اختلال یکپارچگی حسی، شناخت و درمان

اختلال یکپارچگی حسی یا عدم کارکرد یکپارچگی (SID) یا اختلال پردازش حسی (SPD) نوعی اختلال عصبی است که ناشی از عدم توانایی مغز برای یکپارچه سازی، پردازش و پاسخ به اطلاعات مشخص دریافت شده از سیستم های حسی اصلی بدن است. سیستم های حسی شامل حواس: ۱-لامسه ۲-بینایی ۳-شنوایی ۴-بویایی ۵-چشایی ۶-وستیبولار ۷-عمقی می باشند.
SID=> sensory integration Disorder
SPD=> sensory processing disorder
فرآیند طبیعی یکپارچگی حسی از دوران جنینی (قبل از تولد) آغاز شده و در سراسر زندگی ادامه پیدا می کند قسمت عمده رشد حسی پیش از اولین سالهای نوجوانی انجام می شود. ارتباط مداوم میان طرز رفتار و عملکرد مغز، ادغام یا یکپارچگی حسی نامیده می شود.یک پایه بسیار مهم برای رفتار و یادگیری در زندگی فرد را فراهم می کند. روند یکپارچگی حسی بطور خودکار و بدون نیاز به تلاش اتفاق می افتد، برای بعضی افراد این فرایند ناکارآمد است. در این افراد تلاش و توجه گسترده ای مورد نیاز است تا ادغام حسی رخ می دهد، ضمن اینکه تضمین برای دستیابی به این هدف وجود ندارد. هنگامی که این امر اتفاق می افتد روند یادگیری ناخودآگاه مختل می شود که همان اختلال یکپارچگی حسی است.
در واقع ما از طریق سیستم های حسی به شناخت از محیط پیرامون دست می یابیم و با آن ارتباط برقرار می کنیم و از طریق تجربه در محیط یادگیری صورت می گیرد.

سیستم های حسی
۱-سیستم حسی جنبشی (vestibular) : حس حرکت و تشخیص جهات بدن در فضا وستیبولار نام دارد. گیرنده های آن در گوش داخلی قرار دارند و به هنگام حرکت ما را از جهت و سرعت آن آگاه می سازد. همچنین ما را نسبت به تعادل، تغییرات جاذبه، تجارب حرکتی، وضعیت خود به هنگام سکون و حرکت در فضا و تغییراتی که در وضعیت سر ما، چه با چشم باز و چه با چشم بسته بوجود می آید آگاه می کند و قوام عضلانی را حفظ می کند.

حساسیت بیش از حد به تحریکات وستیبولار منجر به بروز علائم زیر می شود
۱-ترس از حرکات طبیعی و معمولی: تاب، سرسره، سحط شیبدار
۲-ترس از بالا و پایین رفتن از پله و یا هر نوع بلندی
۳-ترس از پریدن
۴-ماشین سواری را دوست ندارد
۵-ضعف در راه رفتن روی سطوح ناهموار و سطح شیبدار
۶-این کودکان غیرفعال و ترسو یا پرخاشگر هستند.
۷-بطور پیوسته خواستار حمایت فیزیکی بزرگترها است.
حساسیت کمتر از حد به تحریکات وستیبولار منجر به بروز علائم زیر می شود:
۱-دست و پا چلفتی بوده، تلو تلو می خورد و دائم زمین می خورد.
۲-درفعالیت های ورزشی ضعیف عمل کرده و لذت نمی برد.
۳-در هماهنگی دو طرف بدن دچار مشکل است و عبور از خط میانی بدن امکان پذیر نیست.
۴-تثبیت غلبه طرفی ندارد و دست غالب مشخص نشده است.
۵-در تشخیص راست و چپ دچار مشکل است.
۶-حروف را جابجا می بیند و کلمات را بر عکس می خواند.
۷-درخواندن و نوشتن تاخیر دارد.
۸-در دنبال کردن اشیاء در حال حرکت، در کشیدن خط، در خواندن یک سطر تایپ شده و در نهایت در کپی کردن نوشته های روی تخته مشکل دارد.
۹-به هنگام نشستن مشکل در نگه داشتن سر رو به بالا و خیلی زود خسته می شود.
۲-سیستم حس عمقی (proprioception): حس عمقی یا حس وضعیت، گیرنده های آن در مفاصل، عضلات، لیگامان ها قرار دارند و بطور ناخودآگاه اطلاعاتی از وضعیت بدن به ما می دهد. به این معنی که مغز می فهمد عضلات چه هنگام و چگونه در حال استراحت یا کشش و انقباضی هستند و یا چگونه مفاصل خم و باز می شوند. علاوه بر آن این حس مربوط به دریافت مفاهیمی چون وزن، فشار، کشش و تغییر در وضعیت می شود. به کم این حس ما قادر به شناخت قسمتی از بدن که می خواهد حرکتی را انجام دهد می شویم و این که چطور این حرکت انجام خواهد شد و این برنامه ریزی حرکتی است.
اختلال کارکردی سیستم حس عمقی منجر به چه علائمی می شود:
۱- خام حرکتی یا دست و پاچلفتی بودن
۲- تمایل به افتادن
۳- فقدان آگاهی از وضعیت بدن در فضا
۴- ضعف در مهارت های درشت حرکتی
۵- ضعف در مهارت های ریز حرکتی مثلا مشکل در دستکاری اشیاء ریز مثل دکمه، گیره
۶- غذا خوردن به صورت کثیف و شلخته
۷- وضعیت بدنی نامناسب
۸- حرکات را به صورت ناهماهنگ انجام می دهد
۹- دایم به وسایل بر می خورد
۱۰- مداد را یا خیلی سفت می گیرد که منجر به شکستن آن می شود و یا خیلی شل و ضعیف می گیرد در نیتجه کمرنگ می نویسد
۳-سیستم حس لامسه (Touch): گیرنده های حس لامسه در پوست قرار دارند و به همراه حس عمقی منجر به دریافت تصویری از بدن می شود و نقش مهمی در درک ما از محیط پیرامون خود دارد. همچنین منجر به بروز واکنش های حفاظتی در آدمی برای حفظ حیات و بقا می شود. انواع محرکات لمسی شامل درد، لمس سطحی یا سبک، لمس عمقی، سرما و گرما، فشار و ارتعاش می باشند.
در صورت کارکرد نامناسب سیستم لامسه تحریکات حسی دریافت شده از پوست بطور صحیح پردازش نمی شوند و در نهایت کودک حساسیت بیش از حد و یا کمتر از حد نرمال نشان خواهد داد.

حساسیت بیش از حد
۱- منجر به تدافع لمسی می شود
۲- در نتیجه تحریک بیش از حد مغزی فرد نمی تواند رفتارهای خود را سازماندهی کند و تمرکز داشته باشد پس پاسخ هیجانی منفی به تحریکات لمسی خواهد داشت
۳- فرد نسبت به لمس سطحی بسیار حساس می شود
۴- به هنگام لمس توسط دیگران خود را کنار می کشد یا از درآغوش گرفتن متنفر است و تماس فیزیکی را دوست ندارد.
۵- از پوشیدن برخی از لباس ها به خاطر جنس و بافت آن ها خودداری می کند. برچسب و یا اتیکت لباس ها برایش خوشایند نیست.
۶- از کوتاه نمودن مو و شانه زدن بیزار است.
۷- از راه رفتن روی سطوحی مثل چمن، فرش و سطح خیس بیزار است.
۸- از بودن در جاهای شلوغ بیزار است.
۹- از لمس برخی از موارد دوری می کند مثل چسب، شن و ماسه، گل و نقاشی انگشتی

حساسیت کمتر از حد
۱- به تحریکات دردناک واکنشی نشان نمی دهد یا دیر واکنش نشان می دهد.
۲- در دستکاری اشیاء و اسباب بازی ها مشکل دارد به جای استفاده از تمام دست از نوک انگشتانش استفاده می کند.
۳- اشتیاق لمسی دارد به این معنی که به طور مداوم و یکسره وسایل را لمس می کند یعنی مالش و سایش مکرر دارد.
۴- سیستم حس شنیداری: (sense of hearing)
پردازش شنوایی به معنی توانایی مغز برای دریافت، تشخیص، جهت یابی، تمییز، فیلتر نمودن و تفسیر صداهای اطراف ما به منظور فهم آن است.

اختلال در پردازش شنوایی که تاثیر بر روند تفسیر اطلاعات شنیداری در مغز دارد، منجر به مشکلات زیر می شود
۱- ضعف در مهارت های مرتبط با گوش دادن در نتیجه توجه نمودن و به خاطر سپردن مطالب شفاهی مشکل می شود.
۲- به صداهای معمولی و عادی نمی تواند عادت کند. به هنگام شنیدن صداهای غیر منتظره یا ناگهانی می ترسد مثلا با شنیدن صدای زنگ از جا می پرد.
۳- به راحتی دچار حواس پرتی می شود و تمرکز خود را از دست می دهد.
۴- ضعف در مهارت های ترتیب دهی و حافظ و توالی حافظه شنیداری در نتیجه فرد نمی تواند دستور العمل های چند مرحله ای را انجام دهد.
۵- به دلیل مشکل در پردازش شنوایی نیاز به زمان بیشتری برای پاسخ دهی به پرسش ها دارد.
۶- مشکل در پیداکردن جهاتی که صدا از آنجا می آید.
۷- اختلالات گفتار و زبان: به عنوان مثال در توالی هجاها و یادگیری واژگان جدید و در نتیجه در یادگیری زبان مشکل ایجاد می شود.
۸- مشکل در خواندن، درک مطلب، هجی کردن و دامنه لغات دارند.
۹- در محیط های شلوغ دچار اضطراب می شود ودست های خود را روی گوش هایش می گذارد.
۱۰- تعاملات بین فردی و مهارت های اجتماعی ضعیف است.

سیستم حس بینایی (visual)
پردازش بینایی به معنی توانایی تشخیص و تفسیر تحریکات بینایی است. که به به آن مهارت ادراک بینایی نیز گفته می شود این واقعیت که کودک می تواند به وضوح و به راحتی ببیند نمی تواند تضمینی بر توانا بودن مغز وی برای استفاده از اطلاعات دریافتی مرتبط با حس بینایی باشد.

ادراک بینایی
۱-جهت یابی و تشخیص راست و چپ ۲- تشخیص شکل ۳- حافظه بینایی و توالی حافظه بینایی ۴- هماهنگی حرکات چشمی ۵-تشخیص شکل از زمینه ۶-روابط فضایی ۷-اکمال بینایی ۸- توانایی کپی کردن خطوط

اختلال در پردازش بینایی منجر به مشکلات زیر می شود
۱- فرد دائما به اشیاء دور و بر خود می خورد.
۲- مرز بین خود و دیگران را تشخیص نمی دهد.
۳- هنگام رنگ آمیزی بیرون از کادر را رنگ می کند. در شمارش اعداد مشکل دارد و ترتیب را رعایت نمی کند.
۴- مشکل در تماس چشمی و یا تعقیب، ثبات و ردیابی بینایی دارد.
۵- به هنگام خواندن یا نوشتن از روی کتاب سطر را گم می کند.
۶- مشکل در درک عمق دارد.
۷- توجه کمی به جزئیات تصاویر دارد.
۸- ضعف در مهارت های نوشتاری و خواندنی دارد.
۹- در چیدن پازل و بازی های ساختنی مشکل دارد.
۱۰- در تشخیص و ترسیم حروف، اعداد و اشکال مشکل دارد.
۱۱- تعادل ضعیفی دارد.
۱۲- حساسیب به رنگ ها و نورهای تند و شفاف به ویژه نورهای فلش دارد.
۱۳- در فهم دستورالعمل های غیر کلامی ضعیف است.
۱۴- ضعف در تشخیص شکل از زمینه.
۱۵- ممکن است دچار اختلال یادگیری در زمینه خواندن، نوشتن و یا ریاضی باشد.

سیستم حس بویایی
این سیستم از قدیمی ترین و اساسی ترین بخش های مغز است اختلال در پردازش حس بویایی منجر به اجتناب فرد از بوهایی که برای دیگران طبیعی است می شود. که اگر کودک حساسیت بالایی نسبت به بو داشته باشد ممکن است در اثر بو کردن برخی از غذاها حالت تهوع به او دست بدهد و در واقع بر روی چشایی تاثیر گذار است.

سیستم حس چشایی
گیرنده های آن بر روی سطح فوقانی زبان قرار دارند که چهار طعم شیرینی، تلخی، شوری و ترشی توسط گیرنده های چشایی دریافت می شود.
اختلال در پردازش حس چشایی منجر به اجتناب فرد از مزه هایی که برای دیگران قابل تحمل است می شود. عادات بد غذایی شکل می گیرد یعنی از خوردن بعضی غذاها به خاطر مزه آن ها خودداری کند. از خمیر دندان خوشش نمی آید در نتیجه مسواک زدن را دوست ندارد.

اختلال یکپارچگی حسی در چه مواردی دیده می شود
۱- اوتیسم
۲- اختلال نقصی توجه (بیش فعالی)
۳- اختلال یادگیری
۴- اختلال رفتار مقابله ای
۵- سندروم تورت
۶- اختلال وسواس
۷- اضطراب
۸- اختلال سلوک
۹- اختلال هماهنگی رشدی
۱۰- افسردگی