آموزه های دینی برای کودکان، قابل درک است؟

خانواده اصلی ترین محل رشد و نمو جسمی و روحی کودک است و هم چنان که خانواده برای رشد جسمی کودک تلاش می کند باید محل مناسبی برای سلامت روانی کودک فراهم آورد.سلامت روانی کودک مستلزم وجود چندین عامل در دنیای اطراف کودک است که بدون در نظر گرفتن آن ها، نمی توان به پرورش کودکی سالم از نظر جسمی و روحی دلخوش بود.به عقیده بسیاری از کارشناسان، تربیت کودک از زمان ایجاد نطفه آغاز می شود و مادری که حامل کودکی معصوم است باید با آگاهی کامل از وظیفه ای که بر دوش دارد، خود را از هر نظر برای انجام این وظیفه آماده کند.اخیرا مطلبی مورد توجه جامعه شناسان و روان شناسان قرار گرفته است و آن تاثیر خانواده بر رشد معنوی و مذهبی کودکان است.

بدیهی است والدین نقش اساسی در شکل گیری حس دینی و رشد گرایش هایش مذهبی فرزندان که نقش اساسی در سلامت روان آن ها ایفا می کند، دارند. تحقیقات نشان می دهد که خانواده ها با انجام اعمال مذهبی و معنوی هم چون دعا کردن، دادن صدقه، رعایت اخلاق و کمک به فقرا می توانند موجب رشد و بالندگی معنوی کودکان شوند. در این باره با دکتر بهروز بیرشک، روان پزشک به گفت وگو پرداختیم.

عضو انستیتو روان پزشکی تهران درباره اهمیت سلامت روان کودکان گفت: کودکان امروز، بزرگان آینده هستند و سلامت جسمی و روحی آن ها سلامت جامعه فردا را تضمین می کند. تلاش برای ارتقای رشد جسمی و روحی در کودکی، نوعی پیش گیری از ناهنجاری های روانی جامعه در آینده است. در بسیاری از جوامع تلاش می کنند از کودکی مراقبت های روحی و روانی لازم را صورت دهند.

ایجاد محیط آرام، امن، ایجاد روابط سالم والدین با یکدیگر و با اعضای خانواده اصلی ترین کارکرد خانواده در سلامت روان کودکان است. البته بحث معنویت طی دو دهه اخیر در تربیت کودک و سلامت روانی کودکان بارها مطرح شده و تحقیقات جامعی که در بسیاری از کشورها صورت گرفته نشان می دهد که نگرش خانواده به معنویت زمینه سلامت روانی کودک را فراهم می کند. اهمیت دادن به ارزش ها و اصول اخلاقی، کمک به دیگران، اهمیت قائل شدن برای دیگران از خانواده ریشه می گیرد و کودک الگوهای اولیه مذهبی را از آن ها می گیرد. به گفته این روان پزشک باید به سوالات کودکان درباره خدا، مذهب و غیره در حد سن و سال آن ها جواب دهیم و آن را به آینده موکول نکنیم.هم چنین صفری مدرس مرکز عالی تربیت مدرس قرآن درباره اهمیت سلامت روان کودک می گوید در قرآن از سلامت روانی کودک، تحت عنوان رشد نام برده شده و بر اهمیت خانواده در شکل گیری شخصیت کودک تاکید شده است و آن جا که می گویند غیبت نکنید، تهمت نزنید و غیره تاکید بر نقش خانواده در رشد و سلامت روانی کودک است. خانواده باید براساس ویژگی های شناختی و رشد کودک قدم بردارد. پیاژه می گوید: نوع تفکر کودک در سنین قبل از دبستان، شهودی است. چیزی را یاد می گیرد که می بیند و حس می کند و چیزی را می فهمد که تجربه می کند. بنابراین اگر قرار است کار خوبی را به کودک یاد دهیم باید به او الگوی عملی نشان دهیم. اگر والدین خودشان به گفته هایشان عمل نمی کنند نباید از بچه ها انتظاری داشته باشند.خانواده ها باید توجه داشته باشند که بچه ها، الگوبرداری می کنند و همانی می شوند که ما هستیم نه آن چیزی که به آن ها می گوییم. بنابراین الگوی عملی، نقش اساسی در شکل گیری شخصیت کودک از لحاظ معنوی و مذهبی دارد. از طرفی باید از کودک به اندازه توانش بخواهیم و نه بیشتر و رشد اجتماعی،عاطفی و هوشی آن ها را در نظر بگیریم.به گفته این کارشناس روان شناسی تربیتی تفکر کودکان در چنین سنی، شهودی است.

کتاب آموزش مفاهیم دینی همگام با روان شناسی رشد نوشته دکتر ناصر باهنر می تواند به والدین برای شناساندن خدا،دین و معنویت به کودکان کمک کند. اثبات خدا برای یک کودک از طریق مثال شهودی امکان پذیر است زیرا او توان درک مفهوم خدا را ندارد. اشاره به پدیده ها و آثار قدرت خداوند در زمین در این زمینه کارساز است. درک محبت خداوند هم در سایه تجربه مهر و محبت والدین برای کودک امکان پذیر است. مثلا اگر به او بگوییم خدا کسی است که از پدر و مادر هم بیشتر دوستت دارد، بهتر می تواند خدا را درک کند.

استفاده از داستان،شعر و نقاشی بهترین وسیله برای پرورش روح معنویت در کودکان است و آن ها با درک خود از خدا و معنویت به ما می فهمانند که توان درک معنویت را دارند مثلا وقتی کودکی سوره توحید را در قالب یک تک درخت روی تپه می کشد، یکتایی را به ما نشان می دهد و معلوم می شود که او مفهوم سوره را به تمامی دریافته است.وی می گوید:برنامه تربیت دینی کودک از قبل تولد شروع می شود. زمانی که فرد به دنبال انتخاب همسر است، دین اسلام توصیه می کند که همسر شما نباید بخیل باشد، شراب خوار باشد و غیره زیرا روی کودک آینده شما تاثیر می گذارد. در طول دوران بارداری، مادر چه نکاتی را رعایت کند و حتی پس از تولد چه کسی حق شیر دادن به نوزاد را دارد و غیره. بنابراین والدین باید متوجه باشند که چه وظیفه سنگینی بردوش دارند.

در بسیاری از روایات آمده وقتی کودک دارید، باید کودک شوید یا بچه باید ٧ سال بازی کند و در این هفت سال او سالار خانواده است. بدین مفهوم که نیازهای او در اولویت است و باید نیازهایش برآورده شود. وقتی مادر خانواده برنامه ای می ریزد باید اول نیاز کودک را پاسخ دهد، نه این که برنامه ای به دلخواه خودش بچیند.