روش های آموزش به کودکان، سنین پیش دبستانی و مهد کودک

سنین پیش از دبستان برای کودکان دوره‌ای حساس و بسیار موثر است. کودک برای ورود به مدرسه و یادگیری خواندن و نوشتن آماده می‌شود. به عنوان والدین یا مربیانی که با کودکان سر و کار دارید، حتما می‌دانید شیوه‌های مختلفی برای آموزش مهارت‌های خواندن و نوشتن به کودکان در سنین پیش از دبستان وجود دارد. در این مقاله، به مرور تعدادی از روش های آموزش در پیش دبستانی و مهد کودک پرداخته می‌شود. این روش‌ها فقط مجموعه‌ای از پیشنهادها و فعالیت‌های مرتبط آموزشی هستند که با توجه به سن کودکان ارائه شده‌اند و ممکن است کامل و جامع نباشند.

۱. فراهم کردن فرصت گفتگو
معلمان باید تا آنجا که می‌توانند با کودکان ارتباط کلامی برقرار کنند، از این طریق مفاهیم و واژگان جدید به دایره لغات و حوزه یادگیری و درک کودک اضافه می‌شود. مهارت‌های شفاهی زبان، واژگان و اطلاعات عمومی قوی‌ترین ابزار پیشرفت و درک مطلب در مراحل بعدی آموزش هستند. به همین دلیل، به مربیان پیشنهاد می‌شود با نظارت مثبت، فرصت تعامل دانش‌آموزان با یکدیگر را با مکالمات فردی و گروهی فراهم کنند. ایجاد فرصت گفتگو، خواسته یا ناخواسته، فرصت‌های ارزشمندی برای یادگیری سوادآموزی دانش‌آموزان ایجاد می‌کند.

۲. خواندن بسیار
خواندن باید به شکل‌های مختلف انجام شود. یکی از مهم‌ترین این اشکال کتاب خواندن مربی به همراه کودکان است. این فعالیت شرایط مناسبی برای یادگیری واژگان و مفاهیم موجود در کتاب ایجاد می‌کند. همچنین از این طریق، کودک با واج‌آرایی و تلفظ صحیح واژگان آشنا می‌شود. علاوه بر این، با دیدن شکل‌های نوشتاری، کلمات به تدریج در ذهن کودک نقش می‌بندند و یادگیری الفبا از همین نقطه آغاز می‌شود.
متونی که خوانده می‌شود باید هم روایی باشد (کتاب‌های داستان) و هم توصیفی (کتاب‌های اطلاعات عمومی). در کلاس درس، باید انواع کتاب‌ها با موضوعات مختلف در دسترس باشند. کتاب‌های در قطع بزرگ برای اشاره کردن مربی یا معلم به تصاویر و کلمات و استفاده راحت‌تر کودکان از فرآیند کتابخوانی موثر هستند. کودکان می‌توانند مربی را در فرآیند خواندن همراهی کنند (کتابخوانی مشارکتی و تعاملی) یا بعد از خواندن مربی از روی متن، آن را تکرار کنند. خواندن کتاب‌های تصویری، گفتگو و داستان‌سازی کودکان نیز از بهترین نوع کتابخوانی برای آن‌ها محسوب می‌شود.
کتابخوانی فرصت بسیار خوبی برای آموزش نحوه خواندن فهرست‌ها، علائم، تصاویر، واژگان و تطابق آن‌ها با مفاهیمی است که در محیط اطراف کودک وجود دارد. کتابخوانی فرصت کافی برای گفتگو و کاوش در کتاب‌ها را برای کودک فراهم می‌کند. همچنین، کتاب‌های صوتی نیز می‌تواند فواید مخصوص به خود را برای کودک داشته باشد. هنگام گوش دادن به کتاب‌های صوتی در کلاس، می‌توان به کودکان هدفون داد یا کتاب را برای همه با بلندگو در کلاس پخش کرد.

۳. نوشتن بسیار
جلسات نگارشی گروهی در کلاس‌های پیش دبستانی و مهد کودک می‌تواند فعالیت‌های مربوط به تجارب زبانی را نیز در بر بگیرد. در این فعالیت‌ها، می‌توان از کودکان خواست ایده‌های خود را مطرح کنند، سپس مربی یا معلم این ایده‌ها را روی تخته یا کاغذ یادداشت کند و درباره آن‌ها با هم گفتگو کنند.
برای مثال، «بچه‌ها، یادتون میاد ما دیروز رفتیم باغ وحش؟ درباره این موضوع چه حرف‌هایی می‌تونیم بزنیم؟ کسی هست که بخواد چیزی بگه؟» مربی یا معلم می‌تواند جملات و نظرات کودکان را با خطی درشت و خوانا روی تخته یادداشت کند و هر کلمه‌ای که می‌نویسد را با صدای بلند بخواند. به این ترتیب، کودک با شکل صحیح نگارش و تلفظ کلمات نیز آشنا می‌شود. جملات باید کوتاه و صحیح باشند، بنابراین، ایرادی ندارد اگر آن‌ها را ویرایش و بازنویسی می‌کنید. خواندن همزمان و تکرار جملات پس از معلم برای روان‌خوانی و تقویت مهارت‌های واژگانی کودک بسیار موثر است.
از آنجا که مهارت‌های نگارشی برای رشد کودکان لازم و ضروری هستند، باید کاغذ، مداد، تخته و دیگر ملزومات نوشتن به تعداد کافی در دسترس کودکان قرار داشته باشد. در چنین شرایطی، کودکان می‌توانند آنطور که دوست دارند با وسایل سوادآموزی تعامل کنند، آن‌ها را کشف کنند و از آن‌ها استفاده کنند. فراهم کردن فرصت کافی برای کشف و تکرار یکی از مهم‌ترین ملزومات تقویت سوادآموزی در کودکان است.
آموزش مهارت‌های نگارشی در مراحل اولیه باید ترکیبی از نقاشی و نوشتن باشد. کودکان برای نوشتن نامه یا داستان در ابتدا نقاشی می‌کشند. مربی یا معلم می‌تواند به کودکان پیشنهاد دهد داستانی را به تصویر بکشند و کودک هرچه را در ذهن دارد با کمک تصاویر روی کاغذ بیاورد. قدم بعدی برای معلم یا مربی این است که کودک را به حرف زدن و بیان داستان نهفته در تصویرش ترغیب کند: «به من درباره داستانی که کشیدی بگو.» در عین حال، وقتی کودک نقاشی‌اش را به خانه می‌برد، توصیف آن تصاویر برای پدر و مادر نیز تمرینی برای خواندن و سوادآموزی است.
شکل دیگری از تمرین نگارش دادن موضوعی به کودک است. این موضوع می‌تواند در قالب بازی و سرگرمی با کودک اجرا شود. برای مثال، می‌توان جملات نیمه تمامی را نوشت یا بلند گفت و از کودک خواست آن‌ها را ادامه دهد.
به عنوان مربی یا معلم با استفاده از روش‌های خلاق می‌توانید از هر فرصتی استفاده کنید و برای کودک فرصت توصیف یک موقعیت را ایجاد کنید. برای مثال، «بچه‌ها، باید یادم باشه موقع نهار سیب هم با خودم ببرم. به نظرتون چی بنویسم که یادم بمونه؟» سپس همانطور که کودکان جملات و نظرات خود را بیان می‌کنند، آن‌ها را روی تخته یادداشت کنید و همزمان با نوشتن، آن‌ها را با صدای بلند بخوانید. هدف این است که کودکان نوشتن درباره موضوعات روزمره را یاد بگیرند. سپس می‌توانید واژه‌های مهم و آوای آن‌ها را در کتاب‌های معروف و متون معتبر پیدا کنید، آن‌ها را با هم بخوانید و تمرین کنید.

۴. بازی کردن
بازی روشی است که کودکان با آن دنیای اطراف خود را می‌شناسند؛ بازی یکی از بهترین روش های آموزش در پیش دبستانی و مهد کودک است. بازی باید برای معرفی و تقویت مهارت‌ها و مفاهیم مورد استفاده قرار گیرد. برای مثال، برای آموزش حرف «ب»، تمام اسباب‌بازی‌ها و وسایلی که با حرف «ب» شروع می‌شوند را نشان‌دار کنید. برای آموزش اسامی پرندگان، از اسباب‌بازی‌ها و مجسمه‌های پرندگان استفاده کنید. بازی‌هایی که در آن کودک باید تصویر یا وسیله‌ای را با اسم یا آوای آن مطابقت دهد نیز بسیار کاربردی هستند. استفاده از فلش کارت‌ها یا حتی بازی‌های ساده کامپیوتری نیز می‌تواند موثر باشد.

۵. آموزش مستقیم، منظم و مطابق با برنامه
این روش اصولا با رویکردهای کودک محور و بازی محور مغایرت دارد، اما در صورتی که به جای توضیحات مستقیم، از شیوه توصیف استفاده شود، می‌تواند روش موثری باشد. در این روش، می‌توان به مدت ۳۰ ثانیه (و نه بیشتر) صداها و آواهای کلمات را برای کودک شرح داد و سپس بلافاصله با بازی یا فعالیت‌های خلاقانه دیگر، به تمرین این آموزه‌ها پرداخت. مطالب آموخته شده باید با ذکر تاریخ یادداشت شوند و میزان پیشرفت کودکان با نمودار یا روش‌های دیگر بررسی شود.
در صورتی که حین تمرین، استعداد‌ها و مهارت‌های دیگری در هر کدام از کودکان تشخیص دادید، آن‌ها را یادداشت کنید. در این روش، نه تنها آموزش بلکه ارزیابی نیز به شیوه مستقیم انجام می‌شود؛ با همین رویکرد می‌توانید مهارت‌های صوتی و واج‌آرایی را نیز با کودکان تمرین کنید.