مشکل شب ادراری کودکان، انواع و علائم

شب ادراری یا انورزیس شبانه به خروج غیر ارادی ادرار در هنگام خواب شب گفته می‌شود. انورزیس یک اصطلاح پزشکی است که به ادرار بی‌اختیار چه در طول روز و چه به صورت شب ادراری گفته می‌شود. بی‌اختیاری ادرار اصطلاح دیگری است که برای اشاره به شب ادراری به کار می‌رود. ادرار کردن در نوزادان و کودکان خردسال به صورت غیر ارادی است و شب ادراری هم در آنها کاملاً طبیعی می‌باشد. اغلب کودکان در سن حدود ۴ سالگی قادر می‌شوند مثانه خود را تا حدی کنترل کنند. معمولاً کودک ابتدا توانایی کنترل مثانه در طول روز را پیدا می‌کند و توانایی کنترل مثانه در شب را کمی دیرتر به دست می‌آورد.
سنی که کودک در آن توانایی کنترل مثانه خود را کسب می‌‌کند تا حد زیادی به جنسیت کودک، نحوه رشد و نمو و بلوغ او و نیز سلامت عمومی فیزیکی و عاطفی کودک بستگی دارد. برای رفع مشکل شب ادراری در کودکان می‌توانید به یک متخصص اورولوژی مراجعه کنید. احتمالاً بهترین زمان برای مراجعه به پزشک هنگامی است که سن کودک به حدود 5 تا 7 سال رسیده است. در صورتی که هر گونه علائم فیزیکی یا رفتاری دیگری در کودکانی که مشکل شب ادراری دارند دیده شود، باید بدون تأخیر توسط پزشک مورد معاینه قرار بگیرد تا بیماری یا عامل زمینه‌ای که باعث آن شده است، مشخص شود.

ا نواع شب ادراری کودکان و علل آن
با وجود آنکه شب ادراری می‌تواند یکی از علائم مربوط به بیماری‌های زمینه‌ای دیگر باشد، اما اغلب کودکانی که مشکل شب ادراری دارند به هیچ بیماری زمینه‌ای دیگری مبتلا نیستند. به طور کلی دو نوع شب ادراری در کودکان وجود دارد:
شب ادراری اولیه
به حالتی از شب ادراری کودکان گفته می‌شود که از اوایل کودکی بدون وقفه ادامه داشته است. به طور کلی شب ادراری اولیه معمولاً نشان دهنده نارس بودن یا عدم بلوغ دستگاه عصبی کودک است. کودکی که مشکل شب ادراری دارد نمی‌تواند حس پر بودن مثانه خود را در هنگام خواب تشخیص بدهد و بنابراین برای رفتن به توالت از خواب بیدار نمی‌شود. شب ادراری اولیه می‌تواند به علت یک یا چند مورد از عوامل زیر باشد:
کودک هنوز نمی‌تواند ادرار خود را در تمام طول شب نگه دارد.
کودک هنگامی که مثانه‌اش پر می‌شود، از خواب بیدار نمی‌شود.
کودک در ساعات اول شب و یا در طول شب مقدار زیادی ادرار تولید می‌کند.
عادات دفع ادرار کودک در طول روز ضعیف و ناسالم است.
شب ادراری ثانویه
به حالتی از شب ادراری کودکان گفته می‌شود که بعد از آنکه کودک مدت زمان قابل توجهی (حداقل شش ماه) را بدون شب ادراری گذرانده است، مجدداً شروع شده است. شب ادراری ثانویه می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای یا یک مشکل عاطفی در کودک باشد. در کودکانی که مشکل شب ادراری ثانویه دارند به احتمال زیاد علائم دیگری از قبیل بی‌اختیاری ادرار در طول روز نیز دیده می‌شود. شایع‌ترین علل شب ادراری ثانویه شامل موارد زیر است:
عفونت مجرای ادرار: تحریک مثانه در اثر عفونت مجرای ادرار می‌تواند باعث احساس درد در قسمت پایین شکم، احساس سوزش در هنگام ادرار، احساس نیاز شدید به دفع ادرار و نیز تکرر ادرار شود.
دیابت: مقدار قند (گلوکز) موجود در خون بیماران مبتلا به دیابت نوع یک خیلی زیاد است. یکی از پیامدهای بالا بودن میزان گلوکز خون آن است که ادرار بیشتری در بدن بیمار تولید می‌شود.
ناهنجاری‌های ساختاری یا آناتومیکی: ناهنجاری‌های موجود در اندام‌ها، عضلات و اعصابی که در ساختار دستگاه ادراری نقش دارند می‌تواند منجر به بروز بی‌اختیاری ادرار و یا سایر بیماری‌های عامل شب ادراری ثانویه شود.
مشکلات عصبی: ناهنجاری‌های سیستم عصبی و یا آسیب‌ها و بیماری‌هایی که دستگاه عصبی را درگیر می‌کند می‌تواند در تعادل عصبی بسیار ظریفی که بر سیستم کنترل ادرار حاکم است اختلال ایجاد کند.
مشکلات عاطفی: گاهی اوقات استرس و مشکلات روحی که کودکان در خانه با آن روبرو هستند باعث بروز شب ادراری در آنان می‌شود. تغییرات اساسی در روند عادی زندگی کودکان مانند شروع مدرسه، تولد یک نوزاد جدید، اسباب‌کشی به یک خانه جدید و یا هر نوع استرس دیگر می‌تواند باعث ایجاد شب ادراری در کودکان شود.
الگوی خواب: آپنه یا وقفه انسدادی در خواب (که علائم آن به صورت خر و پف با صدای بسیار بلند و یا خفگی در حین خواب است) می‌تواند در بروز شب ادراری ثانویه نقش داشته باشد.‌
عفونت کرمک: که علائم آن شامل خارش شدید در ناحیه مقعد و آلت تناسلی است می‌تواند باعث شب ادراری ثانویه شود.
نوشیدن آب و مایعات به مقدار زیاد

علائم
اغلب افرادی که شب ادراری دارند فقط شب‌ها دچار بی‌اختیاری ادرار هستند و به جزء شب ادراری معمولاً علائم دیگری در آنان دیده نمی‌شود. وجود علائم دیگری همراه با این عارضه می‌تواند نشان دهنده علل روانی یا مشکلاتی در سیستم عصبی یا کلیه‌ها باشد که باید حتماً برای تشخیص آن به پزشک مراجعه کرد و به پزشک اطلاع داد که مشکل کودک فقط شب ادراری نیست. برخی از این علائم عبارتند از:
بی‌اختیاری ادرار در طول روز
تکرر ادرار، احساس نیاز شدید به دفع ادرار و سوزش هنگام ادرار
زور زدن، چکه کردن و یا سایر علائم غیر عادی در هنگام ادرار
رنگ تیره یا صورتی ادرار و یا مشاهده لکه‌های خون بر روی لباس زیر یا لباس خواب
وجود لکه‌های چرکی بر روی لباس زیر که نشان دهنده ناتوانی در کنترل مدفوع (بی‌اختیاری مدفوع یا انکوپرزیس) است.

یبوست
تعداد دفعات معمول ادرار در کودکان با بزرگسالان متفاوت است. گیر افتادگی مدفوع می‌تواند باعث بروز یبوست در کودک شود. هم گیر افتادگی مدفوع و هم یبوست باعث زور زدن زیاد در هنگام دفع می‌شوند و این می‌تواند به آن اسفنکترهای ادراری که در نزدیکی مقعد قرار دارند نیز آسیب وارد کند. اسفنکترها عضلاتی هستند که خروج ادرار از بدن را کنترل می‌کند.

معاینات و آزمایش‌های تشخیصی
پزشک سؤالات متعددی را در مورد علائم مشاهده شده در کودک و سایر عواملی که می‌تواند با شب ادراری کودک ارتباط داشته باشد، می‌پرسد. این پرسش‌ها می‌تواند درباره موارد زیر باشد:
وضعیت دوران بارداری و زایمان مادر
نحوه رشد و نمو کودک از جمله نحوه یادگیری کنترل ادرار توسط کودک
امراض و بیماری‌های مختلف با تأکید بر موارد زیر:
احساس حرکت مدفوع در داخل شکم
اکسکوریشن در ناحیه تناسلی یا اطراف واژن
رشد ضعیف و یا فشار خون بالا: بیماری‌های احتمالی کلیه
مشکلات و ناهنجاری‌های پایین کمر
کاهش جریان ادرار یا چکه کردن ادرار
داروها، ویتامین‌ها و سایر مکمل‌هایی که بیمار مصرف می‌کند.
سوابق فامیلی
زندگی روزمره در خانه و مدرسه
عادات دفع ادرار و مدفوع
رژیم غذایی، ورزش و سایر عادات و رفتارهای معمول
هیچ آزمایش پزشکی معینی وجود ندارد که بتوان با انجام آن، علت اصلی شب ادراری اولیه را به طور قطعی تشخیص داد. اما شب ادراری ثانویه، خود یکی از پیامدهای ناشی از بیماری‌های دیگر است و بنابراین تست‌های آزمایشگاهی و احتمالاً آزمایش‌های رادیولوژی می‌تواند به تشخیص علت آن کمک کند. برخی از مهم‌ترین این آزمایش‌ها عبارتند از:
آزمایش معمول ادرار
عکسبرداری اشعه ایکس یا سونوگرافی از کلیه‌ها و مثانه
تصویربرداری ام آر آی از پایین ستون فقرات و لگن

درمان
برای درمان کودکانی که شب ادراری آنها به علت مشکلات آناتومیکی است، روش‌های درمانی متعددی از مراقبت‌ها و درمان‌های خانگی گرفته تا داروها و حتی عمل جراحی، وجود دارد. برای درمان شب ادراری ثانویه باید ابتدا بیماری یا مشکل عاطفی که باعث به وجود آمدن شب ادراری شده است، تشخیص داده و درمان شود. موارد ساده شب ادراری در کودکان کمتر از ۵ سال معمولاً نیازی به درمان ندارد.
شب ادراری در اغلب کودکان در سنین 5 سالگی یا بعد از آن به طور خود به خود و بدون آنکه به درمان خاصی احتیاج داشته باشد متوقف می‌شود، به همین دلیل اغلب متخصصین توصیه می‌کنند کودک را تا سن 7 سالگی زیر نظر داشته باشید و بعد از آن برای درمان اقدام کنید.
بنابراین سن شروع درمان شب ادراری کودکان به خصوصیات فردی کودک، والدین کودک و تشخیص پزشک بستگی خواهد داشت.

درمان‌های پزشکی
چند داروی مختلف برای درمان شب ادراری کودکان وجود دارد.
این داروها معمولاً برای کودکانی تجویز می‌شود که با وجود استفاده از زنگ بیدارباش، شب ادراری آنها متوقف نمی‌شود.
برای درمان بزرگسالانی که مشکل شب ادراری دارند، اغلب از دارو استفاده می‌شود. ممکن است این افراد ناچار باشند که برای همیشه از این داروها استفاده کنند.
درمان‌های دارویی برای همه بیماران مناسب نیست و ممکن است عوارض جانبی نامطلوبی به دنبال داشته باشد.
دسموپرسین و ایمیپرامین دو مورد از داروهای مورد استفاده برای شب ادراری هستند.
در مورد استفاده از دارو برای درمان شب ادراری در کودکان در بین متخصصین اختلاف نظر وجود دارد. بسیاری از متخصصین معتقدند که با رشد بیشتر کودک، به هر حال مشکل شب ادراری او برطرف خواهد شد و بنابراین عوارض و خطرات استفاده از دارو بیشتر از مزایای حاصل از آن خواهد بود.

جراحی
درمان بعضی از امراض یا بیماری‌های فیزیکی که باعث شب ادراری ثانویه شده‌اند، ممکن است نیاز به انجام عمل جراحی داشته باشد.

آیا ورزش مثانه می‌تواند در رفع شب ادراری کودکان مؤثر باشد؟
تمرینات و حرکات ورزشی مثانه برای افراد بزرگسالی مفید است که از شب ادراری یا سایر انواع بی‌اختیاری ادرار رنج می‌برند. اما این ورزش‌ها معمولاً برای کودکان کارآیی ندارد.

پیگیری‌های بعد از درمان
برای کودکی که مشکل شب ادراری او به علت یک بیماری یا مشکل عاطفی باشد، پزشک معمولاً درمان مناسبی را برای آن بیماری زمینه‌ای توصیه خواهد کرد.
در صورتی که دستورات و توصیه‌های درمانی پزشک به طور دقیق رعایت شود، در اغلب موارد شب ادراری کودک متوقف خواهد شد.
به خاطر داشته باشید که درمان بعضی از بیماری‌های زمینه‌ای از قبیل مشکلات آناتومیکی یا مشکلات عاطفی در کودک می‌تواند روند پیچیده‌ای داشته باشد و تا مدتی طول بکشد.
مشکل شب ادراری ساده در کودکان معمولاً با ادامه رشد آنان به خودی خود برطرف می‌شود.
در صورتی که تصمیم گرفتید برای درمان شب ادراری کودک خود اقدام کنید، سعی کنید توصیه‌های پزشک کودک را به طور دقیق رعایت کنید.
نرخ بازگشت یا عود مجدد شب ادراری می‌تواند بالا باشد، اما نهایتاً درمان این عارضه موفقیت‌آمیز خواهد بود.
پزشک کودک شما روند پیشرفت درمان او را به صورت دوره‌ای تحت نظر خواهد داشت. زمان ویزیت‌های بعدی کودک توسط پزشک به سرعت بهبود شب ادراری در کودک و میزان رضایت شما از سرعت پیشرفت او بستگی خواهد داشت.
مقید بودن به رعایت توصیه‌های درمانی و ایجاد انگیزه‌های لازم برای کودک جهت درمان موفق او ضروری است.

امید به بهبودی کودک مبتلا به شب ادراری چقدر است؟
شب ادراری می‌تواند به اعتماد به نفس کودک آسیب جدی وارد کند. بهترین راه برای جلوگیری از آسیب رسیدن به کودک، حمایت کردن از او در مسیر رفع این مشکل می‌باشد. والدین کودک باید به او اطمینان بدهند که شب ادراری یک مشکل کاملاً شایع در کودکان است و مطمئن هستند که او می‌تواند بر این مشکل غلبه کند. همچنین در صورتی که سابقه شب ادراری در اعضای خانواده یا فامیل (مثلاً در پدر کودک) وجود داشته است، باید به کودک اطلاع داده شود تا از میزان شرمساری او کاسته شود. میزان موفقیت درمان شب ادراری را به راحتی نمی‌توان برآورد نمود، اما نرخ کلی موفقیت درمان‌های دارویی بین ۱۰ تا ۶۰% است و در صورت استفاده از زنگ بیدارباش و بیدار کردن کودک توسط والدین، به ۷۰ تا ۹۰% می‌رسد.