انواع کیست تخمدان در زنان، علائم و درمان

تمام زنان در مقاطعی از زندگی (بیشتر در سنین باروری) به کیست های تخمدان که بیشتر از نوع کیست های فولیکولار هستند مبتلا می شوند و خوشبختانه بیشتر این نوع کیست ها نیز به طور طبیعی درعرض۱ تا ۳ماه از بین می روند.

کیست های تخمدان ساختمان های کیسه مانند حاوی مایع (آب یا خون) هستند که اغلب هنگام تخمک گذاری یعنی زمانی که تخمک از تخمدان آزاد می شود از نسج تخمدان تولید می شوند و درون یا روی یک یا هر دو تخمدان رشد می کنند؛ هر چند یک کیست گاهی ممکن است سرطانی شود اما اغلب کیست های تخمدان غیرسرطانی بوده ولی می توانند مشکلاتی نظیر پاره شدن، خونریزی و درد ایجاد کنند.

به گفته متخصصان این کیست ها که یک بیماری بسیار شایع زنان هستند مربوط به سن خاصی نبوده اما با شروع سن باروری احتمال به وجود آمدن آنها بالا می رود و در سنین ۲۰ تا ۴۲ سالگی بیشتر دیده می شوند؛ پزشکان معتقدند دلیل اولیه پیدایش کیست تخمدان، اختلال در تخمک گذاری است که علت آن می تواند در خود تخمدان یا غیرتخمدانی باشد و در این موارد اغلب با درمان دارویی بیماری رفع می شود ولی با قطع شدن دارو مجددا عود می کند.

دلیل دیگر، زیادی هورمون پرولاکتین- هورمون محرک تولید شیر در بدن- به علل مختلف است. کم کاری یا پرکاری تیروئید و سایر اختلالات هورمونی نیز می توانند باعث کیست تخمدانی شوند.

به نظر می رسد احتمال حاملگی در کسانی که کیست خوش خیم تخمدان دارند نسبت به افراد عادی کمتر است به همین دلیل پزشکان توصیه می کنند افراد زودتر باردار شوند و بچه دار شدن را به سنین آخر باروری موکول نکنند.

انواع کیست ها
کیست ها را به دو گروه ساده و مرکب تقسیم بندی می کنند که کیست های ساده معمولا خوش خیم بوده و کیست های غیرساده ممکن است بدخیم باشند. پزشکان می گویند: کیست ها براساس نوع درمان نیز به سه گروه قابل تقسیم هستند که عبارتند از: کیست هایی که خود به خود درمان می شوند، کیست هایی که یا با درمان دارویی برطرف می شوند یا در صورت بزرگ بودن و پیچش و خونریزی، باید به تیغ جراحی سپرده شوند.

به اعتقاد متخصصان بیشتر کیست ها به وسیله اولتراسوند (تصویربرداری توسط امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از ساختمان های درون بدن) تشخیص داده می شوند که روشی بدون درد است؛ همچنین می توان کیست ها را با روش های دیگر تصویربرداری مانند سی تی اسکن یا MRI شناسایی کرد.

علایم
بیشتر کیست های تخمدان هرگز مشخص نشده و بدون اینکه فرد متوجه شود که به این کیست ها مبتلاست برطرف می شوند. با این حال کیست هم گاهی اوقات علائمی دارد و هنگامی که یک کیست علایم ایجاد می کند، احساس ورم و درد در شکم یا لگن شایع ترین علامت است؛ درد می تواند در اثر پارگی کیست، رشد سریع و اتساع آن، خون ریزی به درون کیست یا پیچ خوردن کیست در اطراف منبع خونی آن ایجاد شود اما اگر هیچ یک از این علائم را هم نداشته باشید، نمی توانید از نداشتن کیست تخمدان مطمئن شوید.

علایم حاد کیست تخمدان شامل: احساس درد ناگهانی شکم، تهوع و استفراغ، تغییرات نبض، قاعدگی نامنظم، درد به هنگام مقاربت و احساس ضعف به علت خونریزی های غیرطبیعی داخلی باشد. بعضی وقت ها کیست های بزرگ می توانند موجب فشار روی مثانه شده و منجر به احتباس ادرار شوند یا ممکن است منجر به تکرار ادرار گردند که در این صورت بهترین وسیله برای تشخیص وجود کیست سونوگرافی است.

علل بروز
هر چند علل متفاوتی می توانند باعث بروز کیست های تخمدان شوند اما به گفته پزشکان در اغلب موارد بروز کیست به علت عدم تخمک گذاری است؛ زیرا عملکرد فولیکولی (فولیکول ها توده های کیسه مانند بوده که دارای یک جدار و مقداری مایع ساده داخل آن می باشند) که قرار است «تخمک» را ایجاد کند و معمولا در روز چهاردهم بعد از شروع عادت ماهیانه، پارگی طبیعی پیدا کرده و تخمک را آزاد می کند، مختل شده و با تجمع آب در داخل خود، تبدیل به کیست می شود. گاهی چند تخمک چند کیست تولید می کنند و این عمل تکرار شده، تعداد زیادی کیست کوچک در تخمدان ها ایجاد می شود که آنها را به نام تخمدان های «پلی کیستیک» می شناسیم.

در ابتدای بارداری نیز میزان هورمون ها در بدن به شدت افزایش می یابد که این افزایش می تواند باعث بروز کیست شود ولی پس از چند ماه با عادت کردن بدن به این تغییرات این کیست ها فروکش می کنند.

عوارض
به طور طبیعی و به مانند هر بیماری دیگر، در افراد مبتلا به کیست های تخمدانی نیز عوارضی بروز می کند؛ پزشکان، ناباروری، افزایش ابتلا به دیابت، سکته ها و حملات قلبی و سرطان رحم را در افراد مبتلا به کیست تخمدان دور از انتظار ندانسته و معتقدند: چاقی، عضلات و استخوان های درشت، رویش مو روی صورت و بدن، خصوصیات مردانه، جوش زدن صورت و نامنظم شدن عادت ماهانه از جمله عوارض این کیست ها هستند.

همچنین همان طور که پیشتر نیز اشاره شد اگر کیستی پاره شده یا دچار پیچ خوردگی شود موجب درد شدید شکم، تهوع و تب خواهد شد؛ کیست ها همچنین ممکن است آنقدر رشد کنند که موجب بزرگ شدن شکم شوند.

پیشگیری
اگرچه بیشتر کیست های تخمدان حتی پس از ۴۰ سالگی خوش خیم هستند اما کیست های تخمدانی که پس از ۴۰ سالگی ایجاد می شود نسبت به قبل از آن شانس بالاتر سرطانی بودن را دارند. تشخیص زودهنگام کیست های تخمدان اهمیت زیادی در درمان آنها دارد به همین دلیل پزشکان توصیه می کنند سه فاکتور چاقی، رشد موی اضافی غیرعادی در بدن (هیرسوتیسم) و اختلاف عادت ماهانه بایستی جدی گرفته شوند. قاعدگی معمولا تا دو سال پس از بلوغ نامنظم است ولی پس از آن در صورت مشاهده نامنظمی باید به پزشک مراجعه شود.

به اعتقاد متخصصان، پیشگیری بدون استفاده از دارو برای کیست تخمدان وجود ندارد اما تجربه نشان داده است که افرادی که از قرص های ضدبارداری استفاده می کنند، کمتر دچار کیست تخمدان می شوند و در حاملگی و شیردهی نیز به علت مهار فعالیت تخمدان، کیست های تخمدان کمتر مشاهده شده و اگر هم وجود داشته باشند در دوره بارداری و شیردهی خودبه خود از بین می روند.

مشکلات تخمدانی از دوران جنینی تا پایان زندگی می توانند بروز کنند بنابراین پزشکان توصیه می کنند: تمام خانم ها بایستی سالی یک بار به متخصص زنان مراجعه کرده و تحت معاینه قرار گیرند (دختران هر چند سال یک بار) بخصوص پس از ۵۰ سالگی که مشکلات خطرناک تخمدانی (سرطان ها) شایع تر است فرد باید هر ۶ ماه یک بار حتما مورد معاینه دقیق قرار گیرد.

این نکته را نیز نباید از یاد برد که معمولا خانم هایی که دیر ازدواج می کنند و دیر حامله می شوند، بیشتر در معرض این کیست ها قرار می گیرند (چون دیر ازدواج کردن باعث کیست تخمدان، فیبروم رحم، زایمان های با سزارین، شیردهی ناموفق، آندومتریوز و.... می شود) ولی کاملا نمی توان گفت که برای جلوگیری از کیست تخمدان باید قرص ضد بارداری مصرف شود. زیرا همه خانم ها کیست تخمدان پیدا نمی کنند بنابراین توصیه می شود با مراجعه مرتب سالانه به پزشک متخصص و انجام معاینه از ابتلای به کیست جلوگیری شود.

درمان
تمام زنان در مقاطعی از زندگی (بیشتر در سنین باروری) به کیست های تخمدان که بیشتر از نوع کیست های فولیکولار هستند مبتلا می شوند و خوشبختانه بیشتر این نوع کیست ها نیز به طور طبیعی درعرض۱ تا ۳ماه از بین می روند. اگرچه ممکن است این کیست ها پاره شوند، اما خوش خیم بوده و به ندرت باعث بروز علائم می شوند و مشکلی برای فرد ایجاد نمی کنند. پزشکان معتقدند درمان ایده آل کیست های تخمدان به سن فرد، اندازه و ظاهر کیست در اولتراسوند بستگی دارد و درصورت تشخیص به موقع با درمان دارویی رفع خواهندشد و به ندرت کار به جراحی می کشد.

در پایان باید گفت که متخصصان توصیه می کنند که افراد مبتلا به کیست های تخمدانی بایستی در برنامه غذایی خود مصرف میوه و سبزیجات تازه و رژیم غذایی حاوی غلات و دانه های کامل سبوس دار را از یاد نبرند و حتی الامکان مصرف محصولات فرآوری شده و پخته مثل انواع شیرینی، کیک و کلوچه، ماکارونی، آبمیوه های مصنوعی مثل انواع ساندیس، نوشیدنی هایی نظیر نوشابه و نان های سفید را محدود کنند.