اختلال دوقطبی در کودکان، علائم و نشانه های رایج

آیا احساسات کودک شما به صورت یک‌باره دستخوش تغییرات می‌شود؟ آیا احساساتی چون هیجان، استرس، پرخاشگری، خشم، افسردگی و غم در رفتار کودک شما مشاهده می‌شود؟ این نوسانات اخلاقی می‌تواند از نخستین نشانه‌های اختلال دوقطبی در کودک شما باشد که این اختلال ازجمله نوسانات روحی روانی جدی است که بیشتر در دوران نوجوانی یا اوایل کودکی اتفاق می‌افتد. در این مطلب قصد داریم به بررسی اختلال دوقطبی در کودکان بپردازیم و علائم، نشانه‌ها، راه‌های تشخیص و روش‌های درمان و کمک به این افراد را مورد بررسی قرار دهیم.

اختلال دوقطبی در کودکان چیست؟
اختلال دوقطبی معمولا با تغییرات زیاد در علائم مانیک و افسردگی در شخص رخ می‌دهد. اشخاصی که به این اختلال دچار می‌شوند به احتمال زیاد دوره‌ای از حالات روانی جنون مانند خوشحالی، اعتماد به نفس بالا، هیجان زیاد، کاهش میل به خواب، افکار رقابتی یا تکانشی و بسیاری از رفتار‌های مخرب دیگر را در زندگی خود سپری کرده‌اند. این اشخاص طی مدتی به‌طور هم‌زمان از افسردگی‌های دوره‌ای که می‌توان اعتماد به نفس پایین، ناامیدی و فکر کردن به خودکشی را نام برد، رنج می‌برند. اگر چه نشانه‌های آشکاری در فرد مبتلا وجود دارد، اما تشخیص و درمان اختلال دوقطبی همچنان دشوار است.

علائم و نشانه‌ها
لازم است که بدانید که اختلال دوقطبی در کودکان یک بیماری روانی است که اساسی ژنتیکی و عصبی دارد. از این رو اختلال دوقطبی می‌تواند ارثی باشد و می‌توان گفت در DNA افراد کدگذاری شده است و همان‌طور که مغز رشد می‌کند، این عوامل ژنتیکی بر کارایی مغز تأثیر خواهند گذاشت. از این رو، دلیل ابتلای یک شخص به اختلال دوقطبی صرفاً شرایط محیطی نمی‌تواند باشد، بلکه این فرد با زمینه ابتلا به‌صورت ارثی متولد شده است.
غالباً نخستین علائم اختلال دوقطبی در کودکان در دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی پدیدار می‌شوند. این عارضه احتمالاً به دلیل تغییرات هورمونی و همچنین افزایش فشار‌های اجتماعی و تحصیلات می‌تواند باشد که مجموع این عوامل می‌تواند کاتالیزگر‌های اختلال دوقطبی بشمار بیاید. ولی اختلال دوقطبی در کودکان نیز نشانه‌هایی دارد.
بعضی از نشانه‌های اختلال دوقطبی در سنین کودکی می‌تواند همانند دیگر اختلالات روانی مانند بیش فعالی باشد. تشخیص اختلال دوقطبی در بزرگسالان کاری دشوار است و این کار در سنین کودکی دشوارتر از سنین بزرگسالی است. یک عامل کلیدی جهت تشخیص دادن اختلال دوقطبی، چگونگی تغییرات احساسی از یک حالتی به حالت دیگر است؛ به عبارت دیگر، علائم اختلال دوقطبی به‌صورت مکرر در نوسان هستند، این در حالی است که علائم اختلالات دیگر مانند بیش‌ فعالی ثبات بیشتری دارند.
در حالت مانیک، کودکان عواملی مانند انرژی زیاد، حواس پرتی، پرحرفی، اعتماد به نفس بالا، کم خوابی، شادمانی و خودآگاهی پایین را از خود بروز می‌دهند. این امکان وجود دارد که آن‌ها حالاتی مانند به توهم را تجربه کنند. کودکانی که گرایشات مانیک را از خود بروز می‌دهند، در بازی‌ها صرفاً در نقش‌ها و فانتزی‌های متناسب با سن خود جای نمی‌گیرند. در مقابل آن‌ها تصویری بسیار بزرگ از خود در ذهن پرورش می‌دهند و این تصویر حتی تا بعد از بازی نیز ادامه پیدا خواهد کرد. از طرفی این افراد هر بار ویژگی‌های این تصویر را تغییر می‌دهند.
هم‌زمان با طی شدن این دوره‌های روانی مانیک و پرهیجان، باید به دنبال علائمی از افسردگی نیز در آن‌ها بود. علاوه بر این تغییرات زیاد در میزان انرژی و حواس پرتی در اختلال دوقطبی در کودکان بسیار شایع است. باید به این نکته نیز توجه داشت که هر نشانه‌ای از فکر به خودکشی باید توسط والدین جدی گرفته شود. در کودکان دچار به اختلال دوقطبی، در مراحلی از زمان تصور خودکشی یا در مواردی اقدام به خودکشی در آن‌ها وجود دارد. از طرفی آسیب رساندن به خود، تمایل به سوء مصرف مواد و … نیز رایج هستند و باید به‌سرعت تحت نظر قرار گرفته شود.

فکر به خودکشی در کودکان دچار به اختلال دوقطبی
این احتمال وجود دارد که هریک از این حالت‌های اختلال دوقطبی در جوانان چندین روز یا چندین هفته به طول بیانجامد، ولی در کودکان مبتلا به این بیماری، این نوسانات روانی ممکن است کاملاً یک‌باره و در مواردی در طول یک روز رخ بدهد. در کنار این تغییرات ناگهانی ممکن است دوره‌هایی آرام میان دو حالت روانی نیز رؤیت شود؛ این آرامش قبل از طوفان بوده و درواقع بهترین زمان برای آغاز درمان اختلال دوقطبی در کودکان است. در زیر به برخی از مهم‌ترین نشانه‌های اختلال دوقطبی اشاره خواهیم کرد.
-اختلال بیش ‌فعالی
-رفتارهای عصبی و پرخاشگرانه
-این افراد مخالف هنجارهای اجتماعی هستند
-رفتارهای بدون ترس و مخاطره‌ انگیز که این رفتارها با شخصیت این فرد مطابقت ندارد، برای مثال مصرف مواد یا ولخرجی‌های بدون حساب و کتاب
-بی خوابی یا کاهش قابل ملاحظه نیاز به خواب
-بد اخلاقی و افسردگی در طول روز و به صورتی که این بد اخلاقی ها هر روزه ادامه پیدا کند
-خود بزرگ‌ بینی و بزرگنمایی در مورد توانایی‌های فردی خود و صحبت از آن
-تصور خودکشی و رفتارهایی برای دست یافتن به آن در کودکان با سن بالاتر و نوجوان‌ها

تشخیص اختلال دوقطبی در کودکان
سختی تشخیص این بیماری در کودکان و نوجوانان در این است که تغییرات حالت روانی ممکن است به دلایل مختلفی در این سنین اتفاق بیفتد. در واقع نوجوانان در طول مراحل رشد خود بسیار با این تغییرات روحی رو به رو می‌شوند اما باید بدانیم مبتلایان به اختلال دوقطبی در کنترل احساسات خود دچار مشکل هستند یا نه. از این رو در صورتی که به وجود بیماری اختلال دوقطبی در کودک خود شک دارید، لازم است که در سریع‌ترین زمان ممکن به دنبال کمک یک روانشناس حرفه‌ای باشید.

اختلال دوقطبی در کودکان
باید بدانید که پی بردن به وجود اختلال دوقطبی در کودکان سخت است؛ به این دلیل که تعداد زیادی از علائم این اختلال بسیار شبیه به علائم اختلال بیش ‌فعالی- کم‌توجهی (ADHD)، اختلال سلوک (رفتاری که حقوق اصلی سایرین و هنجارهای اجتماعی مناسب با سن را رد می‌کند) و حتی رفتارهای شایع کودکانه است. یک مشکل اساسی در این باره، این است که داروهایی که برای درمان اختلال بیش‌فعالی-کم‌توجهی توسط پزشک تجویز می‌شوند، اساساً می‌توانند محرک شیدایی در کودکان مبتلا به اختلال دوقطبی باشند.
شیدایی در کودکان در مقایسه با بزرگ‌سالان آسیب‌های فراوان‌تری دارد؛ لازم به ذکر است که علائمی مانند روان پریشی، دیدن یا شنیدن چیزهای تخیلی در حالت شیدایی کودکان بیشتر اتفاق می‌افتد. کودکان در دوره‌ی مانیک و افسردگی بیشتر از علائم فیزیکی افسردگی نظیر درد و تیر کشیدن اعتراض می‌کنند.
یکی از اساسی‌ترین تفاوت‌های این اختلال، در بین کودکان این است که چرخه‌های تغییر رفتار در کودکان مبتلا به دوقطبی با سرعت بیشتری نسبت به بزرگ‌سالان طی می‌شود. این در حالی است ‌که دوره‌های شیدایی و افسردگی در بزرگ‌سالان هفته‌ها، ماه‌ها و حتی سال‌ها ممکن است به طول بیانجامد، این امکان وجود دارد که تغییر دوره‌ها در کودکان به صورت روزانه اتفاق بیفتد.

اقدامات لازم برای کمک به کودک مبتلا به اختلال دوقطبی
در صورتی که اختلال دوقطبی در کودک شما توسط پزشک تشخیص داده شده، می‌توانید با اقداماتی ساده ولی مؤثر به روند درمان و عدم پیشرفت بیماری او کمک کنید. در زیر به تعدادی از این اقدامات اشاره خواهیم کرد.

اقدامات لازم برای کمک به بیماران
۱. داروهای لازم برای درمان را در زمان مشخص به کودک بدهید
باید اقداماتی انجام دهید که کودکتان داروهای ضروری را برای درمان اختلال دوقطبی مصرف کند. از یادآور، یادداشت یا هر چیز دیگری که به شما باعث می‌شود زمان مصرف داروها را به خاطر داشته باشید، استفاده کنید. در صورتی که کودک‌ شما باید در مدت حضور در مدرسه دارو مصرف کند، با مسئول مدرسه و مربی بهداشت در این خصوص هماهنگ کنید.
۲. به عوارض ناشی از مصرف داروها توجه کنید
اکثر داروهای درمان این اختلال در بزرگ‌سالان آزمایش شده است و اثر بخشی تعداد کمی از این داروها بر روی کودکان و نوجوانان شناخته شده‌ است. کودکان با استفاده از این داروها غالباً دچار مشکلات بیشتری نظیر افزایش وزن، تغییر قند خون و کلسترول خون می‌شوند. از پزشک کودکتان در مورد عوارضی که می‌بایست زیر نظر قرار گرفته شود، سؤال کنید. بر طبق هشدارهای سازمان غذا و داروی آمریکا، این امکان وجود دارد که تعدادی از داروهای ضدافسردگی، اقدام به خودکشی را در کوکان، نوجوانان و جوان‌های زیر ۲۴ سال افزایش می‌دهند.
۳. درباره بیماری فرزند خود با مسئولین مدرسه هم فکری کنید
گاهی اوقات کودک مبتلا به اختلال دوقطبی به مراقبت خاصی در زمان حضور در مدرسه احتیاج دارد. به عنوان مثال این کودک ممکن است به استراحت بیشتر یا تکلیف کمتری در دوره‌های بحرانی خود در زمان بیماری اختلال دوقطبی نیاز داشته باشد. در برخی موارد این احتمال وجود دارد که شما مجبور باشید برای مدتی کودک‌ خود را به مدرسه نفرستید، لااقل تا زمانی‌ که علائم این اختلال به ثبات برسد.
۴. برنامه ریزی منظمی را در نظر بگیرید
برنامه‌ ریزی منظم روزانه به صورت قابل توجهی به کودکان مبتلا به این اختلال کمک خواهد کرد. به فرزند خو د آموزش دهید تا یاد بگیرد هر روز در ساعت مقرری از خواب بیدار شود، غذا بخورد، ورزش و بازی کند و سپس بخوابد. همه سعی‌تان را به کار بگیرید تا تنش‌ها را در خانواده خود به طرز قابل ملاحظه‌ای کاهش دهید.
۵. شرایط خانوادگی افراد مبتلا به این اختلال را در نظر بگیرید
کودک دچار اختلال دوقطبی بار سنگینی به دوش تمام اعضای خانواده است. حتی وجود این اختلال در فرزندان، این احتمال را قوت می‌بخشد که زندگی زناشویی والدین او را تحت تأثیر قرار دهد. از طرفی این احتمال وجود دارد که فرزندان دیگر خانواده متوجه مراقبت‌های خاص والدین خود از فرزند دیگر خانواده به دلیل وجود مشکل خواهر یا برادرشان نشوند و از توجه‌ بیشتر و ویژه به او آزرده شوند. جلسه‌های درمانی خانوادگی به همه‌ی اعضای خانواده کمک می‌کند با وضعیت آشنا شوند و بهتر با آن کنار بیایند.
۶. مراقب نشانه‌های میل به خودکشی باشید
هیچ والدینی مایل نیست که به این فکر کند که فرزندش ممکن است بخواهد به خودش آسیب برساند، ولی باید به این باور داشت که این تهدید برای کودکان وجود دارد. در صورتی که کودک‌ شما از تمایلش به پایان دادن به زندگی‌اش حرف می‌زند یا اقدام به کاری می‌کند که زندگی‌اش را تهدید می‌کند، به آن بی‌توجه عبور نکنید. ابزار آلات و داروهای خطرناک را از منزل خارج کنید و سریعاً از یک روانشناس در این زمینه کمک بگیرید.

ا ختلال دوقطبی در کودکان چگونه درمان می‌شود؟
درمان اختلال دوقطبی در کودکان شامل مواردی برای تثبیت احساسات روحی روانی توسط دارو و روان درمانی است که به کودک و خانواده کمک می‌کند که از عوارض اختلال دوقطبی در امان باشند و در نتیجه موجب ایجاد عزت نفس و رضایت کودک و خانواده او می‌شود. والدین طبیعتاً نگران تأثیرات دراز مدت دارو‌ها هستند، ولی پژوهش ها حاکی از آن هستند که درمان به موقع اختلال دوقطبی از آسیب‌های آن به مغز پیشگیری خواهد کرد. از طرفی این درمان می‌تواند مانع از خودکشی، اعتیاد، رفتار‌های ناهنجار و … شود. مداخله زودهنگام در اختلال دوقطبی می‌تواند منجر به عملکرد تحصیلی و اجتماعی مطلوب‌تر در کودک شما گردد.
با توجه به این که ژنتیک در به وجود آوردن اختلال دوقطبی در کودکان دخیل است، به هیچ عنوان فردی را به دلیل ابتلا به این اختلال سرزنش نکنید. مراقبت خوب و بجا می‌تواند برای این افراد اثر بخش باشد.

اختلال دوقطبی در کودکان از نگاه آماری
بر طبق آمار به دست آمده، در بیماران مبتلا به اختلال دوقطبی حدوداً ۱۰ سال میان نخستین علائم این اختلال تا شروع درمان فاصله می‌افتد. در حالی‌که بیشتر اختلال دوقطبی در بزرگسالان تشخیص داده می‌شود، علائم این اختلال به‌طور شایع در دوران کودکی پدیدار می‌شود. با توجه به این‌که حدوداً طبق آمار بدست آمده یک چهارم کل خودکشی‌ها، مرتبط به اختلال دوقطبی است، در نتیجه تشخیص و درمان اختلال دوقطبی در کودکان اهمیت ویژه ای دارد. در صورتی که والدین از علائم این بیماری در کودک خود آگاهی داشته باشند تشخیص آن دردوران کودکی و شروع درمان این اختلال می‌تواند بسیاری از کودکان و خانواده‌ها را از سال‌ها رنج حاصل از این اختلال دوقطبی نجات دهد.