راههای درمان بیماری اوتیسم، والدین چقدر موثرند؟

اوتیسم(Autism)، نوعی اختلال رشدمغزی (Neurodevelopmental Disorder) است که بر روند رشد‌طبیعی مغز اثر‌می‌گذارد و سبب رفتارهای ارتباطی/ کلامی غیر‌عادی در کودک می‌گردد‌. معمولاً نشانه‌های اوتیسم‌ که علت دقیق آن هنوز شناخته نشده‌است‌، تا پیش‌از ۳‌سالگی کودک خودنمایی می‌کند و بتدریج توسعه‌می‌یابد. اوتیسم معمولاً از ۹ماهگی به بعد قابل‌تشخیص است، اما در ۲تا۳سالگی کاملاً مشخص‌می‌شود‌. در‌این بیماری مهارت‌های ارتباطی کودک مختل‌می‌گردد و او را در تعامل اجتماعی ناتوان می‌سازد‌. کودک مبتلا به اوتیسم (درخود‌ماندگی یا خود‌کاوی‌) توانایی برقرار‌کردن ارتباط با دیگران و دنیای خارج‌ از‌خود را ندارد و درمواردی حواس پنج‌گانه او نیز با حساسیت‌هایی همراه می‌باشد. اختلال اوتیسم در نزد پسران خیلی شایع‌تر‌از دختران است و تقریباً از هر‌۷۰کودک که به‌دنیا می‌آیند یک‌تن مبتلا به اوتیسم است‌. شرایط اقتصادی، اجتماعی و سطح تحصیلات والدین و شیوه زندگی آنها نقشی در بروز اوتیسم ندارد. برخی‌از محققان نقش تکنولوژی و زندگی ماشینی و عوامل ناشی‌از آن مانند استرس و اضطراب را در ابتلا به اوتیسم بررسی کرده‌اند. آمارهای رسمی نشان‌می‌دهند که تکنولوژی و زندگی در شهرهای صنعتی، موارد اوتیسم را افزایش داده است. اگر در‌سال۱۹۷۵ از هر ۵‌هزار تن، یک‌تن به اوتیسم مبتلا بوده‌است، بررسی‌های سال۲۰۰۴ این میزان را یک در ۱۶۶‌تن نشان‌می‌دهد و در تحقیق سال‌۲۰۱۲ میلادی میزان یک در ۶۸تن مشاهده می‌شود‌. بررسی‌های دیگری نشان‌داده‌است که اگر زنان چاق و یا دیابتی باردار شوند، ممکن‌است بیش‌از مادران سالم با خطر داشتن نوزاد مبتلا به اوتیسم روبه‌رو باشند‌. عامل ارث و ژن و اختلال‌های ژنتیکی را باید یکی‌از علت‌های مهم بیماری اوتیسم دانست‌. البته عوامل مختلفی در بروز اوتیسم نقش‌دارند، اما مهمترین علت همان توارث است. نقش جهش‌های ژنتیکی در بروز اوتیسم مورد تحقیق و ارزیابی است ولی در‌هرصورت نمی‌توان اوتیسم را به کارکرد یک ژن ارتباط داد. در‌واقع دستور ژن‌های مختلف و تعامل آنها می‌تواند در بروز اوتیسم مؤثر باشد‌. در‌عین‌حال اگر‌چه علت شناخته‌شده بیماری اوتیسم را می‌توان اختلال‌های ژنتیک دانست‌، اما نمی‌توان نقش عوامل محیطی را فراموش‌کرد و به نقش مواد شیمیایی، برخی‌از داروها‌، عفونت‌های ویروسی و عوامل دیگر بی‌توجه بود‌. آنچه در‌حال‌حاضر اهمیت دارد شناخت به‌موقع اوتیسم است که پدر و مادر کودک نقش بسیار مهمی در‌این‌مورد دارند‌. اگر‌چه تا‌کنون هیچ روش قطعی‌ و نهایی برای درمان مبتلایان به اوتیسم معرفی نشده‌است وکارآمدترین روش درمانی همان توانبخشی است، امّا پژوهشگران خاطر‌نشان‌کرده‌اند که شیوه‌های درمانی کنونی برای اوتیسم در‌صورتی موفقیت‌آمیز خواهد بود که انجام آن در سن بسیار پایین برای آنان شروع شود. کودک مبتلا به اوتیسم‌، نسبت به کودکان سالم تأخیر کلامی دارد و اگر کلام نیز داشته باشد کلام او معنی‌دار نیست و نمی‌تواند به‌درستی با دیگران ارتباط بر‌قرار‌کند‌. در اختلال اوتیسم‌، کودک نمی‌تواند به‌درستی واژه‌سازی نماید. او درگفتن نام خود و برقرارکردن ارتباط چشمی با دیگران نیز ناتوان است. در بیماری اوتیسم تبادل احساس و عواطف و اطلاعات برای کودک مقدور نیست و کودک نمی‌تواند با دیگران صحبت را شروع‌نماید و یا رشته کلام را حفظ‌کند. کودک مبتلا به اوتیسم از تکرار یک بازی یا کار با یک وسیله خسته‌نمی‌شود و بر‌خلاف کودکان سالم که پس‌از چند‌دقیقه بازی یا انجام کاری آن‌را کنار می‌گذارند و به‌کار دیگر می‌پردازند‌، او ممکن‌است ساعت‌ها به یک بازی سرگرم باشد و مرتب آن‌را تکرار نماید‌. رفتار کودک مبتلا به اوتیسم محدود و قالبی است و نمی‌تواند به هیجان‌های دیگران پاسخ مناسب بدهد و در تقسیم شادی‌هایش با آنها شریک شود. ازنظر روانشناختی کودکان مبتلا به اوتیسم از «‌من» شناختی ندارند و معمولاً یکپارچگی حسی نیز ندارند؛ در برخی‌از آنها آستانه درد بسیار بالا و در برخی پایین است‌، به‌طوری‌که برخی‌از آنها با کوچکترین ضربه درد شدیدی را حس‌می‌کنند و برخی‌از آنها گاهی متوجه سوختگی‌های شدید نیز نمی‌شوند. درمورد واکنش به صدا و حساسیت به آن نیز همین‌طور است؛ گاهی یک کودک صداهای بسیار آهسته را می‌شنود و به آن واکنش نشان‌می‌دهد و گاهی صداهای بلند نیز توجه او را جلب‌نمی‌کند و ممکن‌است ناشنوا به‌نظر‌برسد.به‌طور‌کلی در اوتیسم بسیاری‌از رفتارهای عادی که در کودک سالم انجام‌می‌شود، در کودک مبتلا به اوتیسم غیر‌طبیعی است‌. بسیاری‌از آنها رفتار غذایی نا‌متعادلی دارند و عده‌ای نیز با اجتناب از نوازش‌شدن و مهر‌پذیری، به خود‌آزاری و خود‌زنی‌ (‌مانند سر و دست‌و‌پا به دیوار و زمین کوبیدن‌) می‌پردازند‌. البته باید توجه‌داشت که وجود یکی‌از نشانه‌ها یا فقدان آنها به‌تنهایی نمی‌تواند دلیل وجود اوتیسم باشد‌.

هرچند درمان کاملی برای بیماری اوتیسم وجود ندارد، امّا اگر پدر و مادر با دقت بیشتر در اعمال و رفتار کودک خود زود‌هنگام و در زمان مناسب متوجه اختلال اوتیسم شوند، می‌توانند با ترکیبی‌از درمان‌ها شانس داشتن زندگی طبیعی فرزند خود را افزایش‌دهند‌. اخیراً، برخی‌از پژوهش‌های دانشگاهی نشان‌داده است که غنی سازی حسی/حرکتی می‌تواند یک روش مؤثر برای بهبود اوتیسم باشد‌. این پژوهش‌ها نشان‌داده است که پدر و مادر کودک مبتلا به اوتیسم می‌توانند با انجام یک روش درمانی ساده و جدید برای کودک خود‌، نتایج خوبی را شاهد باشند. تحقیقاتی که اخیراً توسط دکتر مایکل لئون‌ (‌Michael Leon‌) و همکارانش انجام شده‌است نشان‌می‌دهد که درمان‌های غنی‌سازی حسی/ حرکتی برای درمان اوتیسم یا روش غنی‌سازی زیست‌محیطی (Environmental Enrichment)، نسبت‌به روش سنتی‌، مؤثرتر است و نتایج آن در‌نزد پسران مبتلا به اوتسیم که با این شیوه درمانی هدایت‌شده‌اند، امیدوارکننده به‌نظر‌می‌رسد. دکتر لئون که استاد نوروبیولوژی و رفتار دانشگاه کالیفرنیا است می‌گوید:

«براساس نتایج این تحقیقات اگر پدر و مادرها بدون متحمل‌شدن هزینه‌ای اضافی برای خرید وسایل‌، با استفاده از وسایل و اقلامی که در خانه دارند محیط زندگی کودک را غنی‌سازند، می‌توانند به پیشرفت کودک خود کمک‌نمایند» در‌این بررسی ۲۸‌پسر مبتلا به اوتیسم را که بین ۳‌تا۱۲‌سال داشتند، به‌مدت ۶‌ماه براساس سن و شدت اختلال در ۲‌گروه مورد بررسی قراردادند. برای یگ گروه استفاده‌از تمرینات غنی‌سازی اجرا‌شد و گروه دیگر برای کنترل تحقیق منظور‌گردید‌. برای تحریک حس بویایی افراد این گروه، به والدین آنها یک کیت شامل اسانس (‌عطر‌) با بوی‌سیب‌، لیمو، وانیل و اسطوخودوس داده شد و برای تحریک حس لامسه آنها نیز کیتی شامل مربعی از ابر، اسفنج‌، حصیرپلاستیکی‌، آلومینیوم‌، کاعذ سنباده‌، پادری‌، قطعه‌ای فرش‌، کفپوش سخت‌، بالش و مقوا در‌اختیار آنها قرار‌گرفت‌. پدر و مادر این وسایل را روی زمین می‌چیدند و یک مسیر پیاده‌رو با چند بافت مختلف ایجاد‌می‌کردند‌. علاوه‌بر اینها وسایلی مانند یک قلک با سکه‌های پلاستیکی‌، میوه پلاستیکی و چوب ماهیگیری کوچک با قلاب پلاستیکی به پدر و مادرها داده‌شد تا کودکان بتوانند با آنها سرگرم شوند و کارکنند. لوازمی نیز مانند ظرف برای نگهداری آب در حرارت‌های مختلف به پدر و مادرها داده شد که کودک دست یا پایش را در‌آن بگذارد و گرما را حس‌کند و نیز قاشقی فلزی که والدین آنها را سرد یا گرم‌کنند و کودک با پوست خود آن‌را لمس و احساس‌کند. پس‌از گذشت ۶‌ماه از این روش درمانی‌، میزان موفقیت در گروه کودکانی که تحت‌درمان غنی‌سازی بودند برابر ۴۲‌درصد بود، در‌حالی‌که در‌صد موفقیت در گروه کنترل بیش‌از ۷درصد نبود‌. علاوه‌بر‌این، ۶۹‌در‌صداز پدر و مادرهای گروه غنی‌سازی، در‌مقایسه با ۳۱درصداز پدران و مادران گروه شاهد‌، نتیجه این‌کار را رضایت‌بخش و مؤثر گزارش‌کردند‌. بنابراین موفقیت به‌دست‌آمده، آن اندازه رضایت‌بخش بود که به پدر و مادران کودکان اوتیسمی توصیه‌شود تا از این روش‌ها استفاده‌‌نمایند.