خفیف ترین و شایع ترین شکل این بیماری، مشکل فقط کم عمقی حفره لگن (حفره لگن یا استابولوم مکانی است که سر استخوان ران را ایجاد کند) است اما مشکل بزرگ تر این است که بیماری چنین کودکانی بدون انجام معاینه ها و بررسی های اختصاصی توسط پزشک، معمولا تا سنین بالاتر قابل تشخیص نیست.

یعنی علامتی ندارد که والدین متوجه شوند؟
دررفتگی در ماه های اول زندگی علایم مشخصی ندارد و اغلب والدین با راه افتادن کودک بعد از یک سالگی و بروز لنگش پا، متوجه وجود مشکل می شوند که برای درمان کمی دیر شده و نتایج ایده آلی از درمان به دست نمی آید. حتی گاهی در بعضی از کودکان مفصل لگن کم عمق یا به صورت نیمه دررفته و بدون علامت باقی می ماند. چنین کودکانی تا دوران بزرگسالی هم هیچ مشکلی ندارند ولی از دهه سوم و چهارم زندگی به بعد دچار درد و ناتوانی در راه رفتن (ناشی از آرتروز) می شوند. شایع ترین علت آرتروز لگن در همه جای دنیا کم عمقی مفصل لگن است.

پس این مشکل در معاینه مفصل لگن برای نوزادان کشف می شود؟
بله، اما متاسفانه گاهی این اتفاق هم نمی افتد. در ایران این کار توسط متخصص اطفال یا پزشک عمومی که در بدو تولد نوزاد را ویزیت می کند، انجام می شود، اما معاینه لگن هنوز در کشور ما کاملا فراگیر نشده و گاهی کودکان دچار فرورفتگی مفصل لگن، در بدو تولد شناسایی نمی شوند و شاهد مشکل های آنها در سنین بزرگسالی هستیم، بنابراین مهم است که والدین به طور اختصاصی از پزشک، انجام این معاینات را درخواست کنند.

هر نوزاد باید حداقل ۲ بار، یک بار در بدو تولد و یک بار هم در ۶ هفتگی از نظر لگن معاینه شود و در صورت تشخیص مشکل های لگن یا شک به آنها به پزشک ارتوپد ارجاع شود زیرا کم عمقی حفره لگن ممکن است با معاینه هم تشخیص داده نشود. به همین دلیل در کشورهای اسکاندیناوی همه نوزادان علاوه بر معاینه، تحت سونوگرافی هم قرار می گیرند. سونوگرافی به خوبی مشکل های مفصل لگن نوزادان را تشخیص می دهد.

در انگلستان، فرانسه، آمریکای شمالی و بیشتر کشورها از جمله کشور ما همه نوزادان معاینه بالینی می شوند ولی سونوگرافی فقط برای نوزادانی انجام می شود که در معاینه مشکوک به دررفتگی لگن باشند یا یکی از عوامل مستعدکننده را داشته باشند.

عوامل مستعدکننده دررفتگی لگن در نوزاد چیست؟
یکی از عوال مستعدکننده، دختربودن نوزاد است. دخترها 6-5 برابر بیشتر از پسر ها مستعد دررفتگی مفصل لگن هستند. کودک اول مادر هم بیشتر از کودک های بعدی در خطر ابتلاست.

سابقه دررفتگی لگن در بستگان درجه اول مانند مادر، پدر یا خواهر و برادر نوزاد، احتمال ابتلای او را ۳۰ تا ۴۰ برابر افزایش می دهد.

وجود بعضی از مشکل ها در دوران جنینی، پزشک را به احتمال مشکل مفصل لگن مشکوک می کند. مثلا در نوزادانی که در دوران جنینی به دلیل کمبود مایع آمنیوتیک تحت فشار بودند، نوزادانی که با پا متولد شده اند (زایمان بریچ)، نوزادانی که با تورتیکولی (کجی گردن) متولد شده اند (15-12 درصد از این نوزادان همزمان با تورتیکولی دررفتگی لگن هم دارند) یا نوزادانی که ناهنجاری در زانو یا پا دارند، احتمال ابتلا به دررفتگی یا کم عمقی در لگن بیشتر است. کودکانی که یکی از این عوامل مستعدکننده را دارند باید علاوه بر معاینه دقیق بالینی، تحت سونوگرافی مفصل لگن هم قرار گیرند. سونوگرافی در 4-3 ماه اول تولد نوزاد کاربرد دارد اما بعد از آن باید لگن با رادیوگرافی بررسی شود.

درواقع، با این توضیحات همه عوامل خطرساز خارج از حوزه اختیار والدین است؟
یک مورد خطرساز مهم داریم که متاسفانه در کشور ما زیاد دیده می شود و آن قنداق کردن کودکان است. هنوز در بعضی از نواحی کشور نوزادان را قنداق می کنند که بیشترین میزان دررفتگی لگن در آن مناطق دیده می شود. یکی از عللی که خانواده ها اصرار دارند کودک را قنداق کنند، رفع حالت پرانتزی زانوی نوزاد است.

این وضعیت یک حالت صددرصد طبیعی طی رشد نوزاد انسان است و در همه نوزادان وجود دارد و تا حدود ۲ سالگی برطرف می شود. استفاده از قنداق نه تنها روند طبیعی نمو زانوی کودک را تغییر می دهد، بلکه لگن او را هم مستعد دررفتگی می کند بنابراین هرگز کودک خود را قنداق نکنید.

اشاره کردید که تشخیص در یک سالگی برای درمان موفق تر دیر است. یعنی زمان تشخیص تا این حد حیاتی است؟

خیلی بیشتر از آنچه تصور کنید؛ اجازه بدهید توضیحی بدهم که کاملا ملموس درک کنید چرا تشخیص زودتر مساوی با درمان ساده تر، کم هزینه تر و موفق تر خواهدبود. در ماه های اول زندگی معمولا درمان با کمربندهای طبی انجام می شود که ران های کودک را در حالت خم شده و کمی دور از هم نگه می دارد. موفقیت این درمان ساده بیش از 95 درصد است. حالا بعد از 6 ماهگی این درمان کارساز نیست و باید مفصل کودک زیر بیهوشی جا انداخته شود و چند ماه آن را گچ بگیرند.

بعد از یک و نیم سالگی درمان همیشه عمل جراحی است. باز هم مدتی باید لگن کودک در گچ بماند. بعد از ۲ سالگی جراحی پیچیده تر می شود و گاهی جراح مجبور است استخوان ران را هم دستکاری کند. بعد از درمان هم احتمال دررفتگی مجدد وجود دارد، بنابراین، حتی اگر درمان صددرصد موفق بود، باز هم کودک باید تا سن بلوغ تحت نظر بماند.

یعنی با تاخیر در درمان احتمال تعویض مفصل را هم داریم؟
بله، کودکان با دررفتگی کامل که از بدو تولد درمان نمی شوند و به سن بزرگسالی می رسند ممکن است سالیان سال لنگش بدون درد داشته باشند ولی کم کم و از دهه سوم به بعد ممکن است درد هم شروع شود. همچنین دررفتگی لگن، به تدریج مشکلاتی هم در کمر و زانو ایجاد می کند. درمان این بیماران تعویض مفصل لگن است.