خونریزی مغزی کودکان، دنبال علائم نباشید

گفتگو با دکتر علی‌اکبر سلطان‌زاده متخصص مغز و اعصاب

آقای دکتر! عارضه‌ای که از آن با عنوان خون‌ریزی مغزی در کودکان یاد می‌کنیم، به چه دلیل به وجود می‌آید؟

به‌طورکلی، خون‌ریزی‌های مغزی ممکن است به ۲ صورت اصلی مشاهده شوند؛ یکی خون‌ریزی‌های مغزی حاد و دیگری خون‌ریزی‌های مغزی مزمن. خون‌ریزی‌های مغزی مزمن در بیشتر موارد در افراد مسن اتفاق می‌افتد و میزان آن بین افراد مسن با افزایش سن بیشتر می‌شود. خون‌ریزی‌های مغزی حاد مختص رده سنی خاص نیست و در هر سنی ممکن است رخ دهد. خون‌ریزی نوع حاد معمولا در فضاهای خاصی از جمجمه اتفاق می‌افتد. به‌عنوان مثال اگر خون‌ریزی اپیدورال باشد یعنی در فضای بین سخت شامه و استخوان مغز به وجود بیاید، چون منشا شریانی (سرخرگی) دارد، با هر ضربان (قلب) خون بیشتری وارد این فضا می‌شود. چون خونی که وارد فضای جمجمه می‌شود، مدام در حال افزایش است و راه خروجی نیز از این فضا ندارد، به مغز فشار می‌آورد و آن را به سمت پایین فشار می‌دهد. در اثر این فشار مراکز حیاتی در مغز، تحت تاثیر قرار می‌گیرند و در عرض مدت کوتاهی فرد از بین می‌رود.

این خون‌ریزی در کودکان به چه دلیلی می‌تواند بروز کند؟

خون‌ریزی‌های مغزی در اغلب موارد یا به صورت پاره‌شدن یک رگ به شکل مادرزادی است یا در اثر ضربه به وجود می‌آید. خون‌ریزی‌های اپیدورال که منشا شریانی دارند بیشتر بر اثر ضربات وارد شده به سر به وجود می‌آیند و باید سریعا در مورد آن، اقدامات پزشکی انجام شود تا فرد دچار عوارض بعدی و مرگ نشود.

در صورت خون‌ریزی مغزی در اثر ضربه، فرد چه علایمی را نشان می‌دهد؟

معمولا افراد بعد از ضربه دچار یک نوع حالت گیجی و منگی می‌شوند ولی آن را طبیعی قلمداد می‌کنند و جدی نمی‌گیرند. افراد در این حالت به تدریج علایم بیشتری بروز می‌کند و حال عمومی کم‌کم بد می‌شود. افراد در صورت خون‌ریزی مغزی به تدریج حافظه خود را از دست می‌دهند، در تکلم خود دچار اشکال می‌شوند و این روند تا جایی پیش می‌روند که حالت اغما پیدا کند. وقتی این حالت به وجود می‌آید دیگر برای امدادرسانی کمی دیر شده است. به همین دلیل بعد از ضربه، مصدوم باید تحت‌نظر باشد تا در صورت بروز علایم بتوان اقدام‌های پزشکی را برای او انجام داد. در صورتی که حال عمومی فرد به سمت وخیم شدن برود، باید سریعا مصدوم سی‌تی‌اسکن انجام گیرد و مغز باز شود.

همراهان کودک صدمه‌دیده، چطور می‌توانند از عارضه وی مطلع شوند؟

دو مورد از نکاتی که در این زمینه بسیار کاربردی و مفید است، بررسی مردمک چشم کودک و نیز کنترل وضع هوشیاری اوست. همراهان کودک می‌توانند به تناوب از او پرسش‌هایی را بپرسند و از کودک بخواهند که به آنها جواب دهد. در صورتی که کودک دچار خون‌ریزی مغزی شده باشد، به مرور هوشیاری خود را از دست می‌دهد و به سوالاتی که قبلا به آنها پاسخ کامل می‌داده (مانند نشانی محل سکونت) به صورت نیمه‌کاره پاسخ می‌دهد.

این تصور که کودکان بیشتر در معرض ضربه و خون‌ریزی‌های مغزی هستند، صحیح است؟

نه؛ شاید این تصور به این دلیل باشد که جثه کودکان نسبت به بزرگسالان کوچک‌تر و نحیف‌تر است. ولی حقیقت این است که کودکان در برابر ضربه‌هایی که به جمجمه آنها وارد می‌شود، بسیار مقاوم‌تر از بزرگسالان هستند. این‌طور می‌توان گفت که مقاومت کودکان به دلیل انعطاف بیشتر مغز آنها بیشتر است. رگ‌های مغزی آنها مانند یک شاخه درخت در بهار می‌ماند که در برابر خم شدن انعطاف‌پذیر و در برابر شکستن بسیار مقاوم است. ولی همین شاخه در فصل زمستان با کوچک‌ترین تغییر حالت می‌شکند و به همین دلیل بعضی مواقع می‌شنویم که کودکی که از ارتفاع زیاد به زمین افتاده، دچار آسیب مغزی نمی‌شود.

کودکان بیشتر ساعت‌های روز در مدارس هستند. در این محیط چطور می‌توان آسیب‌های مغزی را کنترل کرد؟

اگر کودکی در مدرسه دچار ضربه سر شد باید حتما تحت‌نظارت قرار گیرد. با او صحبت شود. بروز حالت‌های منگی، خواب‌آلودگی و استفراغ بعد از وارد آمدن ضربه یکی از نشانه‌هایی است که باید آن را مورد توجه قرار داد. کودک در این مواقع باید به سرعت به بیمارستان منتقل شود تا مورد معاینه بیشتر قرار گیرد. البته والدین باید توجه داشته باشند که در برخی موارد، خون‌ریزی ممکن است به سرعت اتفاق نیفتد و علایم خون‌ریزی مغزی با فاصله بیشتری از وارد شدن ضربه به سر کودک بروز کند.

اقدام اولیه‌ای که والدین پیش از رساندن کودک به بیمارستان می‌توانند انجام دهند، چیست؟

در منزل اقدام خاصی برای خون‌ریزی‌های مغزی نمی‌توان انجام داد و باید کودک سریعا به بیمارستان منتقل شود. فقط نباید سر خود به او چیزی خورانده شود. متاسفانه در برخی موارد دیده می‌شود که هنگام مراجعه فردی که دچار ضربه مغزی و خون‌ریزی شده به او سرم قندی تزریق می‌شود که این کار ورم مغز را زیاد می‌کند و برای کودک زیان‌بار است.