جلوگیری از بلوغ زودرس در کودکان، روشهای مناسب

چندسالی است نگرانی متخصصان و والدین از شیوع زودرس بلوغ کودکان شدت گرفته است. امروزه ذهن والدین مشغول پاسخگویی به این سوالات است که بلوغ زودرس چیست؟ پیامدهای منفی و علت آن چیست؟ روشهای تشخیصی بلوغ جنسی کدامند؟ چگونه می توان از بلوغ زودرس پیشگیری کرد و....

بلوغ زودرس چیست؟
زمان طبیعی شروع بلوغ در پسرها از حدود ۹ تا ۱۴ سالگی و در دخترها از حدود ۹ تا حدود ۱۳.۵سالگی است، حال اگر ظاهر شدن علائم بلوغ از نظر فیزیکی و هورمونی در پسری قبل از ۹ سالگی و در دختری قبل از ۷ سالگی آشکار شود، معمولا متخصصان می گویند که این کودک دچار بلوغ زودرس شده است. این بلوغ معمولا با علائم جسمانی آغاز می شود؛ مثلا علائم بلوغ در دختران ابتدا با بزرگ شدن سینه ها به شکل یکطرفه یا دو طرفه، تیره و ضخیم شدن نوک سینه ها، جلو آمدن سینه ها ،رشد موهای زهار و زیر بغل، افزایش جوش در صورت و در نهایت با عادت ماهیانه تعریف می شود و در پسران نیز بیضه ها زودتر از موعد شروع به رشد و بزرگ شدن می کنند.

بلوغ زودرس گاهی خطر مرگ دارد!
بلوغ زودرس در دختران شایع تر از پسران است ، اگر چه معمولا علت پاتولوژیک مشخصی ندارد، در حالیکه علائم بلوغ زودرس در پسران بسیار نگران کننده بوده و موید آن است که اتفاق بیمارگونه ای در حال وقوع است، گاهی آغاز بلوغ مقدمه برملاشدن ابتلای فرد به تومور مغزی، عفونت مغزی، ضربه های مغزی و یا انسفالی مغزی است، این آسیب های مغزی باعث می شوند تغییرات هورمونی که آغازگر بلوغ است، سریعتر ایجاد شود.

پیامدهای روانی بلوغ زودرس
زودهنگام بودن بلوغ باعث می شود جهش رشدی کودک زودتر شروع شده و تا هنگامی که بلوغ کامل تر شود نسبت به دیگر کودکان بلند قدتر به نظر برسند و از آنجایی که کودکان با بلوغ زودرس، معمولا از لحاظ جسمانی با همسالان خود هماهنگی ندارند، غالبا اعتماد به نفس ندارند و یا مضطرب هستند، اگر چه برخی دیگر بخصوص پسران، احساس قدرت می کنند، احساسی که کاملا کاذب و پوچ است.

اغلب این کودکان گاهی به دلیل تفاوتهای جسمانی دچار مشکلاتی در خانواده، مدرسه و اجتماع می شوند، مثلا از طرف دوستان طرد می شوند، مورد تمسخر و سرزنش قرار می گیرند و ... اگر چه این تغییرات بر خلق و خو و تعامل کودک با والدین نیز تاثیر گذار است، معمولا به دلیل افزایش اختلافات فی مابین شان، احساس تنهایی می کنند و پناه بردن به گوشه عزلت را بسیار ترجیح می دهند، اضطراب و ناامنی های مکرر و دلشوره و نگرانی های متعدد در عرصه های مختلف زندگی باعث می شود کودک هر روز بیش از پیش در خود غرق شود. از سوی دیگر، کامل شدن مراحل بلوغ که گاه بسیار سریع اتفاق می افتد، باعث می شود صفحات رشد استخوانی در کودک زودتر بسته شوند، در نتیجه کودکی که زودتر به بلوغ رسیده است، به ازای هر سال تعحیل در بلوغ حدود ۵ تا ۶ سانتی متر از قد مطلوب و نهایی وی کاسته می شود، بنابراین معمولا در بزرگسالی کوتاه قدتر از هم سن و سالانشان بوده، که این عامل نیز به نوبه خود باعث ایجاد لطمات روحی عدیده ای در فرد می شود. همچنین، کودکی که دچار بلوغ زود رس می شود، معمولا متمایل است مانند بزرگسالان رفتار کند، در حالی که هنوز شناخت عمیقی از محیط و دنیای بزرگسالان ندارد و این مساله گاه حتی باعث می شود کودک د رمعرض تعرض جنسی دیگران قرار گیرد و احساس گناه متعاقب آن، بیش از هر مورد دیگری برای کودک آزار دهنده خواهد بود.

ژنتیک و محیط ، دو روی یک سکه
عوامل زیادی در شروع بلوغ اهمیت دارند اما بیشتر بار این عوامل وابسته به سابقه خانوادگی و ساختار ژنتیکی افراد است، در واقع ژنتیک هر فرد تعیین می کند که در چه سنی فرد وارد بلوغ شود، مثلا در بیشتر موارد نشانه های بلوغ در یک دختر تقریبا در همان زمانی ظاهر می شود که مادرش بلوغ را تجربه کرده است و این گواه بر این مطلب است که این تغییرات و تحول در ساختار بدن فرد تعیین شده است و ژنتیک بر زمان آغاز این پدیده اثر مستقیم دارد، اگر چه تنها ژن تعیین کننده نیست، بلکه ژنتیک فرد شرط لازم است اما کافی نیست، چنین به نظر می رسد که عوامل متعددی بر سن شروع و البته پیشرفت تکامل بلوغ تاثیر گذارند و این ژن را می پرورانند، عوامل محیطی چون وزن، قد، تغدیه، وضعیت عمومی سلامت، موقعیت جغرافیایی و صد البته حالت روانی فرد بر زمان شروع بلوغ موثر است.

بنابر شواهد متعدد مشخص شده است احتمال بلوغ زود رس در دخترانی که نزدیک دریا زندگی می کنند ۱۰ تا ۲۰ برابر بیشتر از سایر دختران است که بی تردید استفاده مستمر از غذاهایی دریایی، علت اصلی این مساله است و یا تحقیقات نشان داده است استفاده مدام از ظروف پلاستیکی برای نگهداری یا مصرف غذاهای داغ به دلیل ایجاد نوعی ترکیب شیمیایی به نام بیسفنول A،باعث ایجاد اختلال در عملکرد طبیعی هورمون های بدن شده و احتمال ابتلا به بلوغ زود رس را افزایش داده است، اگر چه مصرف مدام میوه ها، سبزی ها و صیفی جات که دارای باقیمانده ای از انواع سموم، کودها و آفت کش های شیمیایی در مزارع و باغ ها هستند نیز ممکن است روند بلوغ در کودکان را سرعت بیشتری ببخشد، همچنین شواهد نشان می دهد که عادت به شب بیداری و یا دیر خوابیدن به هنگام شب، نوع لباس، معاشرت نادرست، ستایش جنس مخالف نزد کودک، تعقیب کنجکاوی و تجسس توسط کودک، نیاز شدید به محبت، نقص اخلاق و شوخی های بی بند و بار و ... از دیگر دلایل مهم و زمینه ساز بلوغ زود رس در کودکان است .

اضافه وزن و چاقی؛ عاملی مهم در شروع بلوغ
ابتلا به اضافه وزن و چاقی، یکی از عوامل بسیار مهمی است که موجب بروز بلوغ در سنین پایین می شود،طبق آماری که در ایران وجود دارد معمولا شروع بلوغ در دختران با شرایطی فیزیکی، قد حدود ۱۳۰ سانتی متر، متوسط وزن ۳۴-۳۳ کیلوگرم و سن استخوانی حدود ۹ سال،اتفاق می افتد. متخصصان معتقدند وزن به عنوان نشانه ای است که با رسیدن فرد به آن، می توان انتظار بلوغ را داشت، اگرچه الزام همیشگی نیست و حتی ممکن است دختری با وزن ۵۰ کیلوگرم هنوز به تجربه بلوغ نرسیده باشد، اما با این حال زمان شروع تغییرات ثانویه بخصوص عادت ماهیانه دردخترانی که تقریب وزن شان بیش از ۳۰ درصد وزن طبیعی شان است و نسبتا چاق و فربه محسوب می شوند، زودتر از حد میانگین است. اضافه وزن در دختران، احتمال بلوغ زودرس را افزایش می دهد در حالی که این وضعیت در پسران کاملا حالت عکس دارد، پسرانی که مبتلا به لاغری مفرط هستند، احتمال بلوغ زودرس شان بیش از همسن و سالان چاق و یا با وزن معمول و طبیعی است. از سوی دیگر، تاخیر در شروع دوره قاعدگی، در دختران مبتلا به سوء تغذیه شدید بسیار شایع است، به همین دلیل توجه به اهمیت تغذیه و اثرات آن بر بدن بسیار حائز اهمیت است.

متخصصان تغدیه و روان شناسان متفق القول بر این مهم هستند که برای پیشگیری از بلوغ زود رس، باید مواظب چاقی بچه ها بود، بنابراین برای پیشگیری از ابتلا به اضافه وزن، بلوغ زودرس و عوارض فراوان ناشی از آن، به والدین توصیه می کنند الگوها و عادات غذایی فرزندشان را اصلاح کنند چه بسا از یک سو، زندگی ماشینی امروز، کودکان را بسیار کم تحرک و یا گاها بی تحرک ساخته و همچنین الگوهای غذایی نامناسب و ذائقه سازی نادرست کودکان، عدم توجه والدین به چگونگی، کمیت و کیفیت خورد و خوراک کودکان نیز از سوی دیگر، باعث شده است که زمینه بروز بسیاری از اختلالات و بیماریهای روانی و جسمی در کودکان سهل الوصول شود و بخصوص آنان در معرض مواجه با بلوغ زودرس قرار گیرند، بنابراین بر والدین واجب است از همان زمان آغاز مصرف غذای کمکی(۶ ماهگی)، کودک را به مصرف مواد خوارکی چرب، شور و شیرین، لبنیات پرچرب یا دسرهای شیرین و غذاهای سرخ کرده که عامل افزایش وزن و ابتلا به بلوغ زودرس بچه ها هستند، عادت ندهند و یا مصرف غذاها و یا میان وعده های چرب و شیرین را در برنامه غذایی کودکانشان بسیار محدود کنند؛ مثلا، متخصصان تغذیه بیان می کنند کودکان باید حتی الامکان از مصرف چربی هایی مانند پوست مرغ یا دنبلان به خاطر تزریق هورمون استروژن به مرغ ها و چربی اشباع شده در پوست مرغ ، که موجب بلوغ زود رس می شود، خودداری کنند.

از سوی دیگر، استفاده از موادغذایی حاوی مواد نگهدارنده مانند غذاهای آماده و کنسرو شده، فست فودها و یا مصرف بی رویه از ترکیبات حاوی کافئین مانند شکلات، قهوه و نسکافه و همچنین استفاده زیاد از مکمل های دارویی و ترکیبات حاوی زینک نیز از دیگر عواملی است که موجب بلوغ زودرس در کودکان امروزی شده است، اگر چه شاید مصرف خود به خودی خوراکی های پرکالری باعث ابتلا به بلوغ زودرس نشوند، اما از انجایی که هیچ کدام از این ترکیب ها در برنامه غذایی کودکان ضرورتی ندارد و بدن بچه ها برای رشد مناسب نیز، به هیچ وجه به این خوراکی ها نیازمند نیست، بنابراین می توان با حذف آنها از برنامه غذایی کودکان و یا مصرف در حجم متعادل و متناسب مواد غذایی سلامت شان را تضمین نمود.

تغییر سبک های بازی و بی تحرکی بسیار کودکان
با تغییر سبک های زندگی، در نحوه بازی های کودکانه هم تحولاتی شگرف ایجاد شده است، دیگر کودکان امروز برخلاف کودکان دیروز، به بازی های پرتحرکی که به نوعی ورزش هم محسوب می شدند، علاقه مند نیستند، بازی های رایانه ای ، جستجو در اینترنت و فضاهای مجازی از جمله سرگرمی های هستند که کودکان را ساعتهای متمادی مشغول به خود نگاه می دارد، بازیهایی که فاقد جنب و جوش و فعالیت مورد نیاز برای رشد کودکان هستند؛ غالبا کودکان امروز با نشستن در گوشه ای از خانه، خود را آنچنان در در دنیای مجازی غرق می کنند که اجابت حاجتی از جانب آنان اول نیازمند آن است که والدین و اطرافیان بتوانند او را از دنیای جذاب اینترنت رها سازند، اگر چه شاید صدها بار هم لازم باشد انها را صدا بزنند، تا پاسخی را دریافت نمایند. کاهش تحرک از جمله دلایلی است که کودک را مستعد بلوغ زودرس می کند، چه بسا کاهش فعالیت، بخصوص در دختران، منجر به افزایش وزن و چربی های بدن می شود و با افزایش چربی در بدن، سلولهای چربی شروع به آزاد سازی پروتئینی می کنند که به مغز علامت می دهند ذخیره انرژی لازم برای بلوغ در بدن مهیا است و از این رو آمادگی زیستی - عصبی بدن، موجب بلوغ زود رس در کودکان می شود.

دسترسی زودهنگام به انواع اطلاعات
بلوغ زود رس از جمله پیامدهای منفی دسترسی آسان و سریع به اطلاعات از طریق اینترنت و شبکه های ماهواره ای است چه بسا کودک در هر زمانی از شبانه روز و بدون هیچ محدودیت و جداسازی سنی با مراجعه به اینترنت و یا تماشای برنامه های ماهواره ای، به راحتی می تواند به اطلاعاتی دسترسی پیدا کند که کاملا بر خلاف اصول و قواعد و هنجارهای اجتماعی و خانواگی است و حتی قبح محسوب می شوند، اگر چه با پیدایش شبکه های اجتماعی از قبیل فیس بوک، تلگرام، واتس آپ، اینستاگرام و...، دسترسی آسان به جنس مخالف، تصاویر و فیلم های پورنو و .... در مدتی بسیار کوتاه نیز، میسر شده است. متاسفانه بسیاری از والدین نااگاه نه تنها از این موضوع ابراز ناراحتی نمی کنند بلکه بسیار خوشحال و خرسند هستند که فرزندشان به جای اینکه در کوچه و خیابان و یا محیط های ناامن بیرون باشند در خانه و تحت نظارت آنان، سرگرم تبلت و رایانه هستند، غافل از آنکه خطرسازی فضای مجازی کمتر از دیگر محیط ها نیست و حتی گاه بسیار خطرناک تر است؛ مثلا، در تبادل اطلاعات موجود در دنیای مجازی، بسیار احتمال دارد کودک در معرض تماشای عکس ها، فیلم و متن هایی قرار گیرد که دارای محتوی پورنو و یا محتوای خشونت آمیز است؛ و این مهم، اتفاق نامیمونی است که تبعات منفی و جبران ناپذیر بسیاری به همراه دارد، چه بسا به لحاظ علمی ثابت شده است که "نگاه"، یکی از عوامل مهم اثرگذاردر تحریک و غلیان ترشح غدد و هورمونهای جنسی است، اگر چه کودک هنوز به بلوغ نرسیده باشد، اما با نگاه کردن به اینگ ونه تصاویر و فیلم ها ، تصویرسازی هایی در ذهن کودک ایجاد می شود که هر بار با تجسم و یادآوری آنها، فعالیت غدد جنسی بیشتر و سریع تر می شود که در نتیجه آن نیز، به دنبال تحریک و ترشح بسیار غدد جنسی، رسش زودهنگام غدد جنسی اتفاق می افتد و موجب بلوغ زودرس می شود.

از سوی دیگر، زندگی در فضای مجازی، منجر به افسردگی و تنهایی کودک می شود و هر چه وابستگی کودک به فضای مجازی و شبکه های اجتماعی بیشتر شود، فاصله او با خود، والدین و اطرافیانش هم افزایش می یابد که اضطراب ناشی از زندگی در چنین فضایی نه تنها باعث گمگشتگی و بحران کودک می شود بلکه به تعارضات بین والدین و فرزندان نیز دامن می زند. تحقیقات متعددی نشان داده است که تهدید شدن سلامت هیجانی به بلوغ شتاب می بخشد و آن هنگام که کودکان در معرض تعارضات خانوادگی و شخصیتی قرار گیرند زودتر به بلوغ می رسند. بلوغ جسمانی زودهنگام و هویدا شدن تظاهرات و تغییرات وابسته به آن (افزایش سریع قد و وزن، رسش جنسی و ...)،در غیاب بلوغ شناختی و ذهنی خطرات بسیاری برای کودک در پی دارد، به دیگر سخن، اگر چه جسم کودک به جسم یک فرد بزرگسال بالغ نزدیک شده ولی او به لحاظ شناختی و ذهنی قدرت تشخیص و تمییز فردی که به بلوغ عقلی رسیده را ندارد و ممکن است به راحتی فریب بخورد. "ناشناس بودن" یکی از ویژگی های فضای مجازی است و پیامدهای ناشناس بودن و یا هویت پنهان این است که فرد می تواند هویت جدیدی به هر شکل دلخواه برای خود تعریف کند و در این فضا دست به اخاذی و سواستفاده کند، مثلا سوء استفاده کنندگان جنسی از طریق فضای مجازی به راحتی می توانند با کودکانی که هنوز از لحاظ شناختی به بلوغ نرسیده اند، ارتباط برقرار کرده و آنان را قربانی اهداف شوم جنسی خود قرار دهند.

تشخیص بموقع، درمان را آسانتر می کند
تشخیص و ردیابی زودهنگام بلوغ زودرس، باعث می شود اشکالی در رشد کودک ایجاد نشود، هر کودک زیر ۶ سالی که علائم بلوغ را نشان دهد باید MRI، سی‌تی‌اسکن و آزمایش‌های مختلف در مورد او انجام شود اما در سنین بالاتر با معاینه و براساس شواهد بالینی می توان بررسی های لازمه را انجام داد. انجام یک گرافی ساده از مچ دست کودک و تعیین سن استخوانی او و انجام آزمایشات هورمونی و در صورت لزوم مطالعات رادیولوژیک نظیر سونوگرافی از رحم و تخمدان، بیضه ها و ... سریعتر تشخیص نهایی را آشکار می کند.