از شیر گرفتن کودک از نگاه قرآن، روایات و کتاب ریحانه‌ی بهشتی

اصول آیات قرآن درباره از شیر گرفتن

در قرآن کریم، دو آیه مشخص به دوران شیردهی و زمان از شیر گرفتن اشاره دارد:

۱. سوره لقمان، آیه ۱۴:

«وَوَصَّیْنَا الإِنسَانَ بِوَالِدَیْهِ... وَفِصَالُهُ فِی عَامَیْنِ...»

«ما انسان را به نیکی کردن به پدر و مادرش سفارش کردیم... و از شیر گرفتن او در دو سال است...»

۲. سوره بقره، آیه ۲۳۳:

«وَالْوَالِدَاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَن یُتِمَّ الرَّضَاعَةَ...»

«مادران فرزندان خود را دو سال کامل شیر دهند، برای کسی که بخواهد دوران شیردهی را کامل کند...»

این آیات نشان می‌دهد که دوران شیردهی از نظر قرآن، تا حدود دو سالگی توصیه شده است و از شیر گرفتن کودک باید با ملاحظه‌ وضعیت جسمی و روحی او و در چارچوب آرامش و تدبیر انجام گیرد.

روایات معصومین در مورد از شیر گرفتن

در احادیث امامان معصوم نیز به نکات دقیقی در مورد از شیر گرفتن اشاره شده است. به‌عنوان مثال:

امام صادق (علیه‌السلام) فرموده‌اند:

«از شیر گرفتن نباید به‌صورت ناگهانی و دفعی انجام شود، بلکه باید تدریجی باشد تا کودک دچار اضطراب و ناراحتی نشود.»

(وسائل‌الشیعه، ج۲۱، باب ۳۴)

همچنین در برخی روایات آمده است که بهترین زمان از شیر گرفتن کودک، در ماه قمری زوج (مانند ماه ربیع‌الثانی یا شعبان) و در روزهای اول ماه است، زیرا تأثیر روانی و جسمی آن بر کودک مثبت‌تر خواهد بود.

دعای مخصوص برای از شیر گرفتن کودک

در منابع روایی، دعای خاصی برای از شیر گرفتن کودک به‌صورت مستقیم نقل نشده، اما علما دعاهایی را برای این منظور توصیه کرده‌اند که برگرفته از ادعیه عمومی برای حفظ سلامت کودک، آرامش مادر، و توکل بر خداوند است. یکی از دعاهایی که برای آرام کردن کودک و تسهیل روند از شیر گرفتن پیشنهاد می‌شود، این دعا است:

«اللّهُمّ اجعل فِصالَهُ بِرَحْمَتِکَ، و سَهِّل عَلَیهِ هذا الأمر، و اجعل فیه الخَیر لَهُ و لِوَالِدَیهِ، و لا تَجعل فیهِ شَرّاً و لا أذى.»

خدایا! از شیر گرفتنش را با رحمت خود قرار ده، این کار را بر او آسان کن، و در آن برای او و والدینش خیر قرار ده، و شر و آسیبی در آن قرار مده.

خواندن آیات خاصی مانند آیه‌الکرسی، سوره حمد، سوره کوثر، و سوره ناس در کنار دعا برای آرامش کودک و کمک به مادر توصیه می‌شود.

از شیر گرفتن کودک در کتاب بهشتی

در کتاب ریحانه‌ی بهشتی به‌طور مفصل درباره دعای مخصوص و آداب معنوی برای از شیر گرفتن کودک توضیح داده شده که خلاصه آنها به شرح زیر است:

１.آداب از شیر گرفتن کودک در کتاب ریحانه‌ی بهشتی

در یکی از جمعه‌های مبارک که طهارت دارید، مثلاً در زیارت‌گاه یا حرم امام معصوم (ع)، زیر بقعه بنشینید، وضو بگیرید، رو به قبله بنشینید و سوره‌ی یاسین را تلاوت کنید؛ در حالی‌که در مقابلتان یک کاسه انار شیرین دانه شده قرار دارد. سپس:

• از هر دو سینه به کودک شیر دهید تا سینه خالی شود.
• هنگام تلاوت یاسین، هر زمان کلمه «مبین» آمد، به سوی دانه‌های انار فوت کنید.
• پس از پایان سوره، ثواب آن را به حضرت علی‌اصغر (ع) و پدر بزرگوارش هدیه کرده، و از خداوند بخواهید از شیر گرفتن کودک به آسانی و به خوبی برای او و مادرش رخ دهد.
• در نهایت، دانه‌های انار یا آب آن را به کودک بدهید.

２.سوره‌های توصیه‌شده برای سهولت از شیر گرفتن

ریحانه بهشتی نیز مانند سایر منابع معتبر، از سوره‌های بروج و یاسین برای تسهیل از شیر گرفتن یاد می‌کند:

• سوره بروج: امام صادق (ع) فرموده‌اند: اگر بخواهند کودکی را از شیر جدا کنند، این سوره را بر او بخوانند، شیر گرفتن بر او آسان خواهد شد.
• سوره یاسین: این سوره در مکان معنوی، هنگام شیر دادن، در حالی که کاسه ای انار در مقابلتان قرار دارد بخوانید و تلاوت ثوابش را به حضرت علی‌اصغر (ع) هدیه کنید.

３.نکات تکمیلی از شیر گرفتن در ریحانه بهشتی

ریحانه بهشتی تاکید دارد که روند باید تدریجی و همراه با آرامش کودک باشد:

• شروع حذف یکی از وعده‌های شیر در پایان سال دوم قمری.
• بهترین زمان‌ها: اواخر زمستان، اوایل بهار یا اواخر تابستان؛ چون احتمال اسهال و ناراحتی گوارشی پایین‌تر است.
• کودک نباید بیمار باشد، غذاهای جایگزین مقوی (حریره، فرنی، سوپ مغذی، شیر برنج و...) در دسترس باشد.
• در شب‌های اول، برای کاهش درد سینه مادر، بهتر است هنگام خواب کودک همچنان شیر داده شود تا سینه سبک شود.
• مادر باید از غذاها و گیاهان شیرساز خودداری و در صورت نیاز روش‌هایی مثل کمپرس سرد یا چسبندگی سینه با برگ کلم را استفاده کند.

４.تجربه واقعی یک مادران از کتاب ریحانه بهشتی

نتیجه عملی این روش در تجربه یک مادر از طریق کتاب به این شکل شرح داده شده:

«در کتاب ریحانه بهشتی توصیه شده بود اگر یک روز مبارک باشد بهتر است… من انار را در خانه دانه کردم و رفتم امامزاده… یاسین خواندم و انار فوت کردم… به دلم افتاد نذری کنم … با صبر زرد هم کمی طعم شیر را تلخ کردم… بالاخره کودک به تدریج عادتش را کنار گذاشت.»

جمع بندی موارد گفته شده در کتاب ریحانه بهشتی:

آداب از شیر گرفتن در طب اسلامی

بخش زیادی از نکات و آداب مربوط به از شیر گرفتن کودک در طب اسلامی مثل آیات و سوره‌هایی توصیه شده را در بالا توضیح دادیم. در ادامه نکات تکمیلی در این طب برای قطع شیردهی آمده است:

سن مناسب برای از شیر گرفتن

در ۲۴ ماهگی قمری (دو سال کامل قمری) شیر گرفتن توصیه شده است. زودتر از این زمان، در طب اسلامی مکروه شمرده شده مگر در صورت ضرورت پزشکی.

بهترین زمان از شیر گرفتن کودک دختر و پسر

در طب اسلامی از شیر گرفتن کودک در طب اسلامی بیشتر تابع شرایط جسمی، مزاجی و روانی کودک است تا جنسیت. اگرچه در برخی متون دینی اشاره‌هایی به تفاوت در مدت شیردهی دیده می‌شود مثلاً برخی از حکمای طب اسلامی به این مسئله اشاره دارند که چون کودک دختر زودتر از کودک پسر به بلوغ جسمی می‌رسد، در نتیجه ممکن است برای از شیر گرفتن نیز زودتر از پسر آماده شود برای مثال اگر پسر در ۲۴ ماهگی آماده است دختر در ۲۱ ماهگی نیز برای این کار آمادگی دارد.

اما این تفاوت، الزام قطعی یا دستوری نبوده و بیشتر جنبه‌ی توصیه‌ای دارد. بنابراین، در عمل تفاوت عمده‌ای در اصول از شیر گرفتن پسر و دختر وجود ندارد، و بهتر است تصمیم نهایی بر اساس آمادگی کودک، وضعیت جسمی و توصیه پزشک یا متخصص طب سنتی گرفته شود.

زمان مناسب از شیر گرفتن

•  از نظر فصل و ماه قمری، فصل بهار یا پاییز ترجیح داده می‌شود زیرا مزاج معتدل‌تر و کودک کمتر بیمار می‌شود.
•  بهتر است در ماه‌های قمری زوج مانند جمادی‌الثانی، شعبان یا ربیع‌الثانی انجام شود.
• از شیر گرفتن در ماهِ رمضان یا محرم توصیه نمی‌شود.
• ساعات مناسب روز: بعد از ظهر یا عصر زمان بهتری برای شروع شیر گرفتن است تا شب با اضطراب نخوابد.

تدریجی بودن قطع شیر

ابتدا یک وعده شیر (مثلاً شیر بعدازظهر) حذف شود. سپس به‌ مرور وعده‌های دیگر در طی چند روز یا هفته حذف شوند .قطع ناگهانی و یکباره توصیه نمی‌شود و ممکن است به سلامت جسمی و روانی کودک آسیب بزند.

غذاهای جایگزین مقوی

از فرنی، حریره بادام، شیر برنج، سوپ سبزیجات، سه‌ شیره، مواد غذایی گرم‌مزاج، نرم، مغذی و زود‌هضم به عنوان جایگزین استفاده کنید.

پرهیز از روش‌های خشن یا ترساندن کودک

استفاده از روش‌هایی مانند تلخ کردن سینه با صبر زرد یا چسباندن چسب یا فلفل؛ این‌ها در طب اسلامی مکروه است.

آماده بودن روحی مادر

شیر گرفتن فقط یک فرایند جسمی نیست، بلکه مادر از نظر روحی نیز باید برای جدایی تدریجی آماده باشد و محبت فیزیکی مانند بغل کردن، نوازش، گفت‌وگو و نگاه مهربان را بیشتر کند.

مادر باید در این دوران از روزه گرفتن پرهیز کنند زیرا مزاج شیر تغییر می‌کند و ممکن است کودک دچار ناراحتی گوارشی شود.

سخن پایانی

از شیر گرفتن کودک در اسلام نه تنها یک امر طبیعی و زیستی است، بلکه با بار معنوی و روحی خاصی همراه است. بهره‌گیری از دستورات قرآنی، رعایت نکات روایی، و توکل به خدا از طریق دعای از شیر گرفتن کودک، می‌تواند این فرآیند را برای هر دو آسان‌تر و کم‌تنش‌تر کند. در نهایت، مهم است که در کنار توجه به جنبه‌های معنوی، به اصول بهداشتی و روانشناختی این مرحله نیز توجه شود تا کودک با امنیت و آرامش وارد مرحله جدیدی از زندگی خود شود.