بیماری های انگلی در کودکان، مروری بر شایع ترین موارد

بیماری‌های انگلی روده‌ از جمله بیماری‌های شایع میان کودکان به ویژه دانش‌آموزان و کودکانی است که در مهدکودک‌ها نگهداری می‌شوند یا به مدرسه می‌روند. این بیماری‌ها معمولا به دو شکل شایع ابتلا به کرمک -اکسیور- و آسکاریس دیده می‌شوند.

در این مقاله مروری کلی داریم بر علل، علایم و درمان بیماری های ناشی از پروتوزوا -مثل ژیاردیازیس- یا کرم هایی مانند کرم نواری یا کرمک که به بدن کودک وارد می شوند.

انگل چیست؟

انگل یک ارگانیسم یا موجود ریز اندام است که درون یا روی جاندار دیگری زندگی و از آن تغذیه می کند. انگل نمی تواند به تنهایی زندگی کند. انگل ها عبارتند از کک، شپش و کرم. بیماری های انگلی شامل عفونت های پروتوزوآیی -ارگانیسم های تک سلولی مانند مالاریا- هلمینت ها -کرم ها- و بندپایانی مانند انگل گال هستند.

انگل روده چیست؟

انگل روده در روده -شکم- زندگی می کند. انگل های روده معمولا پروتوزوآیی -مانند ژیاردیا- یا کرم -مانند کرمک یا کرم نواری- هستند که از بدن کودکتان به عنوان میزبان و از روده او به عنوان پناهگاه استفاده می کنند. انگل در روده یا سایر قسمت های بدن زندگی می کند و معمولا تولید مثل می کند. گاهی اوقات انگل باعث ایجاد علایم یا عفونت می شود.

ابتلا به انگل در سراسر جهان بسیار شایع است. مکان های شلوغ مانند مهدهای کودک و مدارس محل مناسبی برای ابتلا به این عفونت ها هستند. علاوه بر این، در کشورهای در حال توسعه کودکان معمولا نوعی از این انگل ها را با خود دارند. بهداشت ضعیف و آب آلوده خطر ابتلا به انگل را افزایش می دهد.

شایع ترین انگل های روده در کودکان عبارتند از ژیاردیا و کرمک. انواع دیگر انگل بیشتر کودکانی را مبتلا می کند که در کشورهای در حال توسعه زندگی می کنند و بهداشت ضعیفی دارند. از جمله انواع دیگر انگل می توان به آسکاریس، آمیبیازیس و کرم نواری اشاره کرد.

ژیاردیا

یکی از انگل‌های روده‌ای شایع که در کودکان زیر 5 سال دیده می‌شود و در کشورهای در حال توسعه 30 درصد کودکان را گرفتار می‌کند، انگل ژیاردیاست. این انگل در کودکانی که دچار نقص سیستم ایمنی یا نشانگان نفروتیک یا مبتلا به یبوست هستند، دیده می‌شود و یکی از علل بروز اسهال‌های مسافرتی است.

کیست انگل یا خود انگل بعد از وارد شدن به دهان، خود را به دستگاه گوارش و روده باریک می‌رساند. در 50 درصد موارد آلوده شدن با انگل بدون علامت و در 50 درصد موارد با علامت همراه است. در 5 تا 10 درصد کیست انگل دفع می‌‌شود و در 30 تا 40 درصد مبتلایان، دچار اسهال حاد همراه با بی‌حالی، مدفوع چرب با بوی بد، درد شکم و نفخ، تهوع، بی‌اشتهایی و کم‌وزنی می‌شوند. به‌ندرت این موضوع می‌تواند باعث اسهال مزمن و سوءجذب و اختلال‌های رشد در کودکان هم بشود. اسهال معمولا 3-2 هفته ادامه دارد و تنها راه تشخیص آن، آزمایش مدفوع است.

ژیاردیازیس به عنوان تب بیوِر هم شناخته می شود، گاهی این بیماری از نوشیدن آب تصفیه نشده دریاچه گریبانگیر افراد می شود.

علایم و نشانه های ژیاردیازیس

برخی از کودکان می توانند حامل انگل باشند و آن را از طریق مدفوع خود انتقال دهند، بی آنکه علامت و نشانه ای از خود بروز دهند.

علایم در کودکان بیمار عبارتند از:

- اسهال آبکی

- مدفوع نرم و چرب

- خستگی

- انقباضات شکمی

- نفخ

- حالت تهوع

- کاهش شدید وزن

مشاهده خون و مخاط در مدفوع از علایم ژیاردیازیس نیست. علایم ژیاردیازیس معمولا حدود دو هفته پس از عفونت بروز می کند. ژیاردیازیس با انجام مراحل درمانی علایم معمولا در عرض 6 هفته بهبود می یابند. بیشتر کودکان اصلا به درمان نیاز ندارند.

اسهال شدید، که بسیار نادر است، اما منجر به کم آبی شدید می شود.

علل ابتلا به ژیاردیا

انگل ژیاردیا را می توان در رودخانه ها، دریاچه ها، منابع آب شهری، استخرهای شنا و سالن های ورزشی یافت. ژیاردیا از طریق دست آلوده یا مصرف آب یا مواد غذایی آلوده قابل‌انتقال است و به‌خصوص در مهدکودک‌ها و مدارس کودکان استثنایی به طور شایع دیده می‌شود. البته این عفونت از طریق غذای آلوده یا تماس فرد به فرد هم قابل انتقال است. مثلا به سادگی از طریق فردی که پوشک کودک آلوده به انگلی را تعویض می‌کند به دیگر کودکان از طریق دست آلوده یا اسباب‌بازی آلوده منتقل می شود. به همین دلیل است که قبل از ثبت‌نام کودکان در مهد معمولا جواب آزمایش مدفوع درخواست می‌شود. این انگل در مدفوع بعضی از حیوانات هم وجود دارد.

برای پیشگیری توصیه می‌شود در مسافرت به مناطقی که این انگل در آن شایع است، از آب جوشیده استفاده شود و ضمن رعایت بهداشت دست‌ها، از خوردن مواد غذایی و میوه و سالاد که شیوه شستشوی آنها مشخص نیست، خودداری شود. ژیاردیا واکسن ندارد و تغذیه با شیر مادر در 2 سال ابتدای زندگی می‌تواند از بدن در برابر آن محافظت کند.

روش تشخیص ژیاردیازیس

پزشک برای تشخیص ژیاردیازیس، مدفوع کودک را تحت آزمایش قرار می دهد. کودک شما ممکن است مجبور باشد طی چند روز این آزمایش را تکرار کند تا از دقت آن اطمینان حاصل شود.

در صورتی که با وجود علایم بالینی، آزمایش مدفوع منفی باشد، آندوسکوپی روده باریک تجویز می‌شود.

درمان ژیاردیازیس

برای درمان انگل داروهای متعددی وجود دارد. دکتر فرزند شما تعیین خواهد کرد که کدام درمان بهترین نیازهای کودک را برآورده می کند.

معمولا از داروی مترونیدازول به میزان مشخصی بر حسب وزن کودک برای مدت‌زمان 5 روز استفاده می‌شود. در صورت مقاوم بودن انگل به این درمان و عود مکرر، از داروی آلبندازول به میزان مشخصی بر حسب وزن کودک در همراهی با قرص مترونیدازول استفاده می‌شود.

کرمک

کرمک یا پین وُرم، کرم های سفید و نخ مانندی هستند که در مقعد زندگی می کنند و در مدفوع هم دیده می شوند. این نوع انگل در کودکان زیر ۵ سال وجود دارد و به ندرت در کودکان زیر ۱ سال هم تشخیص داده می‌شود.

این کرم ها شب ها، از مقعد خارج می شوند و در پوست نزدیک مقعد تخم گذاری می کنند. وجود این تخم‌ها و خود کرم‌ها باعث بروز خارش در این ناحیه می‌شود که در شب بیشتر است و گاهی در دخترها حتی می‌تواند عامل شب‌ادراری باشد و حتی ممکن است گاهی با درد شکم و علائم آپاندیسیت مثل شکم درد و تهوع همراه شود. کرمک عارضه ناخوشایندی است، اما باعث بیماری نمی شود.

تخم های کرمک بسیار مقاوم هستند و می توانند تا دو هفته در خارج از بدن، روی لباس، ملافه یا سایر اشیا زندگی کنند.

علایم و نشانه های کرمک

به طور کلی، کودکان مبتلا به کرمک معمولا نشانه ای ندارند. اما ممکن است در اطراف مقعدشان خارش زیادی داشته باشند، به ویژه شب ها. حتی گاهی این عارضه مزاحم خواب خوب کودک می شود. خارش زیاد گاهی بچه ها را بداخلاق می کند.

گاهی ممکن است کرم بالغ را در اطراف مقعد کودک، لباس زیر یا پوشک یا در توالت ببینید. البته این موضوع همیشگی نیست و بعضی والدین هرگز چنین چیزی مشاهده نمی کنند.

علل ابتلا به کرمک

کرمک می تواند به راحتی بین کودکان انتقال پیدا کند. اگر کودکی ناحیه آلوده را بخراشد، تخم کرمک روی انگشتان دست و زیر ناخن او جای می گیرد. انتقال عفونت زمانی اتفاق می افتد که کودک آلوده، تخم را به کودک دیگری منتقل می کند و کودک دوم، نادانسته تخم ها را ببلعد.

البته کرمک به طور غیرمستقیم هم انتقال پیدا می کند. تخم موجود در بدن فرد آلوده به اسباب بازی، صندلی توالت، لباس یا ملافه می چسبد. کودک دیگری به تخم ها دست می زند و آنها را به دهان می برد، در چنین شرایطی هم آلودگی امکان دارد. در آب و هوای معتدل و در مراکز مراقبت از کودکان امکان انتقال این بیماری بیشتر است.

روش تشخیص کرمک

برای تشخیص کرمک، پزشک معمولا آزمایش نواری را توصیه می کند تا تخم کرمک را بیابد. تست نواری می تواند توسط والدین یا پزشک انجام شود. در این آزمایش نوار سلفونی را روی پوست اطراف مقعد فشار می دهند. سپس نوار به آزمایشگاه منتقل می شود وجود یا نبود تخم کرمک تا زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار گیرد. در صورت انجام آزمایش در منزل، بهترین کار این است که صبح قبل از اینکه کودک شما به دستشویی برود آزمایش را انجام دهید. بعد نمونه نوار را به دکتر بدهید.

راه دیگر آزمایش کرمک این است که اگر کرم بالغ را در اطراف مقعد کودک، در لباس زیر و یا پوشک یا در توالت پس از رفتن به حمام ببینید، آن را به پزشک نشان دهید. به خاطر داشته باشید که کرمک سفید رنگ است و تنها حدود یک سانتی متر طول دارد.

از طریق آزمایش مدفوع امکان تشخیص وجود ندارد، چون انگل نسبت به در معرض هوا بودن، حساس است و در مدفوع از بین می‌رود و تشخیص آن امکان‌پذیر نیست. البته به محض خروج مدفوع مادر با نگاه کردن به مدفوع کودک می‌تواند وجود کرمک را تشخیص دهد.

درمان کرمک

اگر کرمک در کودک تشخیص داده شود، پزشک معمولا داروی خوراکی تجویز می کند. معمولا حدود دو هفته طول می کشد تا درمان موثر واقع شود. خارش ناشی از کرم گاهی تا یک هفته ادامه می یابد.

همزمان اگر کودک دیگری در خانه باشد، باید در کنار افراد بزرگسال، این درمان ضدکرم رادریافت کند. رعایت مسایل بهداشتی هم ضروری است. تعویض ملحفه‌ها و لباس زیر الزامی است. باید توالت را بعد از هر بار مراجعه بیمار ضدعفونی کرد و بعد از هر بار دستشویی، دست‌ها و به‌ویژه زیر ناخن‌ها را کامل و دقیق شست. در مهدکودک‌ها نیز شخصی که مسئول تعویض پوشک است، باید برای هر کودک از یک دستکش استفاده کند تا اگر انگلی وجود دارد به کودک دیگری منتقل نشود. بعد از هر بار تعویض نیز باید دست‌ها مرتب شسته شود تا انگل از طریق دست آلوده، به اسباب‌بازی‌ها یا کودکان دیگر منتقل نشود.

اگر یکی از اعضای خانواده مبتلا به کرمک باشد، دیگر اعضای خانواده هم باید مورد بررسی و درمان قرار گیرند.

بلاستوسیستیس هومینیس

بلاستوسیستیس هومینیس یک انگل کوچک است که در مدفوع کودک سالم یا مبتلا به اسهال یا شکم درد یافت می شود. این عفونت معمولا به صورت خود به خودی بهبود می یابد.

دینتاموبا

دینتاموبا « Dientamoeba» در روده زندگی می کند و از طریق آب یا غذای آلوده منتقل می شود. Dientamoeba باعث بیماری نمی شود.

آسکاریس

آسکاریس کرم سفید بلندی است که در کودکان زیر 10 سال شایع است و به‌ویژه در مناطقی دیده می‌شود که هوای معتدلی دارند و نزدیک سواحل دریا هستند. همانند کرمک، اسکاریس هم از طریق مصرف مواد غذایی یا دست آلوده به تخم انگل، وارد بدن می‌شود. تخم انگل به لارو تبدیل می‌شود و در روده به کرم بالغ تبدیل خواهد شد. این کرم می تواند تا 41 سانتی متر رشد کند. آسکاریس تنها زمانی جدی است که بدن با صدها کرم آلوده شده باشد. کرم آسکاریس در هر 24 ساعت بیش از 200 تخم می‌گذارد که با مدفوع دفع می‌شود و چرخه معیوبی را ایجاد می‌کند.

اگر میزان انگل در بدن بالا باشد با دل‌درد و نفخ همراه است و گاهی هم با سرفه و خس‌خس سینه. در نهایت، حتی ممکن است انسداد مجاری صفراوی و انسداد روده هم دیده شود.

آمیبیازیس

آمیبیازیس هنگامی بروز می کند که آمیب وارد بدن کودک شود و شروع به تکثیر کند. این عفونت گاهی هیچ نشانه ای ندارد. اما عفونت های شدید، که نادر هستند، منجر به بروز علایمی از قبیل تب، اسهال، زردی یا کاهش وزن می شود.

کرم نواری

کرم نواری عفونتی است که در اثر مصرف مواد غذایی یا آب آلوده ایجاد می شود. تخم های بلعیده شده این کرم از روده کودک عبور می کنند تا در بافت ها و اندام های بدن ایجاد کیست کنند. لاروهای بلعیده شده کرم نواری به کرم های بالغی تبدیل می شوند که در روده رشد می کند.

پیشگیری از انگل ها

- بهترین دفاع در برابر انگل ها رعایت صحیح بهداشت است.

- فرزند شما، خانواده تان و مهد کودک فرزندتان باید این نکات بهداشتی را رعایت کنند:

- دست ها را بطور مرتب بشویید، به ویژه پس از تعویض پوشک، دستشویی و بازی در خارج از خانه.

- از مصرف آب هایی که احتمال آلودگی دارند باید اجتناب شود، یا از آب جوشیده یا تصفیه شده استفاده شود.

- ملافه ها را به طور منظم بشویید.

- اسباب بازی های کودکان را با مواد ضد عفونی کننده بشویید.

- لباس های زیر را به طور مرتب تعویض کنید.

- سعی کنید هنگام شنا کردن در استخر، دریاچه یا رودخانه از خوردن آب اجتناب کنید.

- از آنجایی که تخم کرمک حساس به نور است، در طول روز پرده های اتاق خواب را بکشید.

چه وقت به پزشک مراجعه کنیم؟

در موارد زیر به پزشک مراجعه کنید:

- اسهال یا تهوع کودک بیش از دو هفته طول بکشد

- کودکتان دچار کم آبی شود

- اگر کودک به مهد کودک می رود، اخیرا به کشور دیگری سفر کرده اید یا آب آلوده مصرف کرده است به پزشک اطلاع دهید.

انگل روده در روده یا سایر قسمت های بدن زندگی و معمولا تولید مثل می کند. بهداشت ضعیف و مصرف آب آلوده خطر ابتلا به انگل روده را افزایش می دهد. در کودکان مبتلا به بیماری، علایم انگل روده به شکلاسهال آبکی، خستگی و تهوع بروز می کند و معمولا بیماری با دارو های خوراکی قابل درمان است. بهترین راه دور ماندن از انگل ها، رعایت درست بهداشت است.