چگونگی رفتار با کودک پرخاشگر

اغلب کودکان خشم شان را نمایان می کنند، اما همراه با رشد سنی و عقلی - با توجه به محیط خانواده، میزان هوش و رشد - می توانند خشم شان را کنترل کنند.

عوامل خانوادگی پرخاشگری
عوامل خانوادگی به عنوان عوامل محیطی در بررسی عوامل تربیتی افراد موثرند، چرا که خانواده به عنوان اولین محیط اجتماعی که افراد در آن حضور دارند دارای اهمیت است. افراد در سالهای نخست حیات اجتماعی شان از آن می‌آموزند.

مهم ترین عواملی که خانواده می‌تواند موجب بروز یا تشدید پرخاشگری شود عبارت‌اند از:

نحوه برخورد والدین با نیازهای کودک
کودکی که وسایل و اسباب بازی مورد علاقه اش را در دست دیگری می‌بیند برانگیخته می‌شود و در صدر گرفتن آن به خشونت متوسل می‌شود. تجربه نشان داده برآورده شدن توقعات و انتظارات فرد در کودکی سبب پرخاشگر شدن افراد در بزرگسالی می شود.

وجود الگوهای نامناسب
داشتن الگوی مناسب در زندگی اهمیت زیادی دارد. افراد علاقه دارند رفتار و کردارشان مثل فرد مورد علاقه شان باشد. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد بیشتر کودکان پرخاش گر، والدین خشن و متخاصمی داشته‌اند. یعنی نه تنها کودک شان محبت کافی دریافت نکرده بلکه از پرخاشگری والدین اش الگو برداری کرده است.

دیکتاتوری
خانواده‌هایی که تابع اصول دیکتاتوری هستند معمولاً رشد فرزندانشان را محدود می‌کنند. در این خانواده ها، یک نفر حاکم جان، مال و اعمال و رفتار دیگران است. در این گونه خانواده‌ها، فرد دیکتاتور تصمیم می‌گیرد، هدف تعیین می‌کند، راه نشان می‌دهد، وظیفه معلوم می‌کند، برنامه می‌ریزد و همه باید بدون اظهار نظر مطابق میل او رفتار کنند.

بچه‌هایی که در محیط دیکتاتوری پرورش می یابند، تسلیم می شوند و اطاعت می کنند که سبب بروز هیجان و اضطراب در آنها می شود. این بچه‌ها در مقابل دیگران حالت دشمنی و خصومت می‌گیرند و به بچه‌های هم سن و سال شان صدمه می زنند. این افراد، متعصب هستند، نمی توانند با دیگران ارتباط برقرار کنند، در کارهای گروهی نا موفق اند، اعتماد به نفس کمی دارند و امور زندگی شان را با دشواری انجام می دهند.

تأثیر رفتار پرخاشگرانه
عده‌ای از افراد پرخاشگر و زورگویی را تقبیح نمی‌کنند بلکه آنرا نشانه شهامت و قدرت خود می‌دانند این افراد اعمال پرخاشگرانه خود و دیگران را مثبت موجه و حتی لازم می‌دانند و به آن صحه می‌گذارند.

تشویق رفتار پرخاشگرانه
در مواقعی که رفتار پرخاشگرانه توسط والدین و دیگران تشویق شود، این رفتار در کودکان تثبیت می‌شود. گاه با والدین یا مربیانی روبرو می‌شویم که به بهانه آموزش دفاع از خود به کودک می‌گویند:" از کسی تو سری نخور " و … که به جای نشان دادن رفتارهای منطقی در مقابل برخورد با موانع شخصی پرخاشگری بی مورد را تشویق و ترویج می‌کنند.

تنبیه والدین و مربیان
والدین و مربیانی که از پرخاشگری و خشونت کودک عصبانی می‌شوند، او را پرخاشگرایانه تنبیه می‌کنند. تنبیه کودک پرخاشگری را در او تثبیت می کند.

کودک تا شش ماهگی، زمانی که انتظار غذا را می کشد، چیزی به او می دهند که دوست ندارد یا وقتی به کاری وادارش می کنند که علاقه ای به آن ندارد، خشمگین می شود. در ۱۵ ماهگی نیز از اینکه به او اجازه نمی دهند در غذا خوردن دخالت کند عصبانی می شود.

کودک، از ۱ تا ۳ سالگی در مرحله منفی گرایی و لجبازی است. آنها می توانند به مستبدان کوچک تبدیل شوند. آنان از کسی که بازی شان را قطع کند متنفر می شوند و ممکن است از روی خشم اشیایی به طرف پرت کنند.

از ۱۸ ماهگی، هنگام ناراحتی لگد می زنند. از ۲ تا دو نیم سالگی می توانند برای تصاحب اسباب بازی همسالان اش را بزند. کودکان، از ۳ تا ۴ سالگی به تدریج از کلمات برای بیان احساسات پرخاشگرایانه شان استفاده می کنند.

در شش سالگی دوباره از لگد زدن و کتک کاری استفاده می کنند. در ۸ تا ۹ سالگی بحث و جدل می کنند و الفاظ توهین آمیز را جایگزین پرخاشگری های جسمانی می کنند. خشم و غیظ نمایان گر تعارض میان شخصیت در حال رشد کودک با شخصیت و نگرش های والدین است.

هر گاه کودک بفهمد می تواند با خشمگین شدن، جلب توجه کرده و با مضطرب کردن والدین می تواند به خواسته هایش برسد این کار را تکرار خواهد کرد. منشأ پرخاشگری خشم است. اگر خشم باعث آسیب رساندن به دیگران باشد به آن پرخاشگری گویند.

کودک پرخاشگر جیغ می زند، فحاشی می کند، اشیایی که در دسترس اش باشد می شکند، با دیگران دعوا می کند، نظم عمومی را برهم می زند، به دیگران حمله ور می شود، از مدرسه فرار می کند، آرامش کلاس را برهم می ریزد.

برای یافتن راه های درمان هر عارضه و مشکل، ابتدا باید علت وجودی آن را یافت. پیش از بیان علل پرخاشگری باید بگوییم که بسیاری از رفتارها ممکن است به طور معمول پرخاشگری تلقی نشود. اگر کودکی در را با لگد باز کند و با این کار به شخصی که پشت در ایستاده آسیب برساند. به این کار پرخاشگری نمی گوئیم مگر اینکه کودک از پیش بداند پشت در چه کسی ایستاده است.

پرخاش گری وسیله ای است برای رسیدن به هدفی خاص. کودکان از پرخاش گری برای به دست آوردن اسباب بازی استفاده می کنند. کودکان از یکدیگر اسباب بازی می قاپند، یکدیگر را هل می دهند تا با اسباب بازی ای که می خواهند بازی کنند و به ندرت اتفاق می افتد که بخواهند به کسی آسیب برسانند.

علل پرخاشگری بسته به نوع شخصیت فرد متفاوت است. مهم ترین علل پرخاشگری عبارتند از:

وراثت
پدر، مادر و اجداد پرخاشگر، خصوصیت منفی شان را مثل رنگ چشم به کودک شان منتقل می کنند.

علل جسمانی
بچه هایی که مشکلات جسمانی - کم کاری یا پرکاری غدد، کم خونی، ضعف بینایی و... - دارند پرخاشگر می شوند.

ناکامی
کودک تمایل به چیزی دارد ولی مانعی سبب می شود به خواسته اش نرسد. انسان نیازهایی دارد که اگر مانعی برای ارضای نیازهای واقعی اش به وجود بیاید پرخاشگر می شود.

یادگیری
گاهی کودکان پرخاشگری را از والدین، دوستان و فیلم هایی که می بینند یاد می گیرند.

نابسامانی خانواده
در خانواده هایی که اختلاف و کشمکش وجود دارد، اعضای خانواده از هم انتقاد می کنند و محیط خانه ناامن و نامتعادل است زمینه پرخاشگری مهیاست. جایی که محبت، مهربانی، انسانیت، صمیمیت و دلسوزی وجود دارد پرخاشگری نمایان نمی شود.

اعتیاد یکی از والدین
مرد و زنی که معتاد باشند زمینه پرخاشگری فرزندشان را فراهم می کنند.

تنبیه بدنی
تنبیه بدنی یکی دیگر از دلایل پرخاشگری است. تنبیه به معنی بیدار کردن، هشدار دادن، تذکر دادن یا محروم کردن موقت است نه به معنی کتک زدن و تحقیر کردن.

رفتار متضاد والدین
رفتار متضاد والدین زمینه را برای پرخاشگری فراهم می کند. پدر دستوری می دهد اما مادر برخلاف آن دستور عمل می کند یا بالعکس. هر چه تضاد بین والدین، خانه و مدرسه بیشتر باشد حالت پرخاشگری کودک بیشتر می شود.

غیبت های طولانی والدین
پدرانی که برای مدت طولانی فرزندان شان را نمی بینند و مادرانی که کمتر در منزل حضور دارند، کودکان شان را پرخاشگر می کنند.

- تبعیض بین خواهر و برادر از عوامل پرخاشگری کودکان است.

شیوه های درمان کودک پرخاشگر
پیش از هر چیز، باید کودک را از نظر جسمی کنترل کرد تا اطمینان حاصل شود از نظر جسمی مشکل ندارد. برای کاهش و درمان پرخاشگری راه های مختلف وجود دارد که به تعدادی از آنها می پردازیم.

- نباید اجازه داد پرخاشگری و خشونت در کودک تثبیت شود و به صورت عادت درآید. کودک اگر دریابد با این شیوه می تواند موفق شود هرگز تن به تغییر نخواهد داد.

- هنگام پرخاشگری کودک نباید عصبانی شد و سر کودک داد کشید.

- باید از جر و بحث دست کشید و با تعریف کردن داستان ها کوشید سطح آگاهی کودک را افزایش داد.

- کودک باید به حقوق و وظایف خود در برابر دیگران آگاه شود. او نباید گمان نکند والدین و دیگران موظف اند رفتارهای او را تحمل کنند.

- کودک باید دریابد پرخاشگری عمل ناپسندی است و نباید از ویران کردن، فحاشی کردن و ... استفاده کند.

- باید مسائلی که باعث ناکامی می شود را از بین برد.

- والدین می توانند با ایجاد روابط دوستانه و محیط صمیمانه تا حدی زمینه پرخاشگری را کم کنند. همچنین از طریق بیان محبت می توان بذر محبت و لطف را در دل افراد کاشت و آنها را نسبت به یکدیگر خوشبین کرد. باید به کودک تفهیم کرد با رفتارهای پرخاشگرانه نمی تواند برای خود دوست انتخاب کند.

- بیکاری و نداشتن مسئولیت فرد را پرخاشگر می کند. باید کودک را به کار مورد علاقه اش گماشت.

- برخی کودکان از طریق لجبازی کردن و خشونت ورزیدن می خواهند به هدف شان برسند. والدین باید سعی کنند از طریق بی اعتنایی به لجبازی ها آنها، پرخاشگری شان را بی اعتبار کنند.

- والدین باید هنگام عصبانیت بر خود مسلط باشند و کنترل شان را از دست ندهند.

گزینش راه انحرافی
کودکی که پرخاشگر است نباید عقده خود را سر دیگران خالی کند. می توان در موارد خشم عروسکی را به دستش داد تا به زمین بکوبد یا اسباب بازی خرابی در کنارش گذاشت تا خشم خود را متوجه آن کند.

بازی های نظامی
می توان از بازی های جنگی و نظامی برای کنترل و تبدیل پرخاشگری و خاموش کردن شورهای انحرافی استفاده کرد، همچنین استفاده از ورزش، هوای آزاد، شوخی ها و مزاح ها در کاهش پرخاشگری موثر است.

حمایت روانی
به جای سرزنش کودکان پرخاشگر باید از آنها دلجویی کرد و به او بگویند چرا چنین کردی؟ چرا ناراحتی؟ حاضرم به تو کمک کنم و… از این طریق برای او پناهگاهی اطمینان بخش درست کنیم که خود را در پناه ما قرار دهد.

تنبیه
گاهی کودک با وجود تدابیر فوق باز همچنان به اذیت کردن و آزار رساندن دیگران می پردازد باید در چنین مواردی ضربه ای بر کفل و پشت دست احساس کنند تا دریابند که درد چیست و خشونت و آزار به دیگران چه معنایی دارد، البته باید توجه داشت که در آخرین مرحله از تنبیه استفاده کرد و در اعمال تنبیه مسائل تربیتی را مد نظر قرار داد.