گرمازدگی در کودکان: علائم، علل، پیشگیری و درمان

تعریف گرمازدگی در کودکان

گرمازدگی شدیدترین شکل از بیماری‌های مرتبط با گرما است که در آن دمای بدن به بیش از 40 درجه سانتی‌گراد می‌رسد و مکانیسم خنک‌کننده بدن از کار می‌افتد. گرمازدگی در کودک می‌تواند به آسیب‌های دائمی به مغز و اندام‌های داخلی منجر شود و در صورت عدم درمان فوری، حتی تهدیدی برای جان کودک باشد.

انواع بیماری‌های مرتبط با گرما در کودکان

گرمازدگی در خردسالان می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های زیر باشد:

• گرفتگی عضلانی ناشی از گرما:  معمولاً پس از فعالیت فیزیکی در هوای گرم رخ می‌دهد و با درد و انقباض عضلانی همراه است.
• خستگی گرمایی: با علائمی مانند تعریق زیاد، ضعف، سردرد و تهوع ظاهر می‌شود.
• گرمازدگی شدید:  شدیدترین مرحله است و با تب بالا، گیجی، عدم تعریق، تشنج و بیهوشی همراه می‌شود.

 دلایل اصلی گرمازدگی در کودکان

اصلی‌ترین علل گرمازدگی در کودکان عبارتند از:

• قرار گرفتن طولانی‌مدت در محیط گرم و مرطوب
• فعالیت فیزیکی شدید در هوای گرم
• عدم نوشیدن آب کافی (کم‌آبی بدن)
• پوشش لباس‌های نامناسب و ضخیم در تابستان
• رها شدن کودک در خودرو پارک شده (حتی به مدت کوتاه)
• مصرف برخی داروها که تنظیم دمای بدن را مختل می‌کنند

علائم گرمازدگی در کودکان

صرف نظر از علت گرمازدگی در کودکان، این عارضه می‌تواند با علائم زیر همراه باشد:

• تب بالای ۴۰ درجه سانتی‌گراد
• پوست خشک، داغ و قرمز (بدون تعریق)
•  تنفس سریع و سطحی
• گیجی، تحریک‌پذیری یا بیهوشی
• ضربان قلب سریع
• سردرد، سرگیجه و حالت تهوع
• تشنج در موارد شدید

نکته: در بسیاری از موارد عوارض گرمازدگی در کودکان با هم رخ نمی‌دهند و ممکن است چند مورد ظاهر شود.

جوش گرمی در کودکان

جوش گرمازدگی یا جوش گرمی یا همان عرق‌سوز یکی از واکنش‌های شایع پوست کودکان به گرما و تعریق زیاد است که معمولاً در نواحی مانند گردن، زیر بغل، پشت، و کشاله ران ظاهر می‌شود. این جوش‌ها به شکل برجستگی‌های کوچک، قرمز و گاهی همراه با خارش یا سوزش هستند و در اثر بسته شدن منافذ پوست و تجمع عرق به وجود می‌آیند. استفاده از لباس‌های نخی و سبک، نگه‌داشتن پوست کودک در حالت خشک و خنک، و پرهیز از گرمای زیاد به پیشگیری و درمان این مشکل کمک می‌کند. در صورت تحریک شدید پوست یا عفونت، بهتر است با پزشک مشورت شود.

گرمازدگی در کودکان چند روز طول می‌کشد؟

مدت زمان بهبودی از گرمازدگی در کودکان بسته به شدت علائم متفاوت است، اما معمولاً در موارد خفیف، بهبودی طی یک تا سه روز با مراقبت‌های خانگی مناسب مانند استراحت، آبرسانی و خنک‌سازی بدن حاصل می‌شود. با این حال، اگر گرمازدگی شدید باشد یا با علائمی مانند بیهوشی، تشنج یا تب بالا همراه شود، ممکن است چند روز تا یک هفته برای بهبودی کامل نیاز باشد و حتی نیاز به بستری شدن در بیمارستان وجود دارد. در چنین مواردی، پیگیری وضعیت عمومی کودک پس از درمان نیز ضروری است تا از عدم بروز عوارض بلندمدت اطمینان حاصل شود.

گروه‌های پرخطر

کودکان زیر بیشتر در معرض گرمازدگی قرار دارند:

• نوزادان زیر یک سال
•  کودکان دارای اضافه‌وزن یا چاقی
• کودکانی با بیماری‌های مزمن مانند آسم یا بیماری‌های قلبی
• کودکان مبتلا به اختلالات عصبی
• کودکانی که داروهای خاص مانند آنتی‌هیستامین‌ها یا ضدافسردگی مصرف می‌کنند

گرمازدگی در کودکان پسر و دختر

در برخی مطالعات مشاهده شده که پسران بیشتر از دختران در معرض گرمازدگی قرار می‌گیرند، به‌ویژه در سنین پایین‌تر. یکی از دلایل این تفاوت می‌تواند سطح بالاتر فعالیت فیزیکی در پسران باشد که باعث افزایش تولید گرما در بدن می‌شود.

همچنین، ساختار بدنی متفاوت، میزان تعریق، و حتی تفاوت‌های رفتاری مانند بی‌توجهی به علائم اولیه گرما، می‌تواند نقش داشته باشد. با این حال، هر دو جنس در صورت قرار گرفتن در شرایط گرم و مرطوب بدون مراقبت مناسب، در خطر گرمازدگی هستند و پیشگیری برای همه کودکان ضروری است.

اقدامات فوری در صورت گرمازدگی کودک

برای رفع گرمازدگی در کودکان این کارها را انجام دهید:

• منتقل کردن کودک به مکان خنک و سایه‌دار
• درآوردن لباس‌های اضافه
• خنک کردن بدن با آب ولرم یا حوله خیس (نه آب سرد)
• قرار دادن کمپرس سرد روی سر، گردن و زیربغل
• اگر کودک هوشیار است، نوشیدن مایعات خنک مانند آب. در صورت بیهوشی، کودک را به پهلو بخوابانید و از دادن هرگونه خوراکی پرهیز کنید.

نقش تغذیه در محافظت از کودک در برابر گرمازدگی

درمان خانگی گرمازدگی کودکان شامل استفاده از خوراکی‌های مفید و آبرسان نیز هست‌. تغذیه مناسب می‌تواند نقش موثری در جلوگیری از کم‌ آبی بدن کودک و گرمازدگی ایفا کند. جدول زیر برخی از خوراکی‌های مفید را نشان می‌دهد:

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

 گاهی برای درمان گرمازدگی در کودکان نیاز به اقدام پزشک است. در مواردی که علائم گرمازدگی کودک شدید یا غیرقابل کنترل شود، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد. این علائم شامل:

• تب بالای ۴۰ درجه
• بی‌حالی شدید
• گیجی
• بیهوشی
• تشنج
•  خشکی پوست بدون تعریق
•  تنفس تند و سطحی
•  عدم پاسخ کودک به تحریکات

همچنین اگر کودک دچار استفراغ مکرر یا ناتوانی در نوشیدن مایعات باشد و نشانه‌هایی از کم‌آبی شدید مانند خشکی دهان، گودی چشم‌ها یا کاهش ادرار مشاهده شود، مراجعه فوری به مراکز درمانی ضروری است. هرگونه تاخیر در درمان گرمازدگی شدید می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی به اندام‌های داخلی یا حتی مرگ شود.

دارو برای گرمازدگی کودکان

درمان گرمازدگی در کودکان بیشتر بر پایه مراقبت‌های حمایتی و تنظیم دمای بدن است و معمولاً به داروی خاصی نیاز ندارد، مگر در موارد شدید که ممکن است پزشک برای کنترل تب از داروهایی مانند استامینوفن یا ایبوپروفن با دوز مناسب کودکان استفاده کند.

برای درمان جوش‌های ناشی از عرق‌سوز (جوش گرمی) می‌توان از پمادهای موضعی ملایم مانند کالامین لوشن، کرم زینک اکساید یا پماد کالاندولا استفاده کرد که به تسکین التهاب و خارش کمک می‌کنند. استفاده از کرم‌های چرب یا پمادهای سنگین توصیه نمی‌شود، زیرا ممکن است منافذ پوست را بیشتر مسدود کنند. در صورت گسترش جوش‌ها یا علائم عفونت، مراجعه به پزشک ضروری است.

راه‌های پیشگیری از گرمازدگی در کودکان

برای جلوگیری از گرمازدگی در کودکان نکات زیر را در نظر داشته باشید:

• استفاده از لباس‌های نخی، سبک و روشن
• نوشیدن آب کافی در طول روز حتی در صورت عدم احساس تشنگی
• محدود کردن بازی و ورزش در ساعات گرم (بین ساعات ۱۱ تا ۱۶ ممنوع است)
• استفاده از کرم ضد آفتاب و کلاه لبه‌دار در بیرون از خانه
• هرگز کودک را در خودرو پارک‌شده تنها نگذارید
•  فراهم‌سازی محیطی خنک در خانه با تهویه مناسب یا کولر
•  تغذیه کودک با میوه‌های آبدار مانند هندوانه، خیار، طالبی و نارنگی

سخن پایانی

گرمازدگی در کودکان شرایطی است که نباید دست‌کم گرفته شود. با آگاهی، مراقبت و اقدام سریع می‌توان از پیامدهای جدی این وضعیت جلوگیری کرد. خانواده‌ها باید در روزهای گرم سال توجه ویژه‌ای به دمای محیط، لباس، میزان فعالیت و وضعیت آبرسانی بدن کودک داشته باشند. مشورت با پزشک در صورت بروز هرگونه علامت مشکوک می‌تواند نجات‌بخش باشد.