مشکل نازایی در زنان، بیماری آندومتریوز
در همه خانم‌ها هنگام عادت ماهیانه بخشی از مخاط سطح داخلی رحم که ریزش می‌کند، از طریق لوله‌های رحمی داخل حفره لگنی می‌ریزد.
تا چند سال پیش، خانم‌ها چندان با بیماری آندومتریوز آشنا نبودند، اما امروزه غالبا این بیماری را می‌شناسند و درباره آن می‌پرسند و صحبت می‌کنند.
این شناخت به چند دلیل می‌تواند باشد؛ اول اینکه، پزشکان امروز به کمک تحقیقات بی‌شمار ۳۰ سال گذشته در سراسر دنیا، بسیار بهتر از قبل آندومتریوز را تشخیص می‌دهند.
در گذشته، مسلما مشخص نمی‌شد خیلی از خانم‌هایی که از دردهای لگنی در عذاب بودند، آندومتریوز دارند. سونوگرافی، لاپاراسکوپی و آزمایش‌های تخصصی، راه را برای تشخیص این بیماری گشوده است.
متهم ردیف اول: ژنتیک
به طور طبیعی در همه خانم‌ها هنگام عادت ماهیانه بخشی از مخاط سطح داخلی رحم که ریزش می‌کند، از طریق لوله‌های رحمی داخل حفره لگنی می‌ریزد. این اتفاق در همه خانم‌ها می‌افتد.
اما خانم‌ها این توانایی را دارند که نسجی که داخل لگن ریخته از بین ببرند و سپس جذب کنند. بیماران مبتلا به آندومتریوز به دلیل مشکلی در سیستم ایمنی، این توانایی را ندارند و نمی‌توانند سلول‌های جداشده را نابود کنند.
مشخص شده ژن‌ها در ایجاد این ناتوانی نقش دارند، یعنی در واقع، این بیماری ژنتیکی است و ژن‌های آن روی کروموزوم 7 و 12 شناسایی شده است. آنچه مسلم است این است که سابقه بیماری در اقوام اغلب خانم‌های مبتلا به آندومتریوز معمولا وجود دارد.
در واقع، بیماران مبتلا به آندومتریوز به صورت ژنتیکی نوعی اختلال ایمنی دارند که قادر به از بین بردن سلول‌های مخاط رحم به داخل لگن نیستند و این سلول‌ها در جاهایی که قرار می‌گیرند کاشته می‌شوند و رشد می‌کنند و همین باعث بروز علائم بیماری (درد لگنی، درد هنگام عادت ماهیانه، چسبندگی لگن، نازایی و...) می‌شود.
لاپاراسکوپی
پیشرفت‌هایی که در زمینه درمان این بیماری در ۳ دهه گذشته به دست آمده قابل توجه بوده است. مهم‌ترین اتفاق، چه در تشخیص و چه در درمان آندومتریوز، عمل لاپاراسکوپی است؛ یعنی به جای باز کردن شکم و دسترسی به لگن، مشاهده و عمل از طریق تلسکوپ انجام می‌شود. مردم، امروز خیلی خوب با عمل جراحی از طریق لاپاراسکوپ آشنا هستند.
خیلی‌ها تصور می‌کنند ارزش لاپاراسکوپی فقط این است که به جای باز کردن شکم با یک برش بزرگ، از طریق یک سوراخ کوچک هم میتوان عمل کرد و باعث درد و ناراحتی کمتر بیمار و بازگشت سریع‌تر وی به زندگی عادی می‌شود.
البته این باورها همه در مورد لاپاراسکوپی درست است اما امروزه پاره‌ای از اعمال، خصوصا در مورد آندومتریوز را فقط از طریق لاپاراسکوپ میتوان انجام داد و با عمل باز و معمول یا غیرممکن است یا بسیار سخت. درصد بالایی از بیماران آندومتریوز در دوره‌ای از زندگی خود نیاز به لاپاراسکوپی پیدا خواهند کرد. اینکه چه زمانی نیاز به لاپاراسکوپی خواهد بود، خود موضوع بحث میان محققان است که از ۲ دهه پیش شروع شده و همچنان ادامه دارد.
علایم و عوارض
آمارها نشان می‌دهند حدود 6 تا 10 درصد خانم‌ها به آندومتریوز مبتلا هستند و 30 تا 40 درصد خانم‌هایی که دچار نازایی هستند نیز آندومتریوز دارند. شایع‌ترین علامت این بیماری درد مزمن لگنی و اختلال در عادت ماهیانه است.
آندومتریوز بیماری بدخیمی نیست و امکان اینکه به سرطان تبدیل شود خیلی کم است، اما دردهای مزمن این بیماری در بسیاری از موارد زندگی بیمار را مختل می‌کند. دردی که گاهی سال‌ها با بیمار است. یکی از نکته‌های ویژه در مورد آندومتریوز این است که علائم بیماری گاهی با شدت بیماری تناسبی ندارد.
مثلا خانمی آندومتریوز شدیدی دارد که تمام لگن با سلول‌های تهاجمی مخاط داخل رحم و چسبندگی پوشیده شده اما بیمار درد و شکایت چندانی ندارد. در حالی که گاهی خانمی که آندومتریوز خفیفی دارد دردهای بسیار شدیدی در لگن احساس می‌کند و هر بار که عادت ماهیانه می‌شود کارش به بیمارستان و بستری شدن می‌کشد.
مشکل مهم دیگری که آندومتریوز ایجاد می‌کند، نازایی است. اینکه چرا آندومتریوز باعث نازایی می‌شود، موضوع سال‌ها تحقیق صدها دانشمند بوده است. پاره‌ای نکات روشن شده اما خیلی سوال‌های بی‌جواب هم همچنان وجود دارد.
همراهی با بیماری‌های دیگر
نکته جالب اینجاست که اتفاقا در بیماران مبتلا به آندومتریوز بیماری‌های دیگری که علت آنها نیز نوعی اختلال ایمنی است مثل روماتیسم مفصلی، لوپوس، آلرژی، اگزما، آسم و... بیشتر دیده می‌شود.
تشخیص و درمان
تشخیص آن گاهی ساده نیست و در خیلی از موارد درمان سر راست و ساده‌ای ندارد، اما در 3 دهه گذشته تحقیقات بسیار زیادی روی همه جنبه‌های این بیماری انجام شده و پیشرفت‌ها در تشخیص، درمان و کنترل آن بسیار چشمگیر بوده است.
درمان دارویی
یکی دیگر از پیشرفت‌هایی که در درمان آندومتریوز در ۲ دهه گذشته وجود داشته، ساخته شدن داروهای جدیدی است که نتایج بهتر با عوارض کمتری دارند. از آنجا که رشد مخاط رحم، که در آندومتریوز داخل لگن می‌ریزد و نفوذ می‌کند، به هورمون‌های زنانه وابسته است، داروهایی که خلاف جهت اثر این هورمون‌ها عمل کنند، مطرح شدند.
داروهای شبیه هورمون‌های مردانه جزو اولین گروه این داروها بودند. از آنجا که این دارو عوارض متعددی مثل علائم مردانه و پرمویی ایجاد می‌کند، امروزه تقریبا دیگر مصرف نمی‌شود.
داروی بعدی با مهار فرمان‌های مغزی به تخمدان‌ها یک حالت یائسگی دارویی ایجاد می‌کند و سطح هورمون‌های زنانه را پایین می‌آورد. اما مشکل این داروها این است که آنها را برای مدت طولانی نمی‌توان مصرف کرد.
این شناخت به چند دلیل می‌تواند باشد؛ اول اینکه، پزشکان امروز به کمک تحقیقات بی‌شمار ۳۰ سال گذشته در سراسر دنیا، بسیار بهتر از قبل آندومتریوز را تشخیص می‌دهند.
در گذشته، مسلما مشخص نمی‌شد خیلی از خانم‌هایی که از دردهای لگنی در عذاب بودند، آندومتریوز دارند. سونوگرافی، لاپاراسکوپی و آزمایش‌های تخصصی، راه را برای تشخیص این بیماری گشوده است.
متهم ردیف اول: ژنتیک
به طور طبیعی در همه خانم‌ها هنگام عادت ماهیانه بخشی از مخاط سطح داخلی رحم که ریزش می‌کند، از طریق لوله‌های رحمی داخل حفره لگنی می‌ریزد. این اتفاق در همه خانم‌ها می‌افتد.
اما خانم‌ها این توانایی را دارند که نسجی که داخل لگن ریخته از بین ببرند و سپس جذب کنند. بیماران مبتلا به آندومتریوز به دلیل مشکلی در سیستم ایمنی، این توانایی را ندارند و نمی‌توانند سلول‌های جداشده را نابود کنند.
مشخص شده ژن‌ها در ایجاد این ناتوانی نقش دارند، یعنی در واقع، این بیماری ژنتیکی است و ژن‌های آن روی کروموزوم 7 و 12 شناسایی شده است. آنچه مسلم است این است که سابقه بیماری در اقوام اغلب خانم‌های مبتلا به آندومتریوز معمولا وجود دارد.
در واقع، بیماران مبتلا به آندومتریوز به صورت ژنتیکی نوعی اختلال ایمنی دارند که قادر به از بین بردن سلول‌های مخاط رحم به داخل لگن نیستند و این سلول‌ها در جاهایی که قرار می‌گیرند کاشته می‌شوند و رشد می‌کنند و همین باعث بروز علائم بیماری (درد لگنی، درد هنگام عادت ماهیانه، چسبندگی لگن، نازایی و...) می‌شود.
لاپاراسکوپی
پیشرفت‌هایی که در زمینه درمان این بیماری در ۳ دهه گذشته به دست آمده قابل توجه بوده است. مهم‌ترین اتفاق، چه در تشخیص و چه در درمان آندومتریوز، عمل لاپاراسکوپی است؛ یعنی به جای باز کردن شکم و دسترسی به لگن، مشاهده و عمل از طریق تلسکوپ انجام می‌شود. مردم، امروز خیلی خوب با عمل جراحی از طریق لاپاراسکوپ آشنا هستند.
خیلی‌ها تصور می‌کنند ارزش لاپاراسکوپی فقط این است که به جای باز کردن شکم با یک برش بزرگ، از طریق یک سوراخ کوچک هم میتوان عمل کرد و باعث درد و ناراحتی کمتر بیمار و بازگشت سریع‌تر وی به زندگی عادی می‌شود.
البته این باورها همه در مورد لاپاراسکوپی درست است اما امروزه پاره‌ای از اعمال، خصوصا در مورد آندومتریوز را فقط از طریق لاپاراسکوپ میتوان انجام داد و با عمل باز و معمول یا غیرممکن است یا بسیار سخت. درصد بالایی از بیماران آندومتریوز در دوره‌ای از زندگی خود نیاز به لاپاراسکوپی پیدا خواهند کرد. اینکه چه زمانی نیاز به لاپاراسکوپی خواهد بود، خود موضوع بحث میان محققان است که از ۲ دهه پیش شروع شده و همچنان ادامه دارد.
علایم و عوارض
آمارها نشان می‌دهند حدود 6 تا 10 درصد خانم‌ها به آندومتریوز مبتلا هستند و 30 تا 40 درصد خانم‌هایی که دچار نازایی هستند نیز آندومتریوز دارند. شایع‌ترین علامت این بیماری درد مزمن لگنی و اختلال در عادت ماهیانه است.
آندومتریوز بیماری بدخیمی نیست و امکان اینکه به سرطان تبدیل شود خیلی کم است، اما دردهای مزمن این بیماری در بسیاری از موارد زندگی بیمار را مختل می‌کند. دردی که گاهی سال‌ها با بیمار است. یکی از نکته‌های ویژه در مورد آندومتریوز این است که علائم بیماری گاهی با شدت بیماری تناسبی ندارد.
مثلا خانمی آندومتریوز شدیدی دارد که تمام لگن با سلول‌های تهاجمی مخاط داخل رحم و چسبندگی پوشیده شده اما بیمار درد و شکایت چندانی ندارد. در حالی که گاهی خانمی که آندومتریوز خفیفی دارد دردهای بسیار شدیدی در لگن احساس می‌کند و هر بار که عادت ماهیانه می‌شود کارش به بیمارستان و بستری شدن می‌کشد.
مشکل مهم دیگری که آندومتریوز ایجاد می‌کند، نازایی است. اینکه چرا آندومتریوز باعث نازایی می‌شود، موضوع سال‌ها تحقیق صدها دانشمند بوده است. پاره‌ای نکات روشن شده اما خیلی سوال‌های بی‌جواب هم همچنان وجود دارد.
همراهی با بیماری‌های دیگر
نکته جالب اینجاست که اتفاقا در بیماران مبتلا به آندومتریوز بیماری‌های دیگری که علت آنها نیز نوعی اختلال ایمنی است مثل روماتیسم مفصلی، لوپوس، آلرژی، اگزما، آسم و... بیشتر دیده می‌شود.
تشخیص و درمان
تشخیص آن گاهی ساده نیست و در خیلی از موارد درمان سر راست و ساده‌ای ندارد، اما در 3 دهه گذشته تحقیقات بسیار زیادی روی همه جنبه‌های این بیماری انجام شده و پیشرفت‌ها در تشخیص، درمان و کنترل آن بسیار چشمگیر بوده است.
درمان دارویی
یکی دیگر از پیشرفت‌هایی که در درمان آندومتریوز در ۲ دهه گذشته وجود داشته، ساخته شدن داروهای جدیدی است که نتایج بهتر با عوارض کمتری دارند. از آنجا که رشد مخاط رحم، که در آندومتریوز داخل لگن می‌ریزد و نفوذ می‌کند، به هورمون‌های زنانه وابسته است، داروهایی که خلاف جهت اثر این هورمون‌ها عمل کنند، مطرح شدند.
داروهای شبیه هورمون‌های مردانه جزو اولین گروه این داروها بودند. از آنجا که این دارو عوارض متعددی مثل علائم مردانه و پرمویی ایجاد می‌کند، امروزه تقریبا دیگر مصرف نمی‌شود.
داروی بعدی با مهار فرمان‌های مغزی به تخمدان‌ها یک حالت یائسگی دارویی ایجاد می‌کند و سطح هورمون‌های زنانه را پایین می‌آورد. اما مشکل این داروها این است که آنها را برای مدت طولانی نمی‌توان مصرف کرد.
منبع:
هفته نامه سلامت
برای ارسال نظر کلیک کنید
▼