عوامل چاقی کودکان، مهم ترین ها

این باوری است که هنوز در ذهن خانواده‌های ایرانی وجود دارد. هنوز هم بسیاری از افراد، در تحسین و تمجید از خردسالان، چاقی کودکان را معیار مهمی در سلامت و شادابی آنان می‌دانند!
آیا این باور صحیح است؟ آیا چاقی می‌تواند نشانه‌ای از تندرستی باشد؟ مسلماً خیر. قبل از شروع بحث لازم است مروری داشته باشیم برعواملی که در کودکان موجب بروز چاقی می‌شوند.

چرا کودکان چاق می‌‌شوند؟

عوامل ایجادکننده چاقی عمدتاً به چهار دسته تقسیم می‌گردند:
ارث
ارث از عواملی است که در بروز چاقی نقش دارد. البته چاقی ناشی از عوامل ژنتیک معمولاً در سنین بالاتر بروز می‌کند؛ ولی در برخی موارد، در دوران کنونی نیز می‌تواند خود را نشان دهد. چاقی ناشی از ارث با بهبود شیوه زندگی، کاملاً قابل پیشگیری است.
اختلالات هورمونی
در بعضی از کودکان، اختلالات هورمونی می‌تواند باعث چاقی شود؛ از جمله کم‌کاری غده تیروئید. البته این اختلالات به طور معمولی در سنین بالاتر، به خصوص در سن بلوغ و نیز سنین بالاتر از آن ایجاد عارضه چاقی می‌کنند. در این قبیل موارد نیز با درمان اختلالات هورمونی، چاقی برطرف‌‌شده و وزن کودک به حدطبیعی برمی‌گردد.
تغذیه

مهم‌ترین و اصلی‌ترین دلیل چاقی در افراد، از جمله کودکان، وضعیت تغذیه آنان است. چاقی در شرایطی ایجاد می‌شود که مقدار انرژی دریافتی فرد، بیش از مصرف انرژی در بدن او باشد، بدین معنی که مقدار انرژی کودک از طریق مصرف مواد انرژی‌زا از غذا دریافت می‌کند، بیش از میزان انرژی باشد که در بدن او صرف اعمال حیاتی داخلی و فعالیت‌های روزانه‌اش می‌شود یا در واقع، انرژی دریافتی از غذا، بیش از نیاز فرد باشد. حال ببینیم مواد انرژی‌زا شامل کدامیک از مواد غذائی هستند. چربی‌‌ها، روغن‌ها، غذاهای سرخ‌کرده و تمام غذاها و مواد خوراکی پرچرب، مانند لبنیات پر چرب، گوشت‌های حاوی چربی و غیره از منابع غنی انرژی محسوب می‌شوند. مغز دانه‌ها (آجیل‌) و دانه‌های روغنی مانند زیتون و ... نیز حاوی مقدار قابل توجهی انرژی هستند. کربوهیدرات‌ها (مواد قندی- نشاسته‌ای) مانند قند و شکر و تمام موادی که در تهیه آنها از قند و شکر استفاده می‌شود، و نیز مواد نشاسته‌ای (برنج، نان، گندم، جو، آرد، ماکارونی و ...) نیز از منابع غذائی انرژی‌زا می‌باشند.

با نگاهی به برنامه غذائی کودکان می‌بینیم که غذاها و میان‌وعده‌های مصرفی کودکان را عمدتاً مواد پرانرژی تشکیل می‌دهند. برنامه غذائی کودکان از سنینی که از غذای خانواده استفاده می‌کنند، معمولاً حاوی غذاهای سرخ‌کرده و پر چرب است؛ زیرا غذاهای خانواده‌های ایرانی به طور معمول چربی زیادی دارد. علاوه بر آن در بسیاری موارد از موادی مانند کره، لبنیات پر چرب، خامه و امثال آن برای تغذیه کودکان استفاده می‌شود. میان وعده‌های مصرفی کودکان نیز معمولاً حاوی مواد پر کالری مانند انواع چیپس، پفک، نوشابه‌های آماده، آبمیوه‌های فرآوری شده، انواع کیک، شکلات و سایر موادیست که به علت داشتن چربی یا قند و شکر زیاد، بسیار پرکالری هستند و موجب چاقی می‌شوند. استفاده از مواد بدون باقیمانده، یعنی موادی که فاقد فیبر غذائی هستند، نیز چنانچه در مصرف آنها افراط شود و قسمت عمده‌ای از برنامه غذائی کودکان را تشکیل دهد، می‌تواند منجر به چاقی شود؛ زیرا این مواد معمولاً کم حجم و پرکالری بوده و چون نیاز به جویدن زیاد ندارند، احتمال پرخوری و افراط در مصرف غذا را افزایش می‌دهند.

کمبود تحرک و فعالیت جسمی
یکی دیگری از عوامل مهم در بروز چاقی کودکان، کمبود تحرک و فعالیت جسمی است. زندگی در شهرهای بزرگ و جوامع متمدن امروزی، به علت گرفتاری‌های خاص مربوط به زندگی در شهرهای بزرگ و صنعتی، اشتغال کاری بسیاری از مادران در خارج از خانه و ... فرصت چندانی جهت ورزش و فعالیت جسمی برای افراد باقی نمی‌گذارد و تبعات آن مسلماً گریبانگیر کودکان نیز می‌شود و آنها در این قبیل جوامع عادت به ورزش و جست و خیز طبیعی لازمه‌ سن خود را ندارند. توجه به مطالب فوق نشان می‌دهد که تغذیه نامناسب و استفاده از مواد خوراکی پر کالری از یک طرف و کمبود تحرک و فعالیت جسمی از طرف دیگر، مهم‌ترین عواملی هستند که کودکان را در معرض افزایش وزن و چاقی قرار می‌دهند. حال این سوال پیش می‌آید که آیا نتایج حاصل از تغذیه نامناسب فقط به چاقی در کودکان منجر می‌شود یا تبعات دیگری نیز در بر دارد؟
اختلالات ناشی از بدخوری در کودکان
یکی از عوامل مهم تغذیه نامناسب و اختصاص برنامه غذایی عمدتاً به مواد پر کالری، افزایش وزن و چاقی است. اما مشکل به همین جا ختم نمی‌شود و این نوع تغذیه، اختلالات مهم دیگری نیز برای کودکان به وجود می‌آورد؛ مثلاً مصرف مواد شیرین که حاوی کالری بالایی هستند، به سلامت دندان‌های آنان لطمه می‌زنند و موجب پوسیدگی دندان‌ها می‌شوند. افراط در مصرف مواد پرکالری (چربی‌ها و کربوهیدارت‌ها) زمینه افزایش چربی‌های نامطلوب خون و افزایش فشار خون را در بزرگسالی فراهم ساخته و آنان را در معرض اختلالات قلبی- عروقی و سکته‌های قلبی و مغزی قرار خواهد داد. دیابت از اختلالات دیگری است که استفاده از مواد پر کالری به مقدار زیاد در برنامه غذائی، احتمال ابتلا به آن را در بزرگسالی افزایش می‌دهند. افرادی که در دوران کودکی، الگوی غذایی‌شان عمدتاً از مواد پر کالری بوده و وزن بالایی هم داشته‌اند، بیش از سایر افراد در معرض ابتلا به دیابت قرار دارند. البته نقش ارث را در بروز دیابت نباید نادیده گرفت. کودکان چاق بیش از کودکان با وزن طبیعی، در معرض سر خوردن، زمین خوردگی و آسیب‌های ناشی از آن قرار می‌گیرند؛ زیرا حفظ تعادل بدن در آنها خیلی مشکل‌تر از سایر همسن و سالانشان است. به طور کلی تحرک جسمی، جست و خیر و بازی برای کودکان چاق دشوارتر است؛ بنابراین از شادابی و نشاط طبیعی کودکانه محروم می‌شوند. از نظر ظاهری، چون این بچه‌ها اندام زیبائی ندارند و قادر به پوشیدن لباس‌های معمولی نیستند، لذا خود را بی‌تناسب احساس کرده و همین امر موجب احساس سرخوردگی و انزواطلبی در آنها می‌شود که پیامد آن، عصبانیت، پرخاشگری، بی‌حوصلگی و سایر عوارض عصبی است.

چاقی و اختلال در رشد کودکان
چاقی یکی از نشانه‌های تغذیه غلط در کودکان است، به این ترتیب که مواد مغذی ضروری برای رشد، به میزان کافی به بدن آنان نمی‌رسد؛ زیرا برنامه غذائی آنها به جز کالری، معمولاً از نظر مواد مغذی ضروری، ناکافی است.
بازی، تحرک و جست ‌و خیز که برای رشد کودکان ضروری‌ست، در این اطفال به میزان لازم انجام نمی‌شود و این حالت سکون و کم ‌تحرکی در رشد آنها اختلال ایجاد می‌کند. به این ترتیب می‌بینیم که چاقی و حتی اضافه وزن، برای سلامت کودکان مفید نیست و آنان را در معرض عوارض و اختلالات مختلف در دوران کودکی و بزرگسالی قرار می‌دهد. از این‌رو لازم است والدین عزیز به این نکته مهم توجه نموده و با ترفندهای مختلف، از چاق شدن کودکان‌شان پیشگیری کنند. از جمله؛
افزایش آگاهی کودکان در مورد خطرات چاقی و آسیب‌های آن به سلامتی
تشویق به تغذیه صحیح و تأمین نیازهای تغذیه‌ای خود
تنظیم برنامه غذایی کافی، متنوع و متعادل برای کودکان
استفاده خانواده از غذاها و میان‌وعده‌های مفید و مناسب
انجام تحرک و ورزش روزانه توسط والدین جهت تشویق در کودکان به ورزش
مهم‌تر از همه، آگاه کردن کودکان در مورد نیازهای تغذیه‌ای و آشنا کردن آنها با غذاها و میان‌وعده‌های مفید و ضروری برای رشد و سلامتی