شب ادراری در کودکان، دلیلش را بشناسید!

خانواده‌های بسیاری با مشکل شب ادراری فرزند خود دست به گریبان هستند. بیشتر خانواده‌ها و حتی کودکان مبتلا به این مشکل، ترجیح می‌دهند تا حد امکان این موضوع را پنهان نگه دارند، ولی محققان بر این باورند که پنهان کردن چنین مساله‌ای، شرایط را بغرنج‌تر می‌کند. حدود ۹۰ درصد کودکان مبتلا به شب ادراری تصور می‌کنند تنها کسی هستند که دچار شب ادراری می‌شوند و همین عامل باعث تشدید شرایط آنها می‌شود.

کودکان به مرور و با افزایش سن، قدرت کنترل ادرار و مثانه خود را به دست می‌آورند و این موضوع در سنین مختلف رخ می‌دهد. معمولا بین پنج تا هفت میلیون کودک در دنیا برخی از شب‌ها رختخواب خود را خیس می‌کنند.

آمار نشان می‌دهد پسران دو برابر دختران شب ادراری دارند. پس از پنج سالگی حدود ۱۵ درصد از کودکان همچنان شب ادراری دارند و تا ده سالگی، ۹۵ درصد آنها بهبود یافته و شب ادراری در آنها از بین می‌رود. ولی چنین شرایطی گاه تا سنین نوجوانی نیز ادامه می‌یابد. پزشکان به طور دقیق نتوانسته اند علت اصلی شب ادراری را شناسایی و آن را متوقف کنند؛ ولی این حالت در بسیاری از کودکان عادی بوده و بخشی از فرآیند طبیعی رشد به شمار می‌رود که با بزرگ شدن و تکامل رشد اعصاب، غالبا این مشکل نیز از بین می‌رود.

این مساله شرایط پراسترسی را برای خانواده‌ها ایجاد می‌کند و کودکان از بروز چنین حالتی احساس خجالت و شرمندگی می‌کنند. ولی بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که حمایت‌های عاطفی و روانی از کودکان مبتلا به شب ادراری به بهتر شدن شرایط آنها تا زمان بهبود علائم کمک زیادی می‌کند.

شب ادراری را بشناسید
معمولا شب ادراری به دو شکل اولیه و ثانویه اتفاق می‌افتد. شب ادراری اولیه شایع‌ترین نوع این اختلال به شمار می‌رود که بین چهار تا پنج سالگی و تا زمان بلوغ سیستم عصبی کودک در کنترل ادرار ادامه می‌یابد. در نوع اولیه، کودک حداقل دو شب در هفته دچار شب ادراری می‌شود. چنانچه کودک پس از هفت سالگی همچنان دچار شب ادراری شود، والدین باید با مراجعه به پزشک به دنبال درمان باشند، زیرا احتمال وجود مشکلات کلینیکی وجود دارد.

شب ادراری ثانویه پس از یک مدت طولانی، بهبودی در کودک ایجاد می‌شود که معمولا بین 6 ماه یا بیشتر اتفاق می‌افتد. این نوع شب ادراری به دنبال استرس عاطفی یا شرایط بد جسمانی مانند عفونت مثانه ممکن است ایجاد شود.

متهمان اصلی
شب ادراری اختلالی است که اغلب به صورت ارثی در خانواده‌ها مشاهده می‌شود. فرزندان والدینی که خود در دوران کودکی دچار شب ادراری بوده‌اند، به احتمال بسیار زیاد این اختلال را تجربه خواهند کرد. از سوی دیگر، محققان معتقدند تنها وجود یک علت نمی‌تواند عامل بروز چنین اختلالی باشد ولی ژنتیک بیشترین نقش را در بروز شب ادراری در کودکان ایفا می‌کند. از هر چهار کودک مبتلا به شب ادراری، سه کودک در خانواده درجه اول یا والدین خود فردی را دارند که از این اختلال رنج می‌برد. پژوهشگران همچنین اعلام کرده‌اند برخی نقاط ژنتیکی خاص در ژنوم این کودکان، آنها را مستعد شب ادراری می‌کند.

علاوه بر ژنتیک، محققان برخی عوامل دیگر را نیز شناسایی کرده‌اند که نقش مؤثری در بروز شب ادراری در کودکان دارند. تاخیر در بلوغ مثانه مهم‌ترین عاملی است که باعث ایجاد چنین وضعی می‌شود. ارتباط و تقابل میان مغز و مثانه مدتی طول می‌کشد ولی معمولا بیشتر کودکان تا پنج سالگی به این بلوغ می‌رسند. تاخیر در رسیدن به بلوغ مثانه، در نهایت شب ادراری را به دنبال خواهد داشت.

پایین بودن میزان هورمون آنتی‌دیورتیک نیز از جمله عوامل بروز شب ادراری است. به طور طبیعی ترشح این هورمون باعث تولید حجم پایین تری از ادرار در کلیه‌ها شده و تحقیقات نشان می‌دهد برخی کودکان مبتلا به این اختلال با مشکل پایین بودن هورمون آنتی‌دیورتیک مواجه‌اند و در نتیجه مقدار ادرار بیشتری در بدن آنها بخصوص در طول شب تولید می‌شود.

کودکانی که در مقایسه با دیگران خواب سنگین‌تری دارند، بیشتر در معرض شب ادراری قرار می‌گیرند. خواب برخی از این کودکان به حدی سنگین است که مغز سیگنال‌های ارسالی از مثانه مبنی بر لزوم تخلیه، دریافت نمی‌کند. اندازه کوچک‌تر از حد طبیعی مثانه در کودکان نیز ممکن است از دیگر عوامل بروز شب ادراری به شمار رود. گاهی با وجود طبیعی بودن اندازه مثانه در کودک، سیگنال‌های مربوط پیش از تکمیل ظرفیت مثانه به مغز ارسال می‌شود. یبوست از دیگر عوامل بروز شب ادراری است. فشاری که روده‌ها در حالت یبوست به مثانه وارد می‌کنند، باعث انقباضات غیرقابل کنترل مثانه در زمان بیداری یا خواب می‌شود. آموزش نگرفتن کودکان توسط والدین در زمینه فواصل تخلیه روده‌ها از جمله عوامل پس‌زمینه‌ای پنهانی به شمار می‌رود.

حمایت از کودک با رفتار درست
همان طور که اشاره کردیم، شب ادراری کودکان به مرور زمان از بین می‌رود و جای نگرانی نیست ولی این موضوع به خودی‌خود برای کودک عذاب‌آور و ناراحت‌کننده است. بنابراین، چگونگی برخورد پدر و مادر و اطرافیان با این اختلال، اهمیت بسیاری در روند بهبود کودک دارد. والدین باید در نخستین گام به کودک اطمینان دهند این مشکل، بخشی از روند رشدی اوست و همیشگی نیست. در صورت وجود سابقه خانوادگی، آن را برای فرزندشان بازگو کنند و مطمئن باشند همین حرف ساده کودک را از نظر روانی بسیار آرام می‌کند.

کودکانی که با چنین مشکلی دست به گریبان هستند، باید بیشترین بخش مایعات را در طول روز مصرف کنند و زمان عصر که به ساعت خواب نزدیک می‌شوند، کم‌ترین حجم مایعات را بنوشند.

از دادن نوشیدنی‌های حاوی کافئین و نیز غذاهای حاوی ادویه در ساعات پایانی شب به کودک خودداری شود. زیرا این قبیل نوشیدنی‌ها و مواد، محرک بوده و دفع ادرار را تشدید می‌کنند. برخی والدین استفاده از روش‌های انگیزشی را مانند دادن برچسب، کتاب یا جایزه‌های کوچک به کودک پس از یک شب خشک بودن رختخواب مفید می‌دانند. شاید بدترین رفتاری که بتوان با چنین کودکانی انجام داد، دعوا یا تنبیه کردن آنها به دلیل خیس بودن رختخواب است. این کار نه تنها کاری از پیش نمی‌برد بلکه شرایط را بدتر می‌کند. بروز شب ادراری به طور ناگهانی یا پس از چند ماه توقف یا همراه بودن این اختلال با برخی علائم دیگر، می‌تواند نشانه وجود مشکل کلینیکی در کودک باشد و بهتر است حتما با پزشک مشورت شود. برخی عفونت‌های مجاری ادراری، یبوست، مشکلات مثانه، دیابت یا حتی استرس‌های شدید ممکن است باعث بروز چنین اختلالی در کودکان شود. بروز این اختلال در طول روز، احساس سوزش یا درد موقع ادرار، دفع مکرر ادرار، نوشیدن مایعات بیش از حد، تورم پاها یا قوزک پا و چنانچه کودک بعد از هفت سالگی همچنان دچار شب ادراری می‌شود، نشانه‌هایی است که باید مورد توجه قرار گیرد.