خون بند ناف جنین، کاربرد دارد؟

بند ناف یک عضو لوله‌ای شکل باریک است که جنین را در رحم مادر به جفت متصل می‌کند. این عضو منبع تغذیه‌ی جنین است و وظیفه‌ی انتقال خون بین جنین و جفت را بر عهده دارد. بند ناف برای تامین مواد مغذی و اکسیژن به جنین و حذف مواد زاید او استفاده می‌شود. در این مطلب می‌توانید با ساختار و عملکرد بند ناف، شایع‌ترین ناهنجاری‌های آن و اثرهای احتمالی آنها بر مادر و جنین آشنا شوید.

ساختار بند ناف

شکل‌گیری بند ناف، پنج هفته پس از لقاح آغاز می‌شود. رشد بند ناف تا هفته‌ی ۲۸ بارداری ادامه می‌یابد و طول آن به طور میانگین به ​​۵۵ تا ۶۰ سانتی‌متر می‌رسد. بند ناف شامل سه رگ خونی است، دو رگ شریانی و یک رگ وریدی و یک بافت ژلاتینی که از این رگ‌های خونی محافظت می‌کند. رگ وریدی، اکسیژن و مواد مغذی را از جفت که متصل به جریان خون مادر است به جنین منتقل می‌کند و دو رگ شریانی، مواد زاید را از بدن جنین به جفت منتقل می‌کند که از آنجا مواد زاید وارد خون مادر و سپس توسط کلیه‌ها دفع می‌شود. برخی ناهنجاری‌ها می‌تواند بند ناف را تحت تاثیر قرار دهد. بند ناف ممکن است بیش از حد بلند یا کوتاه باشد، به شکل نامناسبی به جفت متصل شده باشد یا در برخی موارد گره بخورد یا تحت فشار قرار بگیرد. ناهنجاری‌های بند ناف می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در دوران بارداری یا در طول زایمان برای جنین شود. در برخی موارد، ناهنجاری‌های بند ناف را می‌توان پیش از زایمان در سونوگرافی تشخیص داد، اما برخی از این ناهنجاری‌ها معمولاً تا بعد از زمان زایمان و بررسی مستقیم آن قابل شناسایی نیست.

بند ناف تک‌شریانی جنین

درصد بسیار کمی از جنین‌ها دارای بند ناف تک‌شریانی هستند، یعنی بند ناف به جای سه رگ، تنها از دو رگ خونی تشکیل شده است. احتمال این مشکل در دو یا چندقلوها کمی بیشتر است. در این موارد، یکی از عروق از بین رفته است و علت این مشکل به طور دقیق مشخص نیست. اگرچه بیشتر جنین‌هایی که با این عارضه مواجه هستند بدون هیچ مشکلی رشد می‌کنند، اما برخی از تحقیقات نشان می‌دهد که این عارضه می‌تواند احتمال نقص‌های مادرزادی مثل نارسایی قلب، سیستم عصبی مرکزی، دستگاه ادراری و همچنین ناهنجاری‌های کروموزومی را افزایش دهد. در زنانی که سونوگرافی آنها احتمال وجود نارسایی بند ناف تک‌شریانی را در جنین نشان می‌دهد، برخی از آزمایش‌های غربالگری که نقص‌های مادرزادی جنین را مشخص می‌کند مانند سونوگرافی آنومالی و آمنیوسنتز توصیه می‌شود. همچنین در صورت وجود این مشکل، پزشک می‌تواند با اکوکاردیوگرافی جنین، قلب او را برای وجود هر نوع مشکل احتمالی بررسی کند.

پرولاپس بند ناف هنگام زایمان

پرولاپس بند ناف زمانی رخ می‌دهد که بند ناف پس از پاره شدن کیسه‌ی آب و قبل از ورود نوزاد به کانال زایمان، وارد واژن می‌شود. از هر ۳۰۰ مورد زایمان، در یک مورد چنین عارضه‌ای وجود دارد. کودک ممکن است هنگام عبور از دهانه‌ی رحم و واژن در طول زایمان به بند ناف فشار وارد کند. این فشار باعث کاهش یا قطع جریان خون از جفت به کودک و کاهش اکسیژن مورد نیاز او می‌شود. پرولاپس بند ناف ممکن است منجر به تولد نوزاد مرده شود، مگر اینکه زایمان به سرعت و با استفاده از عمل سزارین انجام شود. اگر غشای کیسه‌ی آب پاره شود و زن باردار چیزی را در واژن خود احساس کند، باید فوراً به بیمارستان مراجعه کند یا با اورژانس تماس بگیرد. پرولاپس بند ناف و پارگی کیسه‌ی آب می‌تواند باعث اختلال ضربان قلب جنین شود. پزشک با انجام معاینه‌ی لگنی می‌تواند با اطمینان در مورد پرولاپس بند ناف اظهار نظر کند. پرولاپس بند ناف از وضعیت‌های اضطراری محسوب می‌شود. در چنین حالتی پزشک کودک را با دست به شکلی جابه‌جا می‌کند که فشار وارد بر بند ناف ناشی از وزن جنین کم شود و همزمان مادر را برای انجام عمل سزارین فوری آماده خواهد کرد. موارد زیر می‌تواند خطر ابتلا به پرولاپس بند ناف را افزایش دهد:

- کودک در وضعیت بریچ قرار داشته باشد.

- مادر دچار زایمان پیش از موعد شده باشد.

- بند ناف خیلی بلند باشد.

- حجم مایع آمنیوتیک بسیار زیاد باشد.

- پزشک کیسه‌ی آب را برای تسریع زایمان پاره کند.

- در زایمان طبیعی دوقلوها، احتمال پرولاپس برای جنین دوم وجود دارد.

عروق سرراهی جنین

مشکل رگ‌های سرراهی جنین زمانی رخ می‌دهد که یک یا چند رگ خونی بند ناف یا جفت در دهانه‌ی رحم، زیر جنین قرار می‌گیرد. این رگ‌های خونی، بدون محافظت ژله‌ی وارتون بند ناف یا بافت جفت، ممکن است در زمان باز شدن رحم یا پارگی کیسه‌ی آب پاره ‌شود. این اتفاق ممکن است منجر به خونریزی شدید شود که تهدیدی جدی برای جنین است. حتی در صورت پاره نشدن رگ‌های خونی، جنین ممکن است به علت فشار وارد بر عروق، دچار کمبود اکسیژن شود. هرچند این مشکل بسیار نادر است، ولی در صورت تشخیص این مشکل پیش از شروع زایمان، پزشک می‌تواند با زایمان سزارین نوزاد، هر گونه خطر مرتبط با این مشکل را کم کند. در صورت زایمان طبیعی و وجود عروق سرراهی، ممکن است زایمان با مشکل روبه‌رو شود که در برخی موارد منجر به مرگ نوزاد می‌شود. زنان باردار مبتلا به این عارضه گاهی دچار خونریزی واژینال بدون درد در سه ماهه دوم یا سوم می‌شوند. زن باردار مبتلا به خونریزی واژینال باید این مسئله را فوراً به پزشک خود گزارش کند تا اقدامات لازم برای تعیین علت خونریزی و محافظت کودک انجام شود. موارد زیر احتمال وجود عارضه‌ی عروق سرراهی جنین را افزایش می‌دهد:

- اگر بارداری چندقلویی داشته باشید.

- در صورت وجود جفت ولامنتوس که در آن عروق خونی بند ناف به جای اتصال مستقیم به مرکز جفت، از داخل غشا رد شده است.

- وجود جفت سرراهی که تمام یا قسمتی از دهانه‌ی رحم را مسدود کرده ‌باشد یا برخی دیگر از اختلالات جفت را داشته باشید.

پیچیدن بند ناف دور گردن جنین

بند ناف برخی از نوزادان هنگام تولد دور گردن آنها پیچیده شده است. این عارضه به ندرت باعث مشکلی برای نوزاد می‌شود و معمولاً این نوزادان سالم به دنیا می‌آیند. در صورت پیچیدن بند ناف دور گردن نوزاد، ممکن است پزشک در کنترل ضربان قلب جنین هنگام زایمان متوجه‌ اختلالاتی در ضربان او شود. این اختلالات می‌تواند نشانه‌ی فشار روی بند ناف باشد. با این حال، معمولاً این فشار به اندازه‌ای نیست که باعث آسیب به نوزاد شود، هرچند در برخی موارد، ممکن است برای جلوگیری از هر نوع خطر احتمالی، نیاز به انجام عمل زایمان سزارین باشد. در موارد نادر، بند ناف دور دیگر قسمت‌های بدن کودک مانند پا یا دست پیچیده می‌شود، ولی به‌طورکلی این امر مشکلی برای نوزاد ایجاد نمی‌کند.

گره ‌خوردن بند ناف جنین

درصد بسیار کمی از نوزادان با یک یا چند گره در بند ناف متولد می‌شوند. برخی گره‌ها در زمان زایمان و هنگام بیرون کشیدن نوزادی ایجاد می‌شود که بند ناف به دور گردنش پیچیده شده است. برخی دیگر از گره‌ها در دوران بارداری و به دلیل حرکات کودک شکل می‌گیرد. احتمال شکل‌گیری گره‌ها در صورت بلند بودن بند ناف یا بارداری دوقلوهای همسان بیشتر است. دوقلوهای همسان دارای کیسه‌ی آب مشترکی هستند و ممکن است بند ناف نوزادان در هم پیچیده شود و تا زمانی که گره‌ها سفت نباشد، خطری سلامت کودک را تهدید نمی‌کند. با این حال، در برخی موارد این گره‌ها سفت و باعث قطع شدن اکسیژن نوزاد می‌شود. گره‌ی بند ناف در درصد کمی از موارد می‌تواند حیات جنین را به خطر بیندازد. در طول زایمان، سفت شدن گره می‌تواند باعث اختلالاتی در ضربان قلب نوزاد شود که در این صورت ممکن است نیاز به انجام عمل سزارین باشد.

کیست بند ناف

در موارد کمی ممکن است کیست‌هایی بر روی بند ناف ظاهر شود. این کیست‌ها با توجه به ساختار آنها به دو نوع واقعی و کاذب تقسیم می‌شود که در زیر آمده است:

- کیست واقعی؛ یعنی کیستی که محتوی سلول‌هایی اولیه‌ی باقی‌مانده‌ی جنین است.

- کیست کاذب؛ یعنی کیستی که محتوی مایع است و معمولاً به دلیل تورم ژله‌ی وارتون ایجاد شده است که از عروق بند ناف محفاظت می‌کند.

هر دو کیست فوق ممکن است با وجود نقص‌های مادرزادی در جنین از جمله ناهنجاری‌های کروموزومی و نقص کلیه و شکم مرتبط باشد. در صورت تشخیص کیست بند ناف در سونوگرافی، پزشک ممکن است انجام برخی آزمایش‌های اضافی مانند آمنیوسنتز و سونوگرافی آنومالی را برای تشخیص یا رد نقص‌های مادرزادی توصیه کند.

منبع: مادرشو