موفقیت تحصیلی کودکان، زوری نمی شود

​​​​​​​امروزه امتحان و آزمون بخشی از زندگی دانش‌آموزان و خانواده‌های آنها شده است. دیگر مانند گذشته، امتحانات مخصوص به زمان خاصی از سال تحصیلی نیست و هرروز با یک آزمون یا یک امتحان مواجه می‌شویم. از این‌رو دانش‌آموزان همواره در تلاش هستند تا پله‌های موفقیت را یکی پس از دیگری طی کرده و به مدارج بالای علمی دست یابند.

در این میان سؤالی که به ذهن می‌رسد این است که اطرافیان چقدر در موفقیت دانش‌آموزان نقش دارند؟ و آیا دانش‌آموز به تنهایی و بدون هیچ کمکی می‌تواند در امتحان موفق شود؟

دکتر نسرین باقری، روانشناس در پاسخ به این سؤال می‌گوید: بسیاری گمان می‌کنند تنها یک عامل در موفقیت دانش‌آموز مؤثر است و آن هم توانایی و استعداد ذاتی دانش‌آموز است. به عبارت دیگر آنها بر این باورند که اگر دانش‌آموز (student)اراده کند می‌تواند هر راه دشواری را آسان کند.

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی ادامه می‌دهد: عوامل متعددی در موفقیت دانش‌آموز اثرگذار است. در حقیقت آمادگی دانش‌آموز برای شرکت در امتحان و موفقیت او همانند ساخت یک بنای بزرگ است. ساخت و‌سازی که تنها با تدبیر و اندیشه طراحان و مسئولان اجرای پروژه پیش می‌رود و به نتیجه می‌رسد.

به اعتقاد دکتر باقری، در ابتدا تلاشی که دانش‌آموز برای موفقیت خود می‌کند از یک طرف و کمک‌های قابل توجه خانواده به‌عنوان بزرگترین حامی از سوی دیگر می‌تواند بهتر او را برای شرکت در امتحان آماده کند.

کمک خانواده چطور و چگونه باید باشد؟

در حالی که نقش والدین در هموار کردن جاده موفقیت فرزندشان غیرقابل چشم پوشی است بسیاری از والدین نمی‌دانند راه درست حمایت از فرزندشان چیست و چگونه باید او را یاری دهند.

دکتر باقری در این باره توضیح می‌دهد: بسیاری از والدین گمان می‌کنند که امکانات مالی و هزینه‌های هنگفت برای گرفتن معلم خصوصی تنها راه موفقیت فرزندشان است از این‌رو تمام تلاش خود را در انجام هرچه بهتر این امور به کار می‌گیرند. این در حالی است که باید دانست صرف هزینه‌های هنگفت برای آمادگی و موفقیت دانش‌آموز در امتحانات مهم‌تر است یا حمایت روحی و عاطفی؟ امروزه در عمل ثابت شده است که هیچ موفقیتی بدون برخورداری از روحیه‌ای قوی ممکن نیست و هیچ خستگی‌ای بدتر از خستگی روانی نیست. از این‌رو به جای صرف هزینه‌های هنگفت بهتر است راه مقابله با استرس و فشارهای روانی را آموخت و با شیوه‌ای صحیح از دانش‌آموز حمایت کرد.

خودتان بمب استرس نشوید!

کم نیستند والدینی که بدون آگاهی نه تنها به مقابله با استرس‌ها(Stresses) و فشارهای محیطی نمی‌پردازند بلکه خودشان به عامل استرس و فشار روانی فرزندشان تبدیل می‌شوند. دکتر باقری بر این باور است که حتی گاهی والدین بیش از فرزندانشان تحت فشار روحی و روانی قرار می‌گیرند و ندانسته استرس و اضطراب خود را به فرزندشان منتقل می‌کنند.

این روانشناس اظهار می‌کند: والدین آگاه همواره باید مراقب باشند تفاوت بین فشار آوردن و تشویق را دریابند تا دچار اشتباه نشوند. این تفاوت بسیار ظریف است و به لحن صحبت آنان بازمی‌گردد. فشار آوردن یک عامل بازدارنده است و تشویق باعث حرکت و پیشرفت دانش‌آموز می‌شود.

برخی از والدین گمان می‌کنند تأکید مداوم و لحظه به لحظه راه گشاست. آنها فرزندان خود را موجوداتی بی‌فکر تلقی می‌کنند که نمی‌توانند درباره آینده خودشان بدرستی تصمیم بگیرند و باید هر روز و هرشب آنان را شماتت کنند تا به نتیجه مطلوب برسند. اما حقیقت این است که نیاز واقعی بچه‌ها برای کسب آمادگی امتحان و اخذ نتیجه مطلوب، توجه مثبت پدر و مادر است؛ توجهی که در آن بچه‌ها در مرکز توجه قرار گیرند نه درس و مشق آنها، در این صورت است که والدین می‌توانند قابلیت‌ها و توانایی‌های فرزندان خود را شناسایی کنند و نقاط ضعف و قوت آنها را تقویت کنند.

به گفته دکتر باقری، دانش‌آموز نباید احساس تنگنا کند و تکالیفش را در رودربایستی پدر و مادرش انجام دهد بلکه او باید برای درس خواندن ترغیب شود و با میل و اشتیاق این کار را انجام دهد.

در خدمت دانش‌آموز نباشید

برخی از خانواده‌ها گمان می‌کنند هنگام امتحانات باید همه اعضای خانواده دربست در خدمت دانش‌آموز باشند. در صورتی که چنین تدبیری یک افراط‌کاری بی‌مورد و بسیار مضرتر از روش قبل است.

این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: در شیوه قبل که پدر و مادر ذره بین به دست به کنترل شدید فرزندشان می‌پردازند در واقع فرزند را نادیده گرفته و همه چیز برای آنها درس است و در این شیوه نیز این درس و مشق است که نادیده گرفته می‌شود و فرد در معرض توجه بی‌قید و شرط قرار می‌گیرد که این موضوع بر حساسیت او اضافه کرده و احتمال شکنندگی‌اش را بیشتر می‌کند. در نهایت دانش‌آموز احساس می‌کند که مقصر همه اشتباهات و مسائل ناخوشایند، دیگران بوده و آنها هستند که باید برای موفقیت او تلاش کنند. البته این موضوع به این معنی نیست که والدین و خواهران و برادران موقعیت دانش‌آموز را درک نکنند بلکه باید نوعی همراهی و همدلی بین اعضا وجود داشته باشد.

وی عواملی را که والدین می‌توانند از آنها بهره بگیرند چنین توضیح می‌دهد: توجه به سبک زندگی یعنی تغذیه مناسب، تنظیم ساعات خواب و بیداری و گذران اوقات فراغت فرزندان بسیار اهمیت دارد. یک برنامه‌ریزی درست در کنار رژیم غذایی مناسب به شادابی و سرحالی دانش‌آموز کمک می‌کند.

در گام بعدی باید به شرایط خانه توجه کرد. یکی دیگر از شرایط موقعیتی، رفت و آمد با اقوام و آشنایان است. رفت و آمدهای بدون کنترل براحتی نظام فکری دانش‌آموز را به‌هم می‌ریزد. هنگامی که میهمانی به خانه می‌آید حتی اگر دانش‌آموز در اتاق خود مشغول درس خواندن باشد بازهم نمی‌تواند آن طور که باید درس بخواند. البته این به معنی قطع رفت و آمد نیست اما بهتر است رفت و آمدها و معاشرت‌ها محدودتر و با برنامه‌ریزی و در زمان‌های مشخص باشد. گاهی هم دیده می‌شود که برخی از والدین سعی می‌کنند با میهمانی رفتن فضای مناسبی برای فرزندشان فراهم کنند تا او در سکوت و آرامش به تکالیفش برسد هرچند درست است که میهمانی رفتن والدین می‌تواند در فراهم کردن آرامش خانه کارساز باشد اما باید بدانید که فرزندان همراه نشدن با والدین را محرومیت تلقی کرده و بیشتر تحت فشار روانی قرار می‌گیرند.

مورد بعدی استفاده از منبع کنترل درونی است. به این معنا که درس خواندن وظیفه دانش‌آموز است نه وظیفه والدین. دوباره یاد‌آوری می‌کنم که آنان مأمور به وظیفه هستند نه نتیجه، بنابراین خوب است که والدین شرایط مشابه موفق شدن را برای فرزندانشان توضیح دهند تا دانش‌آموز خودش به انجام وظایفش ترغیب شود.

دکتر باقری تأکید می‌کند: در این راستا بهتر است از منبع کنترل بیرونی استفاده نشود. مثلاً پدر و مادر نباید با وعده وعیدهای بی‌پایه و اساس یا وعده‌های خیلی بزرگ بچه‌ها را تحت فشار و اضطراب درونی قرار دهند. آنها باید شرایطی را فراهم کنند که فرزندشان بداند که باید به اندازه کافی برای خوب یادگرفتن سعی و تلاش کند.

وی در خاتمه توصیه می‌کند: هرگز سعی نکنید ناکامی‌ها و شکست‌های تحصیلی خود را توسط فرزندانتان جبران کنید. شما نباید با فشار آوردن غیرمعمول به بچه‌ها آنها را وادار به موفقیت کنید.