اختلال یادگیری در کودکان، مهم ترین علائم و راه تشخیص

اختلال یادگیری (learning disorder) یا همان نارسایی‌های ویژه در یادگیری یکی از اختلالات رایج در میان کودکان و دانش آموزان میباشد.

اختلال یادگیری چیست؟
آیا فرزند شما با وجود داشتن هوش طبیعی، نمرات مناسبی در مدرسه نمی‌گیرد؟ آیا متوجه شده‌اید که به طور مداوم در خواندن، نوشتن و یا محاسبات ریاضی با مشکل روبرو است و به همین دلیل از مدرسه و تمرین‌های کلاسی می‌ترسد؟
شماری از بچه‌ها علیرغم اینکه مشکل ذهنی و جسمی خاصی ندارند، در یادگیری مطالب درسی موفق عمل نمی‌کنند.
بنابراین معمایی در ذهن معلمان و والدین شکل می‌گیرد با این عنوان که اگر بچه سالم است؛ پس چرا نمی‌تواند به خوبی بخواند و یا نمی‌تواند در درک مطالب ریاضی و حل مسئله‌ها موفق عمل کند؟
این گروه از دانش‌آموزان، از نظر جسمی و مغزی دچار هیچ‌گونه عارضه مشخصی نیستند.
ولی در یادگیری اشکالاتی دارند و گاهی این اشکالات در یادگیری با نابهنجاری‌های رفتاری نیز همراه است.
از این دانش‌آموزان با نام‌های گوناگون در کتابهای روان‌شناسی و علوم تربیتی یاد شده است.
اما متخصصین به کودکانی که چنین شرایطی دارند، کودکان با "نارسایی‌های ویژه در یادگیری" می‌گویند
اختلال یادگیری برای دانش‌آموزانی که دارای بهره هوشی طبیعی هستند، ولی در یادگیری برخی از مهارت‌ها مانند:
- تکلم
- خواندن
- هجی کردن
- نوشتن
- حساب کردن
- ادراک بینایی
- ادراک شنوایی
- توالی در حافظه بینایی و شنوایی
- دچار اِشکال هستند، به کار می‌رود.

ویژگی‌های کودکان مبتلا به نارسایی‌های ویژه در یادگیری چیست؟
- این کودکان دارای بهره هوشی تقریباً متوسط یا بالاتر هستند.
- این کودکان از نظر حواس مختلف (بینایی، شنوایی، و …) سالم هستند.
- این کودکان از امکانات محیطی و آموزشی نسبتاً مناسبی برخوردار هستند.
- این کودکان دارای نابهنجاری‌های شدید رفتاری نیستند.
- پیشرفت آموزشی این کودکان به طور قابل ملاحظه‌ای کمتر از بهره هوشی، سن و امکانات آموزشی که از آن برخوردارند، است.

راه تشخیص اختلال یادگیری در کودکان
حال این سؤال مهم پیش می‌آید که چگونه کودکان با نارسایی‌های ویژه در یادگیری قابل تشخیص و شناسایی هستند.
ارزیابی هم در تشخیص و شناسایی مشکلات ویژه یادگیری و نیز در جهت‌گیری برنامه‌ها و مداخلات آموزش ویژه مورد نیاز دانش‌آموزان این گروه، از اهمیت بسزایی برخوردار است
ارزیابی‌های دقیق و مناسب می‌توانند نیم‌ رخی از قوت‌ها و ضعف‌های دانش‌آموز را در حیطه‌های مختلف مهارتی ارائه دهند که مبنای برنامه آموزش ویژه فرد باشند:
- ارزیابی‌های رسمی با استفاده از آزمون‌های استاندارد هوشی- شناختی (برای تفاوت قائل شدن بین مشکلات ویژه یادگیری و مشکلات هوشی و شناختی) و آزمون‌های عملکردی پیشرفت تحصیلی (برای بررسی و مقایسه توانایی درونی و یادگیری‌های آموزشگاهی که توسط متخصصین به منظور تشخیص‌گذاری اجرا می‌شود).
- ارزیابی‌های غیر رسمی که توسط معلمان جهت ارزشیابی از شیوه‌های آموزشی ارائه شده و میزان پیشرفت دانش‌آموزان طراحی و اجرا می‌شوند.
"یادمان باشد غفلت از شناسایی نارسایی‌های ویژه یادگیری در سنین پایین و در نتیجه تأخیر در ارائه آموزش فردی مناسب و فشرده منجر به شکست تحصیلی و به دنبال آن ترس یا تنفر از مدرسه، کاهش اعتماد به نفس در دانش‌آموزان می‌شود".

طبقه بندی و انواع اختلال یادگیری
مشکلات یادگیری به دو گروه تقسیم می‌شود:
گروه اول شامل مهارت‌های تحصیلی بنیادین است، نظیر خواندن، نوشتن، املاء، ریاضی، و زبان (هم درک مطلب و هم بیان مطلب)
گروه دوم شامل حوزه‌های یادگیری بسیار مهمی شامل مهارت‌هایی نظیر:
- پشتکار
- سازماندهی
- کنترل تکانه
- صلاحیت اجتماعی
- و هماهنگی حرکات
است.
با در نظر گرفتن این نکته که یادگیری خواندن، نوشتن و حساب کردن پایه‌ای برای یادگیری‌های دیگر است.

مهم ترین علائم اختلال یادگیری کدامند؟
در ادامه بحث در مورد اختلال یادگیری بهتر است با مشکلات مربوط به خواندن، نوشتن و ریاضیات بیشتر آشنا شوید.
کودکان با دشواری‌هایی در خواندن و هجی کردن
مشکلات خواندن از اساسی‌ترین مشکلاتی است که کودکان با نارسایی‌های ویژه در یادگیری با آن مواجه هستند.
زیرا اگر دانش‌آموزی به این مشکل دچار باشد، به احتمال قوی در سایر زمینه‌ها هم دچار اشکال خواهد بود.
"نارسا‌خوانی" اصطلاحی است که برای کودکانی که علیرغم هوش طبیعی قادر به خواندن نیستند، به کار می‌رود
این گروه از کودکان ممکن است واژه‌های بسیاری را بدانند و به راحتی آنها را در مکالمه به کار بگیرند، اما قادر به درک و شناسایی نشانه‌های نوشتن یا چاپی نیستند.
برخی از این کودکان حتی می‌توانند واژه‌ها را بخوانند، اما مفهوم آنها را نمی‌فهمند.
معمولاً مشکلات اختصاصی خواندن این کودکان به شرح زیر است:
- اشتباه کردن کلمات شبیه به هم مانند سنگ، و سگ.
- حدس زدن کلمات با در نظر گرفتن حروف ابتدا و انتهای کلمات
- جا به جا خواندن حروف در کلمه. مثلاً واژه «دور»، «رود» خوانده می‌شود.
- خیلی آهسته و کند خواندن
- مشکلات شدید در هجی کردن کلمات

کودکان با دشواری‌های اساسی در نوشتن و املاء
تعدادی از کودکانی که نارسایی در بیان نوشتاری دارند، اندیشه‌های بسیار خوب و اطلاعات فراوانی در ذهن دارند.
اما نمی‌توانند آنها را به درستی بنویسند تا دیگران هم آن اندیشه‌ها را بدانند و درک کنند.
در اختلال یادگیری معمولاً مشکلات اختصاصی نوشتن این کودکان به شرح زیر است:
- این کودکان معمولاً وارونه‌ نویسی می‌کنند
- بسیار بدخط می‌نویسند و مطالب نوشته شده را به دفعات پاک می‌کند.
- اِشکال در سازمان‌ دهی ایده‌هایشان در هنگام نوشتن. یعنی انشاء کودک «شروع، ادامه و پایان» مشخصی ندارد.
- دشواری در به کاربردن دستور زبان و املاء درست به هنگام نوشتن. همچنین اِشکال در مرتب و واضح نوشتن حروف. مثلاً جمله‌ها را کامل نمی‌کند.
- اضافه‌نویسی دارد؛ مثلا «سبز» را «سببز» می‌نویسد

کودکان با دشواری‌های اساسی در ریاضیات
کودکانی که در این زمینه نارسایی دارند، در درک و یادگیری ریاضی دچار مشکل و دردسر بسیار می‌شوند.
مهارت‌های ریاضی آنان به خوبی همکلاسی‌هایشان نیست.
بنابراین آنها ممکن است به زمان بیشتری برای یادگیری ریاضی داشته باشند.
در بررسی دشواری‌های ریاضی این گروه از کودکان باید به مشکلات بینایی و تفکر آنان نیز توجه نمود.
معمولاً مشکلات اختصاصی در ریاضیات این کودکان به شرح زیر است:
این کودکان در بخاطر سپردن قواعد ریاضی مشکل دارند
مثلاً برای تبدیل کیلومتر به متر یا تبدیل سانتی‌متر به میلی‌متر، به خاطر نمی‌آورد که هر یک کیلومتر=۱۰۰۰ متر است یا هر سانتی‌متر= ۱۰ میلی‌متر است.
مشکل در حل مسئله‌های ریاضی به ویژه مسئله‌های چندمرحله‌ای.
داشتن خطاها و اشتباه‌هایی از سر بی‌توجهی. مثلاً عدد ۱۰۰ را ۱۰۰۰ در نظر می‌گیرد.
کند یا تند بودن عملکرد فرد در انجام محاسبات که در هر دو صورت به حل مسئله منجر نمی‌شود.

سؤالات احتمالی و متداول درمورد نارسایی‌های ویژه در یادگیری
در ادامه دکتر آرین نژاد روانشناس به مهم ترین سوالات شما در مورد اختلال یادگیری میپردازند.
آیا نارسایی‌های ویژه در یادگیری (اختلال یادگیری) همان کند‌ ذهن بودن است؟
خیر. ممکن است کودکان با نارسایی‌های ویژه در یادگیری در سرعت عمل یا پردازش ذهنی نقص داشته باشند، ولی این موارد با تمرین‌ها و درمان‌های مربوطه به مرور رفع می‌شود.
این نقص‌ها (اختلال یادگیری) با آنچه در نزد عوام به کند ذهنی مشهور است فرق دارد.
تشخیص نارسایی‌های ویژه در یادگیری چگونه انجام می‌شود؟
درمانگران اختلال یادگیری از مجموعه‌ای از ابزار، روش‌ها و مشاهدات برای تشخیص اینکه بچه‌ای اختلال یادگیری دارد یا خیر استفاده می‌کنند.
یک سری از ابزارها برای سنجش میزان درک مفاهیم، سرعت عمل، حافظه، بیان، قدرت شنیداری، مهارت در محاسبه و تحلیل به کار می‌رود.
همچنین مهارت‌های حرکتی و تعادلی هم مورد سنجش قرار می‌گیرد
ارزشیابی میزان درک مفاهیم تحصیلی نیز انجام می‌شود (ریاضی، خواندن، املاء، نوشتن).
نتایج این بررسی‌ها به وسیله درمانگر ثبت می‌شود و سپس درمانگر به این نتیجه می رسد که آیا این مراجع در گروه کودکان با نارسایی‌های ویژه در یادگیری قرار می‌گیرد یا خیر؟
آیا اختلال یادگیری نیاز به دارو دارد؟
به طور کلی درمورد اکثر دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری، دارویی وجود ندارد.
اگر شک کردم که فرزندم اختلال یادگیری دارد، اولین قدم چیست؟
اولین قدم مراجعه به یک روانشناس کودک است تا کودک شما کامل ارزیابی شود.
درمان اختلال یادگیری به چه صورت است؟ آیا اختلال یادگیری درمان می شود؟
درمان‌های متعددی برای درمان اختلال یادگیری وجود دارد که روانشناس کودک با توجه به نوع نارسایی یادگیری و شرایط کودک آن را پیشنهاد می‌دهد.
روش‌هایی همچون
- بازی درمانی
- روش‌های حسی- حرکتی
- نوروفیدبک
- روش‌های شناختی- رفتاری
- و غیره