تولید تخمک از سلولهای بنیادی، پایان ناباروری

تخمک‌های بالغ و بارور برای اولین بار از سلول‌های پوست موش در آزمایشگاه تولید شدند. این تخمک‌ها حتی برای تولید زاده‌های سالم نیز مورد استفاده قرار گرفتند.

دانشمندان ژاپنی در تلاش بودند تا با شبیه سازی آزمایشگاهی چگونگی تکوین و بلوغ سلول‌های تخمک‌ را دریابند. این گروه تحقیقاتی در سال 2012 با تبدیل سلول‌های پوست موش به سلول‌های زایای اولیه (نوعی سلول تخمک نابالغ در مراحل اولیه‌ی تکوین) به موفقیت‌هایی دست یافتند. این سلول‌ها برای طی کردن بقیه‌ی مراحل تکوین باید در تخمدان موش کاشته می‌شدند، ولی امروزه این محققین تمام مراحل تولید تخمک‌های بالغ را در آزمایشگاه انجام داده‌اند.

گروه، آزمایش‌های خود را با موش‌های قهوه‌ای، ماده و 10 هفته‌ای (معادل انسان 30 ساله) آغاز کردند و سلول‌ها را از دم‌های موش‌ها جدا کردند. با استفاده از پروتکل استاندارد، محققین این سلول‌ها را به سلول‌های بنیادی پرتوان القا شده (سلول‌هایی که می‌توانند تقسیم شوند و سلول‌های مختلفی را ایجاد کنند) تبدیل کردند.

با قرار دادن این سلول‌ها در مخلوطی از ترکیب‌های مشخص، سلول‌ها را برای تبدیل شدن به تخمک‌های نابالغ تحریک کردند. برای تکوین کامل، این سلول‌ها به کمک نیاز داشتند. قرار دادن بخش‌هایی از تخمدان جنین موش بین این تخمک‌های نابالغ در ظرف‌های آزمایشگاه باعث بلوغ و تکوین کامل تخمک‌ها شد. با این روش حدود 4048 تخمک بالغ تولید شد.

برای اثبات قدرت باروری این تخمک‌های تولید شده، تعدادی از آن‌ها با اسپرم سایر موش‌های قهوه‌ای بارور شدند و درون رحم موش‌های ماده‌ی مبتلا به زالی کاشته شدند. از بین ۱۳۴۸ جنین تولید شده، هشت نوزاد موش متولد شدند.

ریشه‌کن کردن ناباروری

در انسان، صرفاً مسئله‌ی زمانی برای دست‌یابی به چنین دستاورد برجسته‌ای مطرح است. از نظر عملی این کار در انسان امکان‌پذیر است. با تولید سلول‌های تخمک انسان، ابزار قدرتمندی برای درمان ناباروری خواهیم داشت. این تکنیک برای زنانی استفاده خواهد شد که با افزایش سن، کاهش تعداد تخمک‌ها، درمان سرطان و آسیب تخمدان مواجه هستند و قدرت باروری آن‌ها کاهش یافته است. با تولید تخمک برای این افراد، امکان انجام لقاح آزمایشگاهی (IVF) فراهم خواهد شد. این روش را از نظر تئوری می‌توان برای ایجاد تخمک از سلول‌های پوست مرد استفاده کرد و نوزادانی با دو پدر ژنتیکی ایجاد کرد.

تولید تخمک از سلول‌های مرد یک چالش عملی به حساب‌ می‌آید. این گروه ژاپنی تلاش کردند تا از سلول‌های جدا شده از دم موش‌های نر تخمک تولید کنند، ولی سلول‌ها در بازه‌ی زمانی تقسیم‌های حیاتی سلول که کروموزوم‌ها را به تعداد صحیح بین سلول‌های جنسی در حال تکوین به اشتراک می‌گذارد، می‌مردند. دلیل این اتفاق ممکن است به خاطر حضور کروموزوم Y باشد، البته راه‌هایی برای رفع این مشکل وجود دارد، مانند حذف این کروموزوم!

موانع دیگری نیز وجود دارد که قبل از تولید تخمک انسانی در آزمایشگاه باید رفع شوند. به عنوان مثال در این تحقیق از بافت جنینی برای تشویق تخمک‌ها برای رسیدن به بلوغ کامل استفاده شد. برای سلول‌های انسانی می‌توان از بافت‌های جنین‌های سقط شده استفاده کرد، ولی احتمالاً دانشمندان باید به فکر یک روش جایگزین باشند.

از طرفی میزان سلامت تخمک‌های تولید شده نیز مشخص نیست. تنها کسر کوچکی از جنین‌های تولید شده در این آزمایش در نهایت زنده متولد شدند. از هشت نوزاد متولد شده از سلول‌های بنیادی مشتق شده از پوست نیز دو نوزاد توسط مادرشان خورده شدند. دلایل مختلفی برای توجیه این اتفاق وجود دارد، ولی احتمالاً مادر، ناهنجاری خاصی را در نوزاد‌هایش شناسایی کرده بود.

جدول زمانی تولید سلول‌های جنسی آزمایشگاهی
2011: تولید اسپرم موش از بافت بیضه در آزمایشگاه
۲۰۱۲: تولید سلول‌های تخمک نابالغ از سلول‌های بنیادی مشتق شده از پوست موش
2014: تولید تخمک‌های انسانی نابالغ از سلول‌های بنیادی در آزمایشگاه

۲۰۱۶: تولید اسپرم نابالغ از سلول‌های بنیادی جنینی ؛ تولید تخمک‌های بالغ و بارور از سلول‌های پوست موش (خبر بالا).

در انتظار چه چیز باید باشیم؟
2021: تولید سلول‌های تخمک انسانی از سلول‌های بنیادی مشتق شده از پوست
۲۰۲۶: تولد اولین نوزاد انسان از تخمک‌های تولید شده از سلول‌های پوست ؛ احتمالاً در کشورهایی که قوانین باروری کمتری نسبت به انگلستان دارند انجام می‌شود تا به زنان نابارور کمک شود.

منبع: مهر