ناتوانی یادگیری در نوشتن، مشکلات معمول کودکان

شهرزاد:برخی از خانواده هایی که دارای فرزند دانش آموز دوره ابتدایی هستند، پس از ورود فرزندشان به مدرسه با مسائل و مشکلات گوناگونی روبه رو می شوند. مهم ترین و شایع ترین مسائل آنها مشکلات مربوط به تحصیلات و یادگیری فرزندان است. درحال حاضر تاحدی به انواع ناتوانی مانند ناتوانی در خواندن، ناتوانی در نوشتن، ناتوانی در مهارت های اجتماعی، ناتوانی در توجه و نظایر آن توجه می شود و برای هریک از ناتوانی ها روش های درمان و آموزش ترمیمی به کار می رود. کودکانی که مشکلات و نارسایی های یادگیری آنان به سبب معلولیت ذهنی (عقب ماندگی ذهنی)، معلولیت حسی (نابینایی و ناشنوایی)، معلولیت عاطفی (ناهنجاری های عاطفی)، معلولیت اجتماعی، معلولیت خانوادگی و یا معلولیت جسمی- حرکتی است، موردنظر نیستند.

علل ناتوانی
یادگیری یک فرایند پیچیده است و مشکلات یادگیری متنوع و گوناگون هستند. عوامل متعددی بر یادگیری دانش آموزان ابتدایی تأثیر می گذارند. توانایی های یادگیری انسان به عملکرد های دستگاه های عصبی، حسی، حرکتی و شناختی و عوامل جسمانی و زیستی، ژنتیکی و محیطی و کیفیت رشد بستگی دارد.

۱. عوامل جسمانی و زیستی : برخی از متخصصان بر این باور هستند که آسیب های خفیف مغزی پیش از تولد، هنگام تولد و پس از تولد عامل اصلی ناتوانی یادگیری است. این گونه آسیب های خفیف مغزی موجب بدکاری مغزی می شوند و بر توانایی های فرد در زمینه ادراک، توجه، حافظه و تفکر او تأثیر منفی بجا می گذارند. بدکاری مغزی بدین معناست که مغز به درستی کار نمی کند. علت دیگر ناتوانی یادگیری، عدم برتری طرفی مغز یا غلبه مختلط مغز است. این وضعیت هنگامی رخ می دهد که غلبه دو نیمه مغز کودک از نظر آناتومی مختلط است. چنین فردی ممکن است راست دست، اما چپ پا یا چپ چشم باشد.

2. عوامل ژنتیکی: تحقیقات انجام شده روی دوقلوها نشان می دهد که ناتوانی یادگیری جنبه ارثی نیز دارد.

۳. عوامل محیطی و خانوادگی: قضاوت درباره تأثیر عوامل محیطی امر مشکلی است. شواهد زیادی در دست است که نشان می دهند، دانش آموزانی که در محیط نامساعد و نامناسب رشد می یابند از نظر یادگیری و پیشرفت تحصیلی با مسائل بیشتری روبه رو می شوند. قضاوت در این زمینه به این علت دشوار است که هنوز کاملاً مشخص نیست که مشکلات یادگیری به لحاظ شرایط محیطی نامساعد است یا به علت عوامل زیستی مانند آسیب مغزی و تغذیه ناکافی. عوامل دیگری که از نظر محیطی می توانند احتمالا موجب ناتوانی یادگیری شوند عبارتند از:فقرمحیط آموزشی، روش ها و راهبردهای تدریس نادرست و عدم توجه به نیازهای دانش آموزان .

انواع ناتوانی‌های یادگیری
اختلال ها و ناتوانی هایی که به طور معمول در دوره کودکی و نوجوانی رایج هستند و تشخیص داده می شوند، عبارتند از: اختلال های یادگیری، اختلال های ارتباطی، اختلال های رشد زبان و گفتار، اختلال های دفع، اختلال های حرکتی و نظایر آن. در میان اختلال های یادشده در دوره ابتدایی اختلال های یادگیری یا به بیان درست تر ناتوانی های یادگیری بیشتر بروز و ظهور پیدا می کنند و اغلب با اختلال نارسایی در توجه، بیش فعالی و رفتارهای تکانشی همراه است.

ناتوانی یادگیری در خواندن:

خواندن در برگیرنده مجموعه ای از مهارت هاست و پایه مشترک موفقیت در تمام امور تحصیلی محسوب می شود. خواندن در تمام فعالیت های تحصیلی و یادگیری نقش اساسی به عهده دارد و مشکلات خواندن مهم ترین عامل عدم موفقیت تحصیلی در مدرسه شناخته شده است. مشکلات خواندن در دانش آموزان دوره ابتدایی به ویژه در پایه اول تحصیلی به شکل های گوناگون ظاهر می شود که در این بخش به برخی از آنها اشاره می شود:

۱. دانش آموز هنگام خواندن دچار مشکل می شود و قادر به تشخیص حروف به ویژه حروف مشابه نیست، مانند تشخیص حرف «م» از «ب»، «د» از «ب» و «ر» از «ل».
2. دانش آموز هنگام خواندن قادر نیست کلمه های مشابه را با چشم تشخیص دهد و دچار مشکلات دیداری است. به عنوان مثال برای تشخیص غار از غاز برگ از مرگ یا کباب از کتاب مشکل دارد.
۳. دانش آموز هنگام خواندن آهسته، کلمه به کلمه، حرف به حرف و بریده بریده می خواند و قادر به برقراری ارتباط میان حروف و کلمه ها نیست.
4. دانش آموز هنگام خواندن برخی از حروف یا کلمه ها را حذف یا اضافه می کند.
۵. دانش آموزانی که در خواندن مشکل دارند کودکانی هستند که در زبان و گفتار دچار مشکل می باشند. این گونه دانش آموزان در کشیدن صدای حروف (صداکشی)، شناسایی حروف و بخش کردن کلمه ها مشکل دارند. آنها از روی حدس و گمان به کلمه ها می پردازند. گاهی اوقات صدای حروف را به طور جداگانه تشخیص می دهند، اما قادر نیستند آنها را با یکدیگر ترکیب کنند.
6. دانش آموزانی که دچار ناتوانی یادگیری در خواندن هستند، مبتلا به ناتوانی های یادگیری رشدی در زمینه های توجه، حافظه و ادراک شنیداری هستند. گاهی این قبیل دانش آموزان در گوش دادن، نگاه کردن، حرکت چشم و توجه کردن با مشکلاتی مواجه هستند.
۷. بعضی از دانش آموزان در تشخیص صداها (صداشناسی) و ترکیب صداها مشکل دارند و در تشخیص صداهای مشابه ناتوان اند. مثلاً برای این قبیل دانش آموزان تشخیص تفاوت شنیداری کلمه های پر- بر، نرو- برو، ابرو- آبرو، مار- سار و رنگ- زنگ دشوار است.
8. گروه دیگری از دانش آموزان با مشکلات خواندن مشکل حافظه دیداری توالی دارند و هنگام خواندن در حفظ توالی و ترتیب حروف در یک کلمه با مشکل روبه رو می شوند. برای مثال به جای کبریت، کربیت و به جای قفسه، قسفه می خوانند.
۹. برخی از دانش آموزان در هجی کردن و بخش کردن کلمه دچار مشکل هستند. برای مثال دانش آموز کلمه ای را درست می خواند، اما نمی تواند حروف آن را به طور مجزا نام ببرد و یا بخش های کلمه را مشخص کند.
12. برخی از دانش آموزان با مشکلات خواندن دچار وارونه خوانی هستند. برای مثال زور را روز می خوانند.

ناتوانی یادگیری در نوشتن:
مشکلات نوشتن به شکل های نارسانویسی، سرهم نویسی، بدخطی، شتابان نویسی، وارونه نویسی، جدانویسی، آیینه نویسی و نظایر آن ظاهر می شود. در میان مهارت های تحصیلی پایه، نوشتن ، پیچیده ترین و عالی ترین مهارت است که در دوران تحصیل آشکار می شود. کودکی که دچار ناتوانی یادگیری در نوشتن است در خواندن نیز مشکل دارد. نوشتن کنش پیچیده دستگاه اعصاب مرکزی و انتقال افکار به شکل زبان نوشتاری است.

۱. کج نویسی : این گونه مشکلات در نوشتن ممکن است به علت بسیار نزدیک بودن بازو به بدن، بسیار محکم یا شل گرفتن مداد و دوربودن انگشتان از نوک مداد رخ دهد.
2. راست نویسی : این قبیل مشکلات در نوشتن امکان دارد به علت بسیار دوربودن بازو از بدن، نزدیک بودن انگشتان به نوک مداد و درست نبودن وضعیت کاغذ به وجود آید.
۳. چپ دستی: امروزه نوشتن با دست چپ امری بهنجار و عادی است و تمام متخصصان بر این باور هستند که باید به کودک اجازه داد تا با دست برتر و هر دستی که تمایل دارد بنویسد و کارهای خود را انجام دهد.
4. پرفشار یا کم فشار نوشتن: براثر فشار آوردن بیش از حد یا کمتر از حد لازم مداد روی کاغذ یا استفاده از مداد نامناسب این گونه مشکلات بروز می کند ( مداد کوتاه یا کوچک).
۵. ناتوانی در نسخه برداری: نسخه برداری یا کپی برداری از شکل های هندسی و حروف مشکل دیگری از نوشتن است. برخی از کودکان هنگام نسخه برداری بخشی را حذف یا اضافه می کنند و گاهی اوقات شکلی را بسیار بزرگ یا کوچک می کشند. علت این است که این گونه کودکان از نظر حافظه دیداری مشکل دارند.
6. جدانویسی و سرهم نویسی: برخی از دانش آموزان، حروف و کلمه ها را با فاصله زیاد از هم و جدا می نویسند. در حالی که برخی از کودکان با ناتوانی در نوشتن، حروف و کلمه ها را جابه جا می نویسند و بعضی حروف و کلمه ها را سرهم و کاملاً نزدیک به حروف و کلمه های دیگر می نویسند که خواندن را مشکل می سازد. برای مثال کودک کلمه احمد را به صورت اح مد می نویسد.
۷. وضعیت بدن و سر: وضعیت بدن به طور کلی به ویژه وضعیت سر و دست هنگام نوشتن عامل دیگری است که در دانش آموزان با ناتوانی در نوشتن باید مورد مطالعه قرار گیرد. برای مثال بارها مشاهده شده است که این گونه دانش آموزان هنگام نوشتن طوری سرخود را پایین می آورند که سرشان به کاغذ می چسبد و یا کاغذ را بیش از حد کج می گذارند.
8. بدخطی: مسئله بدخطی یا ناخوانانویسی به صورت های گوناگون دیده می شود مانند:

• عدم تناسب اندازه یک حرف در کلمه ها: برای مثال کودک حرف الف را در یک کلمه کشیده و در کلمه دیگر کوتاه می نویسد.
• لرزش دست در نوشتن: برای مثال کودک تعداد دندانه های حروف سین و شین را بیشتر یا کمتر می نویسد. همچنین در حروف نقطه دار (مانند ب و پ) تعداد نقطه را بیشتر یا کمتر می گذارد.
• آیینه نویسی و وارونه نویسی: برای مثال کودک کلمه بابا را به شکل اب اب می نویسد.

ناتوانی در حساب کردن

دانش آموزان مبتلا به مشکلات حساب با نارسایی ها و مسائل گوناگون روبه رو هستند. تشخیص شکل، تشخیص اندازه و رنگ، توانایی شمردن، تشخیص مجموعه ها، تناظر یک به یک، خطاهای متداول درحساب. ریاضیات زبان نمادین است و دانش آموز دردوره ابتدایی باید مفاهیم ریاضی مانند عدد، زمان، شکل، فاصله، اندازه و نظم را در عمل و در زندگی روزمره، در فعالیت های آموزشی و اجتماعی و در تعامل با والدین، خواهران و برادران و همسالان یاد بگیرد و به کار بندد. ناتوانی یا نارسایی در محاسبه عبارت است از نقص یا اختلال در توانایی، در درک و فهم و به کارگیری اعداد و نمادهای ریاضی. عواملی که موجب ناتوانی یادگیری در خواندن، نوشتن و هجی کردن می شود امکان دارد باعث ناتوانی یادگیری درحساب گردد. به طور معمول دانش آموزان دوره ابتدایی در زمینه های تجرید، تعمیم، استدلال و به یادسپاری دچار مشکل می شوند و درکاربرد مفاهیم ریاضی و حل مسئله با اشکال روبه رو می شوند.

۱. تشخیص شکل: برخی از دانش آموزان با مشکلات حساب در تشخیص شکل اعداد یا شناسایی اشکال هندسی (برای مثال تشخیص عدد ۸ از ۷ یا شکل دایره از شکل مربع یا مثلث) مشکل دارند. این قبیل دانش آموزان در کشیدن اشکال هندسی نیز ناتوان هستند.
2. تشخیص اندازه و رنگ: ادراک مفاهیمی مانند بزرگ یا کوچک، بلند یا کوتاه، تشخیص اندازه ها و ارتباط های موجود میان اندازه ها و متغیرها از اهمیت خاصی برخوردار است. کودکی که مشکلات حساب دارد به طور معمول در مرتب کردن اجسام بر حسب اندازه های آنان، متصل کردن قطعات کوچک و بزرگ یک پازل، جا گذاردن اجسام در محل های مخصوص، تشخیص بزرگ ترین مربع، طولانی ترین خط و کوچک ترین دایره و نظایر آن مشکل دارد. برخی از کودکان با ناتوانی در حساب در تشخیص رنگ های گوناگون مشکل دارند.
۳. توانایی شمردن: شمردن اعداد یا اشیا یک مهارت است و گام اول در یادگیری حساب محسوب می شود. کودکانی که در شمارش اعداد به طور منظم مشکل دارند بعدها در انجام محاسبات با اشکال روبه رو می شوند ( برای مثال: ۱۰ و ۸ و ۶ و ۵ و ۴ و ۲ و ۱).
4. تشخیص مجموعه ها: کودکانی که مشکلات حساب دارند به طور معمول در درک مفهوم مجموعه ناتوان هستند و در یک جعبه مدادرنگی، یک ظرف پر از سیب و یک گروه دانش آموز پسر قادر نیستند صفت مشترک را درک کنند.
۵. تناظر یک به یک: توانایی درک مفهوم تناظر یک به یک از اهمیت خاصی برخوردار است. کودکی که دچار این مشکل است از درک این مثال که چهارگل می تواند یک به یک در چهار گلدان قرار بگیرد ناتوان است.

خطاهای متداول در حساب کردن

خطاهای زیر خطاهای متداول در حساب کردن می باشند.

• دانش آموز قادر نیست عدد گفته شده را به درستی بنویسد. (مثال: بنویس چهارصد و نود و هفت)
• دانش آموز قادر نیست عدد نوشته شده را بخواند (مثال: این عددها را بخوان: 719، 311، 208)
• دانش آموز درنوشتن و خواندن اعداد تکراری (مانند777) و اعدادی که وسط آنها صفر باشد (مانند505) مشکل دارد.
• دانش آموز درنوشتن و خواندن اعداد مشابه مشکل دارد. (مانند 7 و 8 یا نوشتن و خواندن عدد 113 به جای 311)
• دانش آموز درانجام چهار عمل اصلی مشکل دارد.