دهان و دندان کودکان، شاخص سلامت

شاخصی که بر مبنای آن وضعیت سلامت دندان ها در هر کشوری سنجیده می شود، شاخص DMF است. براساس این شاخص و بررسی های انجام شده در وزارت بهداشت، هر کودک ۱۲ ساله ایرانی به طور متوسط ۲ دندان آسیب دیده دارد. هر چند این آمار مربوط به تحقیقات وزارت بهداشت در سال ۸۳ است اما بنابر اعلام مسئولان وزارت بهداشت، سال گذشته، برسی دیگری در مورد وضعیت سلامت دندان ها در سنین مختلف انجام شده که نتایج آن هنوز منتشر نشده ولی از شواهد امر پیداست که وضعیت DMF تغییر چندانی نکرده است. وزارت بهداشت در یکی، دو سال اخیر، عزم خود را جزم کرده و با تشکیل شورای سلامت دهان و دندان پیگیر اقدام های پیشگیرانه و درمانی برای حفظ سلامت دهان و دندان ایرانیان است.

دبیر شورای سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت در گفت و گو با سلامت در مورد شاخصی که وضعیت سلامت دندان هایمان را مشخص می کند، توضیح می دهد: «شاخص DMF از ۳ جزء تشکیل شده است، D بیانگر دندان های پوسیده، M دندان های کشیده و F دندان های پر شده را نشان می دهد که مجموع این ۳ شکل از دندان، به طور کلی وضعیت سلامت دندان ها را در هر جامعه ای نشان می دهد. در کشورهای مختلف، برآورد این شاخص در سنین مختلف که مهم ترین آن ۱۲ سالگی است، اهمیت زیادی دارد چون براساس آن، برنامه ریزی برای سلامت دهان و دندان انجام می شود.»
دکتر سعید عسگری، در مورد اهمیت بررسی DMF در سنین مختلف می گوید: «شاخص DMF در 12 سالگی اهمیت زیادی دارد چون دندان 6 که مهم ترین دندان آدمی است، در این سن می روید و تا 12 سالگی، 6 سال از حضورش در دهان می گذرد و در همین 6 سال وضعیت سلامت یا پوسیدگی اش مشخص می شود. DMF در سن 6 سالگی در مورد دندان های شیری اهمیت دارد و در 18 سالگی چون پایان دوره متوسطه است، مهم است که وضعیت سلامت دندان های دانش آموزان سنجیده شود.»

وضعیت دندان کودکان ایرانی
شاخص سلامت دهان و دندان در ایران تا چه حد ایده آل است و ما چقدر با استانداردهای جهانی در مورد سلامت دهان و دندان فاصله داریم؟
دکتر عسگری، رئیس شورای آموزش دندان پزشکی وزارت بهداشت، در پاسخ به این سوال سلامت در مورد شاخص DMF در 12 سالگی در کشورهای مختلف توضیح می دهد: «سازمان جهانی بهداشت به گزارش کشورهای مختلف در مورد DMF در 12 سالگی توجه ویژه ای دارد.
براساس آخرین گزارش سازما بهداشت جهانی از کشورهای مختلف در مورد DMF، این کشورها به ۴ گروه تقسیم می شوند:
DMF کمتر از 1/2 : خیلی کم
۱/۲ تا ۲/۶: کم
2/7 تا 4/4: متوسط
DMF بزرگ تر از ۴/۴: زیاد
براساس این تقسیم بندی فقط 5-4 کشور در دنیا هستند که DMF آنها در 12 سالگی زیاد است و شمال آسیا، کشورهای مشترک المنافع، شرق اروپا و آمریکای جنوبی DMF متوسطی دارند. این در حالی است که در حاشیه شرق آفریقا، استرالیا و چین شاخص DMF خیلی کم گزارش شده و در کشور ما و تعداد زیادی از کشورهای دنیا مانند کانادا، آمریکا، منطقه جنوب آسیا مانند هند، پاکستان، عراق، یمن و عربستان DMF کم است.»
دبیر شورای سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت با بیان اینکه وزارت بهداشت در یکی، دو سال اخیر در مورد شاخص DMF بررسی های جدیدی انجام داده، می افزاید: «نتایج این بررسی در حال استخراج است ولی پیش بینی ما این است که در این زمینه تغییر چندانی نکرده باشیم. یکی از مداخلات مهم برای ارتقای سلامت دهان و دندان، پیشگیری از پوسیدگی است چون اگر فقط به سمت درمان پیش برویم، نمی توانیم وضعیت این شاخص را بهبود بخشیم.» به گفته دکتر عسگری، یک مداخله اثربخش که در دنیا نیز انجام شده این است که با اقدام های پیشگیرانه کاری کنیم که DMF افزایش پیدا نکند و اگر امروز DMF کودکان ۱۲ ساله ما ۲ است، باید کاری کنیم که ۶ سال دیگر این رقم به ۱ برسد.

در آموزش ضعف داریم
آموزش در مورد حفظ سلامت دندان ها خیلی جدی دنبال نمی شود و اطلاعات مردم در این زمینه خیلی کم است، در حالی که بسیاری از کشورهای دنیا با روش های پیشگیرانه مانند آموزش همگانی، شاخص DMF را کاهش دادند.
دکتر محمد رضا خامی، رئیس مرکز تحقیقات سلامت دهان و دندان و دانشیار گروه آموزش سلامت دهان و دندان دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت و گو با سلامت، روش های اجتماعی با جامعه نگر را در پیشگیری از پوسیدگی دندان موثرتر از سایر روش ها دانست و افزود: «بهترین روش های پیشگیری در این زمینه روش هایی است که در آنها نیازی نیست افراد جامعه برای پیشگیری اقدامی انجام دهند بلکه با مداخلاتی پیشگیری انجام می شود: مثلا با افزودن فلوراید به آب آشامیدنی. اگر به آب، آشامیدنی به میزان مطلوب فلوراید اضافه شده باشد، افراد با خوردن آب، فلوراید مورد نیاز را دریافت می کنند. این طرح موفق در آمریکا انجام شده است.»
دکتر خامی با بیان اینکه فلوراید ماده ای است که مانع پوسیدگی دندان می شود، ادامه داد: «در کشورهای اروپایی بیشتر از خمیردندان های حاوی فلوراید برای پیشگیری استفاده می کردند و در برخی از کشورها به نمک و شیر فلوراید اضافه شد که بررسی نشان داد این اقدام موثرتر بوده است.»
رئیس مرکز تحقیقات سلامت دهان و دندان، وظیفه ارتقای شاخص های سلامت دندان را فقط مربوط به به وزارت بهداشت نمی داند و تاکید می کند: «مشارکت مردم و آموزش حفظ سلامت دندان ها از طریق مختلف، از گام های اصلی در مورد ارتقای شاخص های سلامت دهان و دندان است و باید بپذیریم برای رسیدن به این هدف باید همه دستگاه های مرتبط وظایف خود را انجام دهند تا بتوانیم در یک برنامه ۱۰ تا ۱۵ ساله پوسیدگی دندان در سطح جامعه را کنترل کنیم. مثلاً تغذیه مدارس باید از مواد سالم و مفید برای سلامت دندان باشد، نه پوسیدگی زا. در کنار آن، آموزش به والدین و بچه ها هم مهم است. همچنین صدا و سیما نیز باید برنامه های آموزشی در این زمینه داشته باشد.»

خطر پوسیدگی دندان شیری
دندان 6 جزو اولین دندان های دائمی است که اهمیت آن به این علت است که پایه اصلی نظم فکی دندان های دائمی را تنظیم می کند، اما به دلیل مراقبت ناکافی در سنین 1 تا 7 سالگی، با تعداد زیادی از دندان های پوسیده در این سن مواجه هستیم.
دکتر خامی که عضو هیات مدیره انجمن سلامت دهان و دندان نیز است، با بیان اینکه DMF دندان های شیری در ۶ سالگی حدود ۵ و بدتر از DMF دندان های دائمی است، در مورد راه اصلاح این شاخص می گوید: «ما می توانیم با آگاه کردن کردن والدین در مورد دندان ها به ویژه دندان ۶ و با فلورایدتراپی در مهدکودک و پیش دبستانی و مدارس تا حدود زیادی از پوسیدگی دندان ها پیشگیری کنیم. خوشبختانه اخیرا برخی خدمات پیشگیرانه جزو بیمه قرار گرفته به گونه ای که آموزش دندان پزشک به بیماران در جهت حفظ سلامت دهان و دندان تعرفه مشخص دارد. علاوه بر آن، مصوب شده که هزینه فلورایدتراپی، فیشورسیلند و پر کردن دندان ۶ تحت پوشش بیمه قرار بگیرد.»