تربیت کودک متدین، روش خاصی دارد؟

حجت‌الاسلام مجتبی جهانبخش، کارشناس ستاد اقامه نماز و مدرس دوره‌های طرح نیک (آموزش نحوه دعوت کودکان به نماز) به بیان اجمالی مباحثی پرداخت که والدین و مربیان برای دعوت درست کودکان و نوجوانان به نماز باید بدانند و گفت: در سیر تربیت عبادی کودک، مباحث روانشناسی رشد مطرح است که بر اساس آن مراحل رشد کودک تا نوجوانی به والدین و مربیان آموزش داده می‌شود. والدین و مربیان باید بدانند آیا می‌شود در دوران کودکی مفاهیم انتزاعی را به کودکان آموزش داد؟ یا در دوران نوجوانی اگر نوجوان دچار تنبلی و کاهلی شد باید چگونه رفتار کرد؟ اینها همه مباحثی است که به صورت ملموس در بستر مخاطب شناسی تدریس می‌شود.

وی عنوان کرد: مبحثی داریم به عنوان نیازهای اساسی مخاطب؛ مشکل کلیدی خانواده‌ها در همین نیازهای اساسی فرزندانشان است. خانواده‌ها احساس می‌کنند که به صرف اینکه خود نمازخوان باشند بدون وقت‌گذاری برای فرزندانشان آنها هم نمازخوان می‌شوند در حالی که اصلاً اینگونه نیست. چون نیازهای اساسی کودک اینگونه برطرف نمی‌شود.

تمام محتواهای دینی را باید در بستر بازی به کودکان منتقل کرد

این مدرس دوره‌های آموزشی دعوت کودکان و نوجوانان به نماز، با اشاره به اجرای طرح نیک و آموزش مدیران و مربیان مهد‌های کودک برای تشویق کودکان به نماز، گفت: در روانشناسی رشد مطرح شده است که در این سن(سن مهدکودک) بچه‌ها بازی محور هستند، پس باید آموزش‌ها هم بازی محور باشند. بر همین اساس تمام محتواهای دینی را باید در بستر بازی به کودکان منتقل کرد؛ حتی بازی نماز.

وی ادامه داد: مهدکودک‌هایی که حفظ قرآن آنها در بستر بازی است خروجی بیشتر و موفق‌تری دارند. همچنین برای مخاطب کودک، داستان در این سن بسیار اثرگذار است یا شعرهایی مثل «وقتی نماز می‌خونم انگار تو آسمونم». وقتی این مباحث را پدرها و مادرها بدانند و بدانند که در هر سنی نیازهای اساسی کودکان چیست، بر اساس نیازهایشان محتواهای دینی را ارائه می‌کنند، یعنی از زبان روز و محتوای دینی برای تربیت استفاده می‌کنند.

حجت‌الاسلام جهانبخش با اشاره به سخن شهید باهنر که عنوان کرده است: «تربیت را از جایی شروع کنید که دانش‌آموز می‌خواهد و به جایی ختم کنیم که مکتب می‌خواهد»، گفت: باید اول نیازهای کودک را پیدا کنیم و بر اساس آن مطالب ارائه کرده برنامه تعریف کنیم.

وی تصریح کرد: مخاطبان ما یعنی والدین و مربیان توجیه نیستند که تربیت تدریجی است یعنی ما نمی‌توانیم در یک فرایند دو ماهه، سه ماهه، شش ماهه و … افراد را به قله برسانیم اگر اینگونه بود روانشناسی رشد معنی نداشت. سیر عبادی از سه سالگی به صورت رسمی شروع می‌شود و ثمره و میوه آن در نوجوانی بروز می‌کند تا اینکه نوجوان در نوجوانی به صورت آگاهانه نماز می‌خواند و حتی نماز را لازمه زندگی خود می‌داند.

مفاهیم انتزاعی دینی باید در ۱۲ تا ۱۳ سالگی آموزش داده شود

این کارشناسی ستاد اقامه نماز عنوان کرد: در روایت‌ها دارم که باید از سه سالگی تربیت دینی کودک را شروع کنیم و دوره آموزش هفت تا ۹ ساله داشته باشیم و به صورت تدریجی بسته آموزشی برای کودک تهیه و به وی ارائه دهیم. بعد در سنین ۱۲ تا ۱۳ سالگی مفاهیم انتزاعی را آموزش دهیم تا کودک به سن نوجوانی برسند.

وی با اشاره به اینکه در کلاس‌های آموزشی طرح نیک به مدیران و مربیان آموزشی تکنیک‌های دعوت کودکان به نماز آموزش داده می‌شود، گفت: در دوران کودکی شعر جذاب، آهنگین و پرمحتوا نیاز داریم که برای بچه‌ها اجرا کنیم.

جهانبخش در پاسخ به این سؤال که آیا شعر و محتوای بازی در خصوص نماز به اندازه کافی داریم یا نیاز است شاعران در این زمینه فعالیت کنند؟ گفت: شعر به اندازه کافی نداریم؛ مربیان تربیتی در راهبرد مشکل ندارند اما در راه‌کار و تکنیک‌ها برحسب زمان تولیدات کافی نداریم و باید برای نماز بازی طراحی شده و شعر سروده شود. یعنی از ظرفیت‌های هنر، ورزش، فضای مجازی، نمایش، تئاتر و … برای نماز استفاده نشده است.

وی با تأکید بر اینکه اهل بیت(علیهم‌السلام) آموزش‌های دینی را عملیاتی آموزش می‌دادند، ما نیز نیاز داریم آموزش‌ها را عملیاتی انجام دهیم، گفت: در تکنیک‌ها و آموزش‌ها دچار کمبود و مشکل هستیم. البته کارشناسان تخصصی نماز در حال فعالیت در این حوزه هستند اما تا ایده‌آل فاصله زیادی داریم. همه در جامعه می‌دانند دین خوب است و کارکرد دارد و موجب می‌شود حداقل بچه‌ها مشکل دار نشوند، اما اینکه چگونه، در این بستر زمانی و با این مشکلات، فضا و محیط بچه‌های خود را متدین تربیت کنیم نیاز به آموختن مسائل اصولی و تکنیکی دارد.

آیا می‌دانید در چه سنی می‌توان کودکان را موعظه کرد؟

جهانبخش تشریح کرد: برای تربیت دینی اصولی وجود دارد ازجمله اینکه تربیت امری تدریجی است و اصل تعادل، مخاطب شناسی و اصل استمرار باید رعایت شود که براساس اصل استمرار تربیت به صورت دائمی در یک سیر چندین ساله و به صورت مداوم اما در قالب‌های مختلف ارائه می‌شود. از سوی دیگر والدین و مربیان باید بدانند مثلاً در چه سنی (۹ و ۱۰ سال) می‌توان نوجوان را موعظه کرد و یا اگر غفلتی داشتند در چه قالبی باید این غفلت تذکر داده شود.

وی خاطرنشان کرد: در پایان کلاس‌های آموزشی نیز آسیب‌ها و مشکلات مطرح و راه‌حل‌ها ارائه می‌شود.

برخی خانواده‌ها نمی‌خواهند فرزندانشان مباحث دینی را بشنوند با آنها باید چه کرد؟

وی در پاسخ به این سؤال که خانواده‌هایی را داریم که متدین نیستند؛ اما کودکان آنها مباحث دینی را در مهدهای کودک دریافت می‌کنند، برای این بچه‌ها چه برنامه‌هایی می‌توان داشت؟ گفت: ما حتی با خانواده‌هایی مواجه هستیم که اصلاً نمی‌خواهند بچه‌های آنها مباحث دینی را آموزش ببینند و حتی بشنوند.

این کارشناس امور تبلیغی افزود: این خانواده‌ها دچار نگرش منفی شده‌اند و نسبت به آموزه‌های دینی زاویه مخالف پیدا کرده‌‌اند که البته دلیل این مسئله هم باید تحلیل شود. اما ما تا زمانی که نتوانیم فضایی ایجاد کنیم که این خانواد‌ه‌ها احساس نیاز به دین کنند، نمی‌توانیم نگرش آنها را تغییر دهیم. می‌توان ماهی یک جلسه با حضور یک کارشناس متبحر در اقامه نماز برای این گروه از اولیا کلاس‌هایی برگزار و رابطه ارتباط با خدا و آسیب‌‌های اجتماعی را به کمک تحقیقات میدانی، تحقیقات آکادمیک خارجی و نظرات فیلسوفان و دانشمندان ایرانی و خارجی مطرح کنیم. وقتی کسی اینگونه اطلاعات را مطرح کند، بعید می‌دانم خانواده‌ای مخالف تعالی فرزندشان باشد.

وی مشکل اصلی در ترویج دین در جامعه کنونی را ارائه سنتی دین، عنوان کرد و گفت: ما دین را سنتی ارائه می‌دهیم در حالی که جامعه تغییر کرده و قالب‌ها را نیز تغییر نمی‌دهیم یعنی از منبر استفاده کرده و مباحث کلی را ارائه می‌دهیم در حالی که باید از قالب‌های متناسب با سن مخاطب استفاده شود.