رشد زبان در کودکان، ماکانونی یا ماکارونی؟

مادران امروز: اگر با کودک چهارساله خود حرف می زنید و فراموش می کنید که او فقط چهار سال دارد،شاید به این دلیل است که او بسیار پرحرف است! فرزندتان عاشق صحبت کردن، نجواکردن، آواز خواندن و فریاد زدن است. او بسیار اجتماعی است و درباره خودش با هرکسی که می بیند، حرف می زند. اگر با کودک چهارساله خود حرف می زنید و فراموش می کنید که او فقط چهار سال دارد،شاید به این دلیل است که او بسیار پرحرف است! فرزندتان عاشق صحبت کردن، نجواکردن، آواز خواندن و فریاد زدن است. او بسیار اجتماعی است و درباره خودش با هرکسی که می بیند، حرف می زند. مثلا به همسایه می گوید:«مادرم یک لباس جدید دارد». یا به یک بچه در پارک می گوید: «من یک ماشین آتش نشانی دارم.»( دراین سن، او واضح تر و با صدایی که شباهت بیشتری به یک فرد بالغ دارد، حرف می زند. به همین دلیل مجبور نیستید مثل گذشته حرف هایش را برای دیگران ترجمه کنید.) وقتی تنها بازی می کند، با خرگوش پشمالویش و حتی خودش حرف می زند.بعضی از والدین می گویند که کودک چهارساله آنها فقط زمانی که خوابیده ساکت است.(به یاد داشته باشید، همان طور که کودکان چهارساله ازنظر رشد فیزیکی با یکدیگر تفاوت دارند، ازنظر توانایی های گفتاری، مثل تلفظ، جمله سازی و به کاربردن کلمات نیز با یکدیگر متفاوتند.)


زبان کودک شما غنی و متنوع است. او از بازی با کلمات با استفاده از وزن آنها لذت می برد(می خوام بگیرم کلاهم، از نوک کلاغ سیاهم، از روی لبه اتاقم)، بیش از حد اغراق می کند(تو را بیشتر از یک میلیون ستاره دوست دارم). و برای اینکه شما را بخنداند، سادگی های احمقانه از خود نشان می دهد( رفتم باغ وحش و یک جوجه میمون و یک جوجه گوریل دیدم). گاهی بازی با کلمات، ساده لوحی ها یا اغراق در مورد کلمات، او را به دردسر می اندازد.

زبان گفتاری (صحبت کردن)
در این سن، فرزندتان از زبان به شیوه پیچیده تری بهره می گیرد. قادر است نیازهایش را واضح تر بیان کند (لطفا پرده ها را بکش، نور چشمانم را می زند). سوال های پیچیده تری از شما می کند (مامان، وقتی کوچک بودی، کدام برنامه تلویزیون را تماشا می کردی؟) و احساسات خود را بیان می کند( مرا ناراحت کردی). برای گفتگو با همتای خود از زبان بهره می برد( حالا نوبت من است، بعدا نوبت تو است)، از خود دفاع می کند(من را نزن)، یا بازی های نمایشی اجرا می کند(خداحافظ، مجبورم الان بروم سرکار). در چهار سالگی، دایره لغات او بسیار گسترده شده است (بیش از ۱۵۰۰ لغت) به نحوی که برای صحبت کردن از جمله هایی با بیش از ۵ کلمه استفاده می کند. امکان دارد فصاحت او در به کارگیری جمله های پیچیده شما را به تعجب وادارد،جمله هایی نظیر: درواقع، امروز تصمیم گرفته ام که به جای رفتن با اتوبوس، پیاده به مهد کودک بروم.

ساختار و دستور زبان جمله هایی که به کارمی برد از صحت بیشتری برخورداراست. پیشوند «می» را به افعال زمان حال اضافه می کند( او می آید، او می دود) و می تواند به خوبی نوع مالکیت را بیان کند( کتاب شما مال خودتان است). با این همه، در این سن هنوز هم اشتباهات آشکاری را مرتکب می شود. مثلا ممکن است به جای «هوا» بگوید «هواها» زیرا او از راه شنیدن یادگرفته که برای جمع بستن اسم، باید «ها» به آن اضافه کرد، یا به جای دوخت می گوید دوزید، زیرا برای ساختن زمان گذشته دربعضی جاها از «ید» استفاده می شود. او تازمانی که نحوه درست به کاربردن افعال و اسامی بی قاعده را یاد بگیرد، به همین ترتیب آنها را به کارخواهد برد. او در این سن برای تلفظ اصوات گفتاری مشکل، بیشتر تلاش می کند،اصواتی نظیر ل، ر، س، ت، ش، چ، ج و ث. با این همه، تا سن شش یا هفت سالگی قادر به تلفظ صحیح این اصوات نیست.

ماکانونی یا ماکارونی
زمانی که فرزندتان کلمه ای را اشتباه تلفظ می کند، مانند خموم برای حمام، یا به کاربردن زمان گذشته اشتباه برای یک فعل، مثل پزید به جای پخت، اشتباه او را تصحیح نکنید، او را مسخره یا تنبیه نکنید (او این کار را عمدا" انجام نمی دهد). بهتر است آنچه را او سعی می کند بگوید، به شکل صحیح با عبارت و صدایی عادی تکرار کنید. مثلا: «بله، وقت حمام رفتن است» یا «هواپیمایی که به کمک بابا ساختی، خیلی زیبا است.» فرزندتان شاگرد بی نظیری است و همچنان که با گذشت زمان به ساختار زبانی که به کار می برید، گوش فرا می دهد، به اشتباهات خود نیر پی خواهد برد.

لکنت زبان ( مشکل گفتاری)
طبیعی است که یک کودک چهارساله گاهی دچار لکنت زبان شود( هنگام حرف زدن مکث می کند یا یک عبارت، یک کلمه یا بخشی از آن را چندین بار تکرار می کند). چنین حالتی زمانی پیش می آید که جریان ذهن کودک سریع تر از حرف های اوست، به خصوص زمانی که او هیجان زده یا مضطرب است. اگر کودک دچار لکنت زبان شده است از گفتن عبارت هایی مانند «لکنت زبان داری»، « از اول بگو» یا شمرده تر صحبت کن خودداری کنید و میان حرفش نپرید. درعوض، با کودکتان آهسته و آرام صحبت کنید (به نحوی که الگویی برای او باشید). با استفاده از حالت چهره و زبان اشاره به او نشان دهید که به مضمون صحبت های او توجه دارید، به نحوه حرف زدنش، و از قراردادن او در موقعیت هایی که به نظر می رسد باعث چنین واکنشی می شود، موقعیت هایی نظیر اجبار او به صحبت درباره وضعیت تحصیلی و مدرسه نزد اقوام خودداری کنید. گاهی لکنت زبان مربوط به یک موضوع هیجانی است. اگر فرزندتان به هنگام بعضی از آشفتگی های خانوادگی دچار لکنت زبان می شود( مثلا طلاق یا تولد خواهر یا برادر تازه) یا فقط وقتی که تحت فشار خاصی قرار می گیرد دچار لکنت می گردد.

( مثلا وقتی که از او انتقاد می کنید)، احتمالا نوعی واکنش عاطفی ازخود نشان می دهد. شاید او از بیان احساس واقعی خود می ترسد، دراین مواقع،هنگامی که درحال صحبت است، به او اطمینان دهید که بدون انتقاد کردن به حرف هایش گوش می دهید. حرف او را قطع نکنید و او را تشویق کنید تا احساسات خود را بیان کند ( به خصوص خشم خود را). بدین نحو لکنت زبان به تدریج کاهش پیدا می کند.

زبان دریافتی ( درک)
کودک چهارساله شما می تواند مفهوم درخواست های شما را درک نماید و از خواسته های شما پیروی کند (حتی اگر سه خواسته پی درپی باشد). به عنوان مثال، هنگامی که به او می گویید:بشقابت را بردار، باقیمانده غذا را در سطل زباله بریز و ظرف را در ظرفشویی بگذار"، مفهوم هرسه عبارت را درک می کند. او می تواند به داستانی گوش کند، معنای آن را درک نماید و درباره آنچه در داستان اتفاق افتاده با شما صحبت کند(در حالی که سیر داستان را به یاد دارد). اگر به نظر می رسد که کودکتان حرف های شما را درک نمی کند و مشخص است که این حالت نوعی مخالفت طبیعی نیست، امکان دارد مشکل شنوایی داشته باشد (گوش دردهای رایج ممکن است بر شنوایی و گفتار کودک تاثیر بگذارد) یا در پردازش زبان اشکال وجود داشته باشد.

چه زمانی باید برای کمک گرفتن مراجعه کرد
درصورت وجود هریک از نشانه های زیر، فرزندتان را نزد یک آسیب شناس زبان و گفتار ببرید تا از نظر گفتاری و شنوایی مورد ارزیابی قرارگیرد:
بسیاری از لغات را اشتباه تلفظ می کند، برای بیان منظور خود با مشکلات زیادی روبه رو است( حرف های بیشتر کودکان چهارساله باید حتی برای افرادی غیراز اعضای خانواده قابل درک باشد)، به نظر می رسد حرف های دیگران را درک نمی کند، اغلب یا برای یک دوره دو تا سه ماهه دچار لکنت زبان می شود یا زمانی که سعی می کند منظور خود را بیان کند، حرکات غیرارادی از خود نشان می دهد( مثلا" عضلات صورتش می پرد). به یاد داشته باشید که تاخیر درصحبت کردن به این معنی نیست که کودکتان باهوش نیست یا از ارزش وجودی او یا شما چیزی کم می شود. گرچه ممکن است پذیرش اینکه مشکلی درمیان است برایتان سخت باشد( شما عاشق فرزندتان هستید و می خواهید او هیچ مشکلی نداشته باشد)، نکته حیاتی آن است که به او کمک کنید. با بهره گیری از روش درمانی مناسب، او می تواند بر مشکلات خود غلبه کند. درغیراین صورت، اگر او نتواند با دیگران ارتباط برقرار کند، بعدها ازنظر اجتماعی احساس انزوا می کند. اگر کودکتان به گفتاردرمانی نیاز دارد، نگران نشوید. دراین سن، گفتار درمانی اغلب به کمک بازی و درشرایط آرام انجام می شود. می توانید از پزشک فرزندتان تقاضا کنید که شما را به یک متخصص گفتاردرمانی یا یک متخصص بهداشته روانی معرفی کند. (درصورتی که مشخص شده که ممکن است کودکتان مشکل عاطفی داشته باشد).

تشویق درزمینه رشد زبانی
بهترین روش برای رشد مهارت های کلامی کودکتان، حرف زدن با شماست. وقتی که با کودکتان حرف می زنید، به این نکته مهم توجه کنید که او باید پیام را درک کند تا بتواند پاسخ دهد. هرروز زمانی را درنظر بگیرید که بتوانید به تنهایی با فرزندتان حرف بزنید و او رامورد توجه خاص خود قرار دهید( می توانید برای این کار حداقل ۱۵ دقیقه وقت بگذارید). اطمینان پیدا کنید که همه عوامل مزاحم موجود را از صحنه خارج کرده اید، به خصوص تلویزیون را به نحوی که بتوانید صدای یکدیگر را به وضوح بشنوید. به او اجازه دهید به شما بگوید به چه چیزی فکر می کند، چه کاری انجام می دهد و چه احساسی دارد. از او بپرسید:آیا درمدرسه نقاشی کردی؟ یا دوستت چه کاری کرد که این قدر عصبانی شدی؟ (پاسخ دادن به سوال های خاص ساده تر از پرسش های عمومی است، مثلا، امروز چه کار کردی؟ شاید او آنقدر کار انجام داده باشد که نمی داند کدام را تعریف کند). اگر او تمایل چندانی به حرف زدن ندارد، درطول روز به صحبت های او گوش کنید. زمانی که او می گوید:دوستم در مدرسه زمین خورد، درواقع روزنه ای برای شروع گفت و گو با او یافته اید. شنونده خوبی باشید. با کودکتان از طریق چشم ارتباط مستقیم برقرار کنید(این کارنشان می دهد که به صحبت های او علاقه مند هستید) و به او فرصت دهید تا افکار خود را تنظیم کند و صحبت او را قطع نکنید. زمانی که به حرف های او گوش می کنید، واکنش های غیرکلامی نشان دهید( می توانید با تکان دادن سر حرف او را تصدیق کنید) یا بگویید: بیشتر برایم تعریف کن یا بعد از آن چه اتفاقی افتاد؟ یا تو باید عصبانی شده باشی تا او را به گفت و گوی بیشتری تشویق کنید. درطول یک گفت و گوی خانوادگی، دیگران را ترغیب کنید تا به کودکتان امکان صحبت کردن بدهند و نظر او را تایید کنید( کودک نیازدارد که به او توجه کنید و به حرف هایش گوش دهید). اگر او بی وقفه صحبت می کند، از گفتن این جمله خودداری کنید که :هنوز حرف هایت تمام نشده؟ یا او را پرحرف خطاب نکنید( زیرا با این کار او از حرف زدن احساس گناه خواهد کرد و ممکن است ازهمه کناره گیری کند). درعوض به او بگویید: حالا نوبت خواهرت است که حرف بزند. دلمان می خواهد که به آنچه می گویی گوش کنیم، ولی لازم است که برای چند دقیقه ساکت بنشینی. این روش به او یاد می دهد که شنونده خوبی باشد. کتاب خواندن نیز برای فرزندتان بسیار اهمیت دارد. همچنان که او به کلمات گوش می دهد و نظر خود را درباره داستان بیان می کند، تلفظ، کاربرد لغت، گنجینه واژگان و درک مطلب او تقویت می شود. می توانید از او بپرسید: کدام قسمت داستان را دوست داشتی؟ یا فکر می کنی چرا خرگوش فرار کرد؟

همیشه الگوی خوبی برای مهارت های گفتاری فرزندتان باشید. او عمدتا از شما یاد می گیرد که چگونه با دیگران صحبت کند. اگر با کودکتان حرف می زنید، به آنچه می گوید گوش کنید، و برای او فضایی آرام ایجاد کنید، جایی که همه افکار و احساساتش پذیرفته شده است. به این ترتیب، فرزندتان درطول زندگی به راحتی احساسات خود را بیان خواهد کرد.