کودکان زباله گرد در ایران، فرورفته در فقر و بیماری

کافی است گشت کوتاهی در خیابانها بزنید تا زندگی کودکان شش تا ۱۸ساله ای را ببینید که چگونه در سطل زباله خم شده‌اند، سطل هایی مملو از زباله‌های عفونی که ایدز و هپاتیت را برای این کودکان به ارمغان می‌آورند.

کافی است گشت کوتاهی در خیابانها بزنید تا زندگی کودکان شش تا ۱۸ساله ای را ببینید که چگونه در سطل زباله خم شده‌اند.

این فقط بخشی از زندگی این کودکان است، شب‌ها تا صبح در گاراژ‌ها، زباله تفکیک می‌کنند و صبح تا شب هم در خیابان مشغول جمع‌آوری زباله‌اند.

زندگی کودکان زباله‌گرد در گاراژهایی مملو از آسیب

زندگی این کودکان زباله گرد شبیه زندگی کودکان عادی نیست، روزی نزدیک به ۱۹ساعت زباله جمع می‌کنند و ماهانه ۳۰۰تا ۴۰۰هزار تومان حقوق می‌گیرند. کودکان زباله‌گرد روزانه به‌طور متوسط ۶۰کیلوگرم زباله جمع‌آوری می‌کنند و اغلب در کارگاههای تفکیک زندگی می‌کنند.

این کارگاهها و گاراژها، فاقد هرگونه امکانات بهداشتی بوده و کودکان در معرض انواع و اقسام بیماریهای عفونی از جمله هپاتیت و ایدز قرار دارند. اغلب این کودکان در معرض سوءاستفاده های مختلف نیز قرار می‌گیرند و بد‌ترین نوع زندگی را تجربه می‌کنند.

این گاراژ‌ها شامل آلونک‌های بدون سرویس بهداشتی است و کودکان زباله‌گرد مجبورند؛ در کنار مردان بزرگسال، و در فضایی مملو از جانوران موزی از جمله موش و مارمولک، شب را روز کنند.

افزایش قیمت پسماندهای خشک و مشارکت ضعیف مردم در تفکیک زباله شاید دلایلی باشند برای افزایش و رشد قارچگونه زباله گردی در پایتخت.

جهش قیمت زباله همزمان با گرانی دلار!

تصور اینکه جهش قیمت دلار به زباله‌گردی هم دامن زده دشوار است اما به گفته مسئولان شهری سال گذشته پسماندهایی مثل پلاستیک و قوطی‌های رنگی تا کیلویی۴۰۰ تومان خریده می‌شد و حالا به خاطر نوسانات دلار تا ۶۰۰ تومان هم فروخته می‌شود. ربط این افزایش قیمت به تولد زباله‌گردهای جدید در تهران دامن زده چراکه بیکارها و آسیب‌دیدگان اجتماعی را جمع کرده پای مخازن زباله تا رایگان از یک منبع ثروت استفاده کنند.

کسب و کار میلیاردی؛هرکه زرنگ‌تر و تیزتر زباله ها برای اوست

رایگان بودن زباله بی‌تعارف محلی برای کسب و‌کار عده‌ای شده که سال‌ها درآمدی میلیاردی، راحت و بی دغدغه را به جیب می زنند، کسب و‌کاری که شهرداری می‌توانست فرمانش را به دست بگیرد،‌ به سرانجامش برساند و از آن برای خودش منبع درآمد پایدار بسازد. ولی سال‌هاست به‌‌واسطه همه ضعف‌ها، شهرداری تهران در این سفره با زباله‌گردها شریک است، در رقابتی شبیه جنگ، آن هم با یک قانون که هر که زرنگ‌تر و تیزتر است زباله‌ها برای اوست.

در این‌که زباله یکی از اصلی‌ترین تهدیدات زیست‌محیطی این روزهای کشورمان است شکی نیست، اما قضیه وقتی جدی‌تر می‌شود که به سرانه تولید زباله در کشور می‌رسیم. به آماری که می‌گوید ایرانی‌ها سالانه حدود 20 میلیون تن زباله تولید می‌کنند. از این رقم میلیونی، نصیب هر ایرانی تولید روزانه بیش از 700 گرم زباله است. آن هم در حالی که براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، متوسط تولید زباله در جهان روزانه 300 گرم است.

۳۰ تن زباله بیمارستانی با عادی مخلوط می شود و وزارت بهداشت نسبت به آن هیچگونه پیگیری نمی کند،این درحالی است که اختلاط زباله های بیمارستانی که اغلب عفونی بوده و بی خطر نشده است مانند منبع بزرگی از آلودگی و بیماری در کمین این کودکان زباله گرد است که بدون دستکش و ماسک و کلاه تا کمر در سطل های زباله فرو می روند.

سوء استفاده از کتفی‌ها

رضا عبدلی، مدیرعامل سازمان مدیریت و پسماند شهرداری تهران در رابطه با وضعیت زباله ها و عدم تفکیک آنها به خبرنگار فارس می گوید: تعدادی آدم‌های سودجو تعدادی کودکان کار را اجیر می‌کنند، مدیریت می‌کنند و در محلات رها می‌کنند تا زباله‌ها را جمع‌آوری کنند و به صورت روزمزدی و کیلوگرمی این زباله‌ها خریداری می‌شود. اکثر زباله‌گردها و یا کتفی‌ها در شهر تهران افاغنه هستند که در حاشیه استان تهران زندگی می‌کنند و توسط عده‌ای سودجو این افراد مدیریت می‌شوند و بسیار گسترده هستند. کودکان زباله‌گرد و یا کتفی‌ها از چند جهت وارد شهر تهران می‌شوند و فکر نمی‌کنم در شهر تهران مخزنی وجود داشته باشد و یک کودک کار و زباله‌گرد مسئولیت آن را نداشته باشد.

وی می گوید:در این خصوص انگشت اتهام به سمت سازمان مدیریت پسماند است ولی هیچ تکلیف و ابزاری برای جمع‌آوری زباله‌گردها ندارد؛ چراکه نه مسئولیتی در قبال قراردادهایی که نواحی و مناطق بسته‌اند دارد و نه می‌تواند در این خصوص ورود پیدا کند.

عبدلی می افزاید: ما مسئولیت اجرایی داریم و ناظر عالی هستیم و می‌توانیم بگوییم منطقه کار خود را به درستی انجام داده است یا نه که در این خصوص بارها نامه زدیم و گفته‌ایم کار خود را به درستی انجام نداده‌اید. مناطق و نواحی شهر تهران باید نظارت کاملی داشته باشند ولی آنها نیز ابزار قانونی به عنوان ضابط قضایی ندارند و نمی‌توانند آدم‌ها را متوقف کنند و این کار نیاز به دستور و ضابط قضایی دارد.

مدیرعامل سازمان مدیریت و پسماند شهرداری تهران معتقد است: بهزیستی، نیروی انتظامی، شهرداری تهران، قوه قضائیه و... باید کمک کنند تا ساماندهی دقیقی در خصوص زباله‌گردها اتفاق بیفتد.

کودکان زباله‌گرد از کجا می‌آیند؟ به کجا می‌روند؟ چرا این همه افغانی زیر ۱۷ و ۱۸ سال در ایران هستند؟ محل استقرار و استراحت آنها کجاست و از کجا مدیریت می‌شوند؟ اینها سوالاتی است که باید دستگاه‌ها پاسخگو باشند.

باج دادن به مأموران شهری

فقدان نظارت دقیق و واگذاری مجوز جمع آوری زباله به پیمانکارانی که کودکان محروم را که برای نان ناچارند کار کنند سبب شکل گیری مراکز مجاز و غیر مجاز بازیافت زباله در حاشیه مناطق جنوبی تهران شده است و متاسفانه در این مراکز همچون گود محمود آباد و دیگر گودها عده ای از هموطنانمان و اتباع بیگانه در بدترین شرایط زیستی در میان کوهی از زباله هم کار می کنند و هم متاسفانه زندگی!این شرایط زندگی و کار که ناشی از فقر شدید است، متاسفانه با رشوه خواری و باج گیری برخی کارکنان و ماموران فاسد شهرداری تهران تشدید می شود و کودک کار 9 ساله ای که 20 ساعت زباله جمع می کند تا آخر ماه حداقل درآمد را داشته باشد،گاها ناچار می شود تا نیمی از درآمد اندکش را به ماموران شهرداری باج دهد. این موضوع در شورای شهر تهران نیز مطرح شد و محمد علی افشانی شهردار تهران در این باره حتی کارت زرد گرفت.

فرار پیمانکاران از قانون و بکارگیری کودکان کم سن وسال

به کارگیری کودکان طبق پیمان‌نامه در ایران ممنوع است اما کودکان در اموری مانند پسماند به صورت غیرقانونی فعالیت می‌کنند. چیزی که در شهر دیده می‌شود با موضوعی که روی کاغذ می‌آید متفاوت است. قراردادها و پیمان‌ها مطابق قانون بسته می‌شود. پیمانکاران لیستی که ارائه می‌کنند تمامی کارگرانشان بزرگسال است اما مسأله این است چیزی که در شهر می‌بینیم به خصوص در ساعات تاریکی و بعضاً در روز روشن این است که کودکان و نوجوانان کیسه‌های زباله به دوش از این سطل به آن سطل در حال حرکت هستند. در روی کاغذ سندی مبنی بر اینکه این تخلف رخ می‌دهد نمی‌بینیم.

عضو شورا: تخلفات در شهر روی کاغذ نیست

الهام فخاری رئیس کمیته اجتماعی شورای اسلامی شهر تهران در خصوص به کارگیری کودکان در جمع آوری زباله به خبرنگار فارس می گوید: پیمانکاران شهرداری این موضوع را تکذیب کرده اند اما تخلفات در شهر روی کاغذ نیست.

وی ادامه می دهد: باید از نظر نظارتی فعال‌تر و سنجیده‌تر عمل کنیم کار خلاف قانون را روی کاغذ نمی‌آورند، باید رد پیمانکارانی که به صورت شفاهی و غیررسمی کودکان را به کار می‌گیرند زده شود و برخورد جدی با آنها صورت گیرد که البته این کار با یک برنامه نظارتی مشخص صورت می‌گیرد و تأکید می‌کنم این کار غیرممکن نیست وجزو وظایف است. نباید به این موضوع از جنبه مسائل صرفاً اجتماعی یا صرفاً پسماندی نگاه کرد. اگر نظارت دقیق و درست باشد و بندهای مشخصی در قرارداد با پیمانکار دیده شود طبیعی است که این مسأله با قدری مدیریت برطرف شده و دیگر به این شکل آشکار کودکان را در بین زباله ها نخواهیم دید. در حال حاضر به کارگیری کودکان توسط پیمانکاران یک استثمار کودک است و وضعیت نامناسبی را ایجاد کرده است.

فخاری معتقد است: این کودکان به دلیل اینکه در معرض خطر قرار دارند دچار برخی بیماری ها می شوند. این را هم بگویم که پسماند به درستی در تهران جداسازی نمی شود. از مسئولین خواسته‌ایم که لیست کارگرانی که پیمانکارانشان با آنها در ارتباط است ارائه کند و تاکنون در لیست آنها اسم کودکی نیامده و مدیریت پسماند اعلام می‌کند که طرف قرارداد آنها مرّ قانون رفتار می‌کند و تخلفی صورت نمی‌گیرد اما واقعیت این است که در شهر مشاهده می‌کنیم و هر روز می‌بینیم که این کودکان چطور در سطل‌های زباله به دنبال کسب درآمد برای خانواده‌هایشان هستند.

برخی از این کودکان غیرقانونی وارد کشور می‌شوند و درآمدی که کسب می‌کنند را برای خانواده‌شان ارسال می‌کنند البته افرادی که این کودکان را وارد کشور می‌‌کنند بعضاً پول کمی در اختیار این کودکان قرار می‌دهند و الباقی را برای خود برمی‌دارند اما بعضی از سردسته‌های این کودکان پولی به آنها نمی‌دهند و فقط هزینه‌های جاری کودکان را پرداخت می‌کنند.

سوءاستفاده های پیدا و پنهان از کودکان زباله گرد

حبیب اله فرید معاون اجتماعی سازمان بهزیستی در گفت‌وگو با فارس از سوءاستفاده گروههای مافیایی از کودکان زباله‌گرد و اینکه شهرداری پای کار نیست هشدار داده و می گوید: شهرداری باید نسبت به ساماندهی کودکان زباله‌گرد ورود جدی کند، چرا که عدم نظارت دقیق باعث شده فضایی ایجاد شود که عده‌ای از این کودکان سوءاستفاده کرده و شاهد آزار دیدن این کودکان باشیم.

وی می گوید:هنوز دو سال است که بازخورد خوبی در بحث ساماندهی کودکان زباله‌گرد نگرفته‌ایم، این کودکان در دو گروه به صورت شخصی و یا به صورت همکاری با پیمانکاران شهری کار می‌کنند. این در حالی است که بسیاری از این کودکان بی‌ضابطه کار می‌کنند و فکر می‌کنم که شهرداری باید نسبت به این موضوع ورود جدی کند، چرا که عدم نظارت دقیق باعث شده فضایی ایجاد شود که عده‌ای از این کودکان سوءاستفاده کرده و شاهد آزار دیدن این کودکان شده‌ایم.

فرید می افزاید:بحث تفکیک زباله در کشور ما انجام نمی‌شود و این خود یکی از آسیب‌هایی است که متوجه کودکان زباله‌گرد است، در حالی که در کشورهای پیشرفته تا ۹۰ درصد تفکیک زباله از مبدأ انجام می‌شود.

معاون اجتماعی سازمان بهزیستی تاکید می کند:اگر بسیاری از مسائل شهری، بهداشتی و آموزشی برای کودکان مهیا شود، فضای استثمار از کودک به این شکل ایجاد نمی‌شود و به نظر می‌رسد باید شهرداری در بحث کودکان زباله‌گرد پای کار بیاید، پیگیری کند و ما نیز به عنوان سازمانی که با این کودکان سر و کار دارند پیگیر ماجرا خواهیم بود.

فرید معتقد است: کودکان نباید برای زباله گردی به کار گرفته شوند؛ جلساتی با دستگاه های مختلف از جمله شهرداری داشتیم و قرار بود اجازه ندهند پیمانکاران، کودکان را برای زباله گردی به کار بگیرند اما با اینکه چند سالی است موضوع پیگیری می شود هنوز بازخورد مطلوبی نگرفته ایم.

وی می گوید: موضوع بازیافت زباله ها بسیار جدی است و پرداختن به آن موجب می شود از هدررفت سرمایه ها نیز جلوگیری شود که همراستا با سیاست های اقتصاد مقاومتی است. بهزیستی پیگیر موضوع کودکان زباله گرد است و یکی از بحث های اصلی ما در موضوع کودکان کار و خیابان، کودکان زباله گرد هستند.

حکایت همچنان باقیست...

قبلا اگر شب‌ها قبل از ماموران شهرداری از راه می‌رسیدند، حالا دیگر مدت‌هاست که روزها هم بی‌هیچ مزاحمی به کار و کاسبی‌شان می‌رسند!

بازار این کار و کاسبی به نظر سکه است، شاهد این ادعا افزایش تعداد زباله‌گردهاست. سکه بودن این بازار اما تغییری در سرنوشت زباله‌گردها به‌وجود نمی‌آورد، آنها همچنان به سبک و سیاق همیشه به کارشان ادامه می‌دهند و سود این زباله‌گردی، در نهایت نصیب مافیایی می‌شود که می‌گویند تمام‌قد پشت زباله‌گردها ایستاده است و باید حالا دیگر نگران حال کودکان زباله گرد شد.